Morgunblaðið - 04.11.1998, Blaðsíða 38

38 MIÐVIKUDAGUR 4. NÓVEMBER 1998
MORGUNBLAÐIÐ
SKOÐUN
MORGUNBLAÐIÐ ELUR ENN
Á FORDÓMUM GEGN SVÍUM
ÞAÐ er ekki einleik-
ið, hvað andar köldu til
Svía á Islandi. Ætla
mætti, að Svíar hefðu
gert Islendingum
meira en lítið til miska.
Það er ekki ofsögum
sagt, að Morgunblaðið
hafí staðið fyrir óhróðri
um Svía eða lagt hon-
um lið í hálfa öld. Sök-
um þess hve Mbl., sem
er langáhrifamesta
blað á íslandi, hefur
verið iðið við kolann,
hafa ýmsir hleypidóm-
ar um Svía skotið rót- Bjarni
um með okkur Islend- Guðnason
ingum og orðið furðu
lífseigir með þjóðinni. Þegar Is-
lendingar koma saman og Svía ber
á góma, er það vísast, að einhverjir
taka að fussa og sveia eða fara
óþvegnum orðum um þá og allt
hvað sænskt er. Eins og nærri má
geta, eru það yfírleitt þeir sem vita
minnst um Svía, sem hæst lætur í
og svívirða þá mest. Einn apar
sleggjudómana eftir öðrum.
Skemmdarorðin hafa jafnvel verið
sett í listrænan búning almenningi
til fróðleiks og skemmtunar. Fyrir
nokkrum árum var tvííluttur sjón-
varpsþáttur í sjálfu íslenska ríkis-
sjónvarpinu undir heitinu „Sænska
mafían á íslandi".
Nafngiftin segir það sem segja
þarf um hneigð þessa þáttar, sem
var ófræging um Svía og sænska
menningu. Engin lýðræðisþjóð á
Vesturlöndum hefur allt frá lokum
síðari heimstyrjaldar verið ausin
jafnmiklum auri í íslenskri um-
ræðu og Svíar sem eru ein frænd-
þjóða okkar á Norðurlöndum og
standa okkur nær en flestar aðrar
þjóðir. Hvað veldur þessari andúð?
Sjálfsagt eru margar skýringar
á þessu fyrirbæri, en ég nefni að-
eins tvær, sem liggja nokkuð í aug-
um uppi. Svíar hafa
mótað samfélag sitt í
anda mennskrar lýð-
ræðislegrar jafnaðar-
stefnu, sem hefur borið
mikinn árangur bæði í
efnahagslegum og fé-
lagslegum umbótum.
Þeir reyna að tryggja
rétt allra landsins
þegna til almennra
gæða lífsins, og með
máttugu velferðarkerfí
og heilbrigðiskerfi er
jafnaður hlutur þeirra
sem minnst mega sín.
En jafnframt hafa þeir
lagt áherslu á að sinna
þörfum hvers og eins
með því m.a. að standa að ókeypis
skólakerfi frá grunnskóla til há-
skóla, sem gefur öllum einstakling-
um, sem getu hafa til, ótæpileg
tækifæri til þroska og frama að
eigin vali. Og árangurinn hefur
ekki látið á sér standa, því að fáar
þjóðir álíka fjölmennar og Svíar
hafa átt jafnmarga afburðamenn í
hvers kyns vísindum og tækni og
listum og íþróttum, svo að eitthvað
sé nefnt. Við Islendingar þolum
ekki mikinn samanburð við Svía í
þessum efnum, enda er það ekki
tiltökumál fyrir jafnfámenna þjóð
og okkur. Þess sakar ekki að geta,
að Svíar hafa látið hlutfallslega
miklu meira fé af hendi rakna til
skóla pg menningarmála yfirleitt
en við íslendingar. Þetta segir sína
sögu um Svía og samfélag þeirra
og lífsviðhorf. Að sjálfsögðu stend-
ur fjölmargt til bóta í sænsku þjóð-
félagi eins og með öðrum þjóðum,
en ljóst er, að Svíar hafa forðast
góðu heilli mannfjandsamlegar
öfgastefnur kommúnisma og kapít-
alisma. Það má virða þeim til lofs
en eigi lasts.
Mbl. virðist í blóð borið að reyna
að gera jafnaðarstefnu Svía afar
Ég mælist til þess við
Morgunblaðið, segir
Bjarni Guðnason, að
það láti Svía og það lýð-
ræðislega þjóðskipulag,
sem þeir hafa sjálfir
valið, njóta nokkurs
sannmælis.
tortryggilega. Við því er að sjálf-
sögðu ekkert að segja. Það er póli-
tísk afstaða, sem bendir í sjálfu sér
til þess, að Mbl. láti sér ekki mjög
annt um jöfnuð og réttlæti í samfé-
laginu. Annað hefur augljóslega
meira vægi í stjómmálaskoðun
Mbl. Stjómarstefnan á íslandi um
þessar mundir er að færa sem
mestan auð á fárra hendur, og í
góðærinu mikla er mun meiri fá-
tækt hér en annars staðar á Norð-
urlöndum, þar á meðal Svía. Er
þetta ekki íhugunarefni íyrir valds-
menn á Islandi á þeim tímum, þeg-
ar markaðurinn hefur verið tekinn í
guðatölu? En hvað sem því líður,
ber Mbl. skylda til vegna lesenda
sinna og sjálfsvirðingar að ræða
kosti og galla sænsks samfélags og
menningar á vitsmunalegum og sið-
legum nótum. Það kemur kynlega
fyrir sjónir, að blaðið hefur aftur á
móti látið vera að ófrægja Norð-
menn og Dani, þótt þeir hafi lengst
af búið við jafnaðarstefnu eins og
Svíar. Hver er skýringin á því?
Hefur ekki jafnaðarstefnan spillt
þeim eins og Svíum? Gert þá and-
lega snauða? Gert þá alla eins?
Klónað þá? Og þar með kem ég að
annarri meginorsökinni fyrir
hnjóðsyrðum Mbl. Svíar fóru sínar
eigin leiðir á eftirstríðsárunum ekki
aðeins í samfélagsmótun heldur og
í utanríkisstefnu sinni. Frægt er
orðið, þegar Olof Palme forsætis-
ráðherra Svía skipaði sér í fylking-
arbrjóst þeirra sem fordæmdu stríð
Bandaríkjamanna í Víetnam. Þetta
ásamt mörgu öðru fór mjög fyrir
brjóstið á þeim, sem hafa löngum
kosið að lúta leiðsögn Bandaríkja-
manna í flestum málum. Það var
leiðinlegur kommúnistaóþefur af
Svíum að dómi þeirra, sem slógu
eign sinni á sannleikann. Fyrir það
telja þeir Svía leiðinlega, alla þjóð-
ina með tölu. Enn er stutt á þessa
sleggjudóma meðal almennings í
Reykjavík. En versti óleikur Svía
var að þeir kusu að standa utan
hernaðarbandalaga. Þeir settu sig á
háan hest og gengu ekki í Nató.
Það var dauðasynd hrokans, upp-
reisn gegn hinu fagra, góða og
sanna. Hugarfar kaldastríðsins er
með öðrum orðum önnur meginrót-
in að langvarandi óvild Mbl. í garð
Svía. Aftur á móti hafa Danir og
Norðmenn ekkert átt nema gott
skilið: Þeir sáu hlutina í réttu ljósi.
Mbl. hefur verið slegið blindu
margra áratuga hleypidóma gegn
Svíum. Mbl. fyrirgefur ekki gamlar
syndir, sem ekki eru á fórum.
Vilji menn rannsaka sjálfhælni
okkar Islendinga, sem á alþýðumáli
kallast grobb, eru Reykjavíkurbréf
Mbl. frumheimildir um hugtakið.
Stærðin verður þeim mun meiri
sem smæðin er minni. Um þetta
færir okkur heim sanninn síðasta
Rvíkurbréf Morgunblaðsins (25.
okt.), sem er beint tilefni þessarar
greinar. Sjálfshól kemur ekki að
mikilli sök, ef í hóf er stillt, sakir
þess að það lætur sem lækjarniður
í eyrum okkar Islendinga en heldur
kámar gamanið, ef grobbið fer með
himinskautum og því er lyft í upp-
hæðir með því að lasta aðra af engu
viti og ódrengilega.
í Reykjavíkurbréfinu er vikið
m.a. að efnahagslegri velsæld
þjóða, og segir þar m.a. að mikil-
vægt sé, að landið eða náttúran og
mannfólkið skili hagnaði eigi fram-
tíðin að vera trygg, en jafnframt
megi hagnaðarhugsjónin ekki ríkja
ein ofar öllu. Um þetta munu flest-
ir sammála. Að því búnu tekur hinn
ókunni höfundur bréfsins að ræða
um vitsmunalega vinnu og nýsköp-
un og leggur þá til grundvallar orð-
um sínum og ályktunum viðtal
nokkurt, sem tekið var við ísraelsk-
an mann að nafni Itamar Even-
Zohar. Hafði það birst áður í Les-
bók Mbl. 29. ágúst síðastliðinn. Þar
skeggræðir þessi maður um þá
auðlegð, sem fælist í fjölbreyttu
safni tækifæra, sem gæti skorið úr
um velferð einstaklinga^ og ríkja.
Tekur hann dæmi af Islandi og
Svíþjóð. Sem sannur vísindamaður
kemst hann að þeirri niðurstöðu,
að allt sé gott öðrum megin og allt
sé illt hinum megin. Um ástandið á
Islandi kemst hann m.a. svo að
orði: ,,Strákar og stelpur sem fæð-
ast á Islandi í dag vaða hinsvegar í
tækifærum og kannski má rekja
efnahagslega velsæld Islendinga til
þess.“ Og hann heldur áfram:
„Menn hafa verið að uppgötva nýj-
ar leiðir, ný tækifæri, vitsmunalíf
Islendinga hefur blómstrað."
Annað er með Svíum. Þar vaða
aldeilis ekki strákar og stelpur í
tækifærum, svo sem ráða má af
þessum ummælum: „Astæðan fyrir
því að stórþjóð eins og Svíar á nú í
erfiðleikum er hins vegar sú að
þeir hafa fjötrað alla skapandi
hugsun, allt frumkvæði, með því að
framfylgja harðri jafnaðarstefnu á
öllum sviðum, stefnu sem felur
ekki endilega í sér jafnrétti heldur
að menn eigi ekki að hafa það betra
en náunginn. Fólk hefur fengið þau
skilaboð að allir eigi að vera eins,
að það megi ekki fá frumlega hug-
mynd, að það megi ekki vera öðm-
vísi. Þetta viðhorf hefur nánast
lagt sænskan iðnað í rúst; meira að
segja Volvo-bílarnir em orðnir
óspennandi vegna skorts á hug-
myndaflugi. Og það merkilega er,
að Svíar hafa komið sér í þessa
stöðu með ákveðnu skipulagi,
menningarlegri áætlun um það
hvernig hlutimir eigi að vera.“
Þetta telur höfundur Rvíkur-
bréfs vera „athyglisverð greining á
ástandi og hugarfari þjóðanna
tveggja." Leggur síðan ótrauður út
af því. Even-Zohar þessi er kallað-
ur „menningarfræðingur“, trúlega
til þess að gefa hugarómnum
trausta fræðilega undirstöðu. Þeg-
ar Bauka-Jón Vigfússon var í eina
tíð vígður biskup að Hólum, var
haft á orði: „Allan fjandann vígja
þeir.“
Hvers konar mynd er hér dregin
af sænsku samfélagi? Eg bið menn
að lesa þetta ofan í kjölinn: 011
skapandi hugsun er sögð í fjötmm,
framkvæðið þorrið, jafnréttið birt-
ist í öfugri mynd sinni, engin fmm-
leg hugsun til með Svíum, atvinnu-
lífið nánast í rúst, allir em eins,
enginn má vera öðruvísi. Jafnvel
bflamir verða leiðinlegir eins og
þjóðin. Jafnaðarstefnan er smitberi
leiðindanna.
Gmnnhugsun Rvíkurbréfsins er
sú, að Jafnaðarstefna Svía hafi
drepið niður nánast allt framkvæði
þar í landi, hugmyndin um samfé-
lagslegan jöfnuð hafi í raun smitað
almennt hugarfar og fellt skapandi
hugsun í fjötra.“ Mér skilst, að höf-
undur Rvíkurbréfsins láti liggja að
því, að í íslensku samfélagi undir
stjórn Sjálfstæðisflokksins og
Framsóknar fari hugsun, hugar-
flug og frumkvæði ofar skýjum til
afreka og nýsköpunar en í sænsku
samfélagi undir stjóm jafnaðar-
manna sé öll vitsmunaleg vinna og
nýsköpun drepin í dróma.
Ég mælist til þess við Mbl., að
það láti Svía og það lýðræðislega
þjóðskipulag, sem þeir hafa sjálfir
valið, njóta nokkurs sannmælis.
Mbl. á að láta af þeim ósið að dreifa
ranghugmyndum um Svía með Is-
lendingum.
Höfundur er prófessor
við Háskóla Islands.
%jn mnfafar yfalfllivti (fú freeMMhz
Listinn inniheldur 48 blaðsíður af glæsilegum
sængurfatnaði ásamt miklu úrvali af gjafavöru o.fl.
fyrir jólin.
Þú hringir og við sendum þér listann
frían (meðan birgðir endast).
Við bjóðum upp á gæðavöru á verði
sem gerist ekki hagstaeðara.
freewoMZ
sími: 565-3900
I? eíg a,rh I j ó m t æ k i
Þricjgja ára ábyrgö á öllum Pioneer h Ijómf lutnihptæRjufrr
R Æ Ð U R N I R
tQðOKMSSONHF
Lágmúla 8 • Sími 533 2800
www.mbl.is