Morgunblaðið - 04.11.1998, Blaðsíða 36

36 MIÐVIKUDAGUR 4. NÓVEMBER 1998
AÐSENDAR GREINAR
MORGUNBLAÐIÐ
Jf
1
Allir í
leikhús
Fróðlegt vœri að vita hversu
miklum fjármunum leikhúsgestirnir
sjö þúsund beindu út í aðskiljanlegustu
þjónustugreinar með leikhúsferð
sinni um helgina.
M
Eftir Hávar
Sigurjónsson
ARGIR hafa
haft á orði und-
anfarnar vikur
hversu gífurleg
gróska virðist
vera í leiklistinni í höfuðborg-
inni þetta haust. Oft hafa leik-
húsin farið kröftuglega af stað
en fljótt á litið virðist sem
haustið 98 hafi vinninginn.
Ahuginn meðal almennings
virðist einnig mikill því uppselt
er á fjölmargar sýninganna,
sumar langt fram í tímann og
því Ijóst að leikhúsin eru vin-
sæll kostur þegar fólk leitar sér
afþreyingar utan hins hvers-
dagslega amst-
VIÐHORF urs. Leikhús
er góð
skemmtun.
Um helgina
voru auglýstar
28 leiksýningar í ellefu leikhús-
um á 15 leiksviðum, þar af tvær
sýningar á tveimur leiksviðum
á Akureyri. Hinar 26 leiksýn-
ingarnar í níu leikhúsum á 13
leiksviðum stóðu íbúum höfuð-
borgarsvæðisins til boða helg-
ina 30. okt.-l. nóv. 1998. Þetta
eru slíkar tölur að varla er
hægt að segja frá þeim í öðrum
sóknum án þess að verða vænd-
ur um stórfelldar ýkjur og list-
ræna þjóðrembu.
Fyrir tæpum fimmtíu árum,
þegar Þjóðleikhúsið tók til
starfa og Leikfélag Reykjavík-
ur hætti við að hætta starfsemi
sinni, veltu menn vöngum yfir
því í fúlustu alvöru hvort hægt
væri að starfrækja tvö leiksvið
samtímis í borginni. Eitt í Iðnó
og annað í Þjóðleikhúsinu. Síð-
an hefur margur spunnið
lopann um leikhúsáhuga þjóð-
arinnar. Hægt er að halda því
fram að áhuginn hafi aukist
margfaldlega frá því Þjóðleik-
húsið var vígt því leikhúsum
hefur fjölgað hlutfallslega mun
meira en íbúunum. Ef þetta er
ekki áþreifanlegur árangur
hvað er það þá? Vafalaust má
leiða að því líkur að fjölgun
leikhópa, sýningarstaða og leik-
sýninga hafi dreift nokkuð að-
sókninni, Þjóðleikhúsið og
Borgarleikhúsið finna væntan-
lega fyiir samkeppninni, en þó
vilja margir innan leikhúsanna
halda því fram að þess sjái lítt
stað; gamla kenningin um að
ein vel sótt leiksýning hvetji
fólk til að sjá aðra stenst líklega
alveg þessa dagana.
Lauslega áætlað - en þó án
þess að miklu skeiki - sóttu
nærri 7.000 manns leiksýningar
á Reykjavíkursvæðinu og á
Akureyri frá föstudagskvöldi til
sunnudagskvölds. Fróðlegt
væri að vita hversu miklum
fjármunum leikhúsgestirnir sjö
þúsund beindu út í aðskiljanleg-
ustu þjónustugreinar með leik-
húsferð sinni um helgina. Þeir
sem haldajjví fram að leikhús-
rekstur á íslandi sé nánast al-
farið á kostnað ríkis og borgar
og skili litlu til baka ættu að
hugsa sig um tvisvar og síðan
einu sinni enn.
Hvað er svo í boði og hvað er
mest sótt? Urvalið er mjög fjöl-
breytt og hægt að skoða það frá
ýmsum hliðum. Fyrst er þar til
að taka að leikhúsin standa sig
mjög vel í því að bjóða ný ís-
lensk leikrit því þau eru 14 tals-
ins, réttur helmingur af heild-
inni. Islensku verkin 14 skipt-
ast svo aftur þannig að sjö eru
dramatísk verk (öll ný nema
eitt), fjögur barnaleikrit (öll ný)
og þrjú gamanleikrit (öll ný).
Það vekur athygli að þessi
fjórtán verk dreifast svo þannig
á leikhúsin að í 8 leikhúsum er
eitt eða fleiri nýtt íslenskt verk
í boði. Fyrir ekki mörgum árum
hefði úrval fjórtán leiksýninga á
sama tíma þótt vel boðlegt -
jafnvel ríflegt - þó ekki hefðu
þau öll verið íslensk. Það hlýtur
ennfremur að teljast áþreifan-
legur árangur af atvinnuleiklist
á Islandi í nær hálfa öld að
hægt væri að leika íslensku
verkin fjórtán og sleppa hinum
erlendu, hugsanlega án þess að
nokkur saknaði þeiri-a. Hvernig
væri að leikhúsin tækju sig
saman og efndu til alíslensks
kvölds í leikhúsum borgarinn-
ar?
Gamanleikritin eru greinilega
þau sem mestrar aðsóknar
njóta þessa dagana þó það sé
alls ekki einhlítt og fjarri því að
á vísan sé að róa í því efni.
Kassastykkin svokölluðu geta
verið af öllum gerðum. En
stærstu smellirnir í haust eru
gamanleikritin og var uppselt
um helgina á sex gamanleikrit -
þar af einn söngleik - og eru
sýningar miskunnarlaust aug-
lýstar uppseldar út nóvember,
hiklaust fram að jólum og í ein-
staka tilfelli fram yfir áramót.
Hvort aðstandendur einstakra
sýninga fara offari í auglýsinga-
mennsku er erfitt að segja til
um og skiptir í raun litlu, vilji
menn að auglýsa mikið með til-
heyrandi kostnaði er það ein-
faldlega áhætta sem þeir taka.
Aðsókn að dramatísku leikrit-
unum og ekki síst barnaleikrit-
unum er einnig góð þó einhvers
staðar verði eitthvað undan að
láta og ekki er uppselt á allt
sem í boði er. Rétt er að hafa í
huga að þó gæði sýninganna
séu vafalaust misjöfn er mikil
aðsókn ekki alltaf sjálfsögð vís-
bending um listræn gæði sýn-
ingar.
Eitt af því sem athygli vekur
í leiklistarflórunni er gott úrval
leiksýninga fyrir börn. Alls eru
sex barnaleikrit í boði í leikhús-
unum og eru þá reyndar ótald-
ar brúðuleiksýningar og aðrar
styttri sýningar sem eru á ferð-
inni milli staða, leikskólanna
t.d. og vekja sjaldan mikla at-
hygli en uppskera ómælt þakk-
læti þeirra sem njóta.
Leikhúsáhugi þjóðarinnar er
enn merkilegri í Ijósi þess að
aðsókn í kvikmyndahús er að
sögn kunnugra mjög góð og fer
heldur vaxandi en hitt; þá hefur
sjónvarpsstöðvunum einnig
fjölgað og að öllu samanlögðu
verður manni helst fyrir að
spyrja hvernig í ósköpunum
þessi kvartmilljón komist yfir
að horfa á þetta allt saman.
Gagnagrunnsfrumvarp
- verslun eða vísindi?
Gagnagrunnsfrum-
varpið hefur verið lagt
fram á ný í nokkuð
breyttu formi frá því
sem var í vor, þegar
átti að keyra það í gegn
með offorsi. Nú kepp-
ast forsvarsmenn þess
við að útlista hversu
gallað frumvarpið var
og hvernig það hafi
verið bætt. Frumvarpið
er þó enn vont.
„Dulkóðun“ hefur verið
margfölduð án þess að
vera fullnægjandi fyrir
persónuverndina, en
dregur úr möguleikum
sjálfstæðra vísinda-
manna til að nýta heilsufarsupplýs-
ingar í gagnagrunninum, þar eð
rekstrarleyfishafinn hefur einn
dulkóðunarlykilinn að þeim. Fólki
gefst nú kostur á að óska eftir, að
upplýsingar um það verði ekki flutt-
ar í gagnagi'unninn. En ekki á að
leita samþykkis sjúklinganna, og
þeir eiga ekki kost á að draga upp-
lýsingar um sig út úr grunninum ef
þær eru einu sinni komnar þangað
inn. Og enn á að taka upplýsingar
um látna án samþykkis erfingja.
„Dulkdðað" markmið
í fyrstu grein frumvarpsins segir
að markmið þess sé „að heimila
gerð og starfrækslu miðlægs
gagnagrunns með ópersónugrein-
anlegum heilsufarsupplýsingum í
þeim tilgangi að auka þekkingu til
þess að bæta heilsu og efla heil-
brigðisþjónustu. Þetta er
„dulkóði“til þess að minna beri á
hinu raunverulega markmiði, sem
er að gefa einkafyrtæki sérleyfi til
að selja upplýsingar um allt er varð-
ar heilsufar og erfðir Islendinga, lif-
andi, látinna og óborinna.
Innihald frumvarpsins er lítt
breytt frá því sem var sl. vor. Flytja
skal allar upplýsingar um samskipti
Islendinga við heilbrigðiskerfið í
miðlægan gagnagrunn. Aðstandend-
ur fnimvarpsins hafa ekki enn -feng-
ist til að segja hvaða
upplýsingar muni
verða skráðar í gagna-
grunninnn. í greinar-
gerð segir aðeins:
„Gert er ráð fyrir að
inn í grunninn fari að-
allega flokkaðar og
kóðaðar upplýsingar,
sem koma má á tölu-
legt form.“ Allt sem
fært er í sjúkraskrár
er hægt að flokka og
kóða og koma á tölu-
legt form. Ljóst er að
upplýsingar, sem fara í
gagnagrunninn varða
sjúkdóma, orsakir, ein-
kenni og gang þeirra,
hvers kyns meðferð; heilsufarseftir-
lit, mæðraskoðun og ungbarnaeftir-
lit; lífsstíl, áfengis- og tóbaksnotkun,
kynhegðun, náms- og vinnugetu; svo
og aðgerðir sem ekki eru gerðar
beint í lækningaskyni, eins og t.d.
fóstureyðingar; auk upplýsinga um
fjölskyldu, ætt, uppruna og erfðir.
Sýnt hefur verið fram á að upp-
lýsingarnar verða ekki ópersónu-
greinanlegar, þrátt fyrir „dulkóðan-
ir í eina átt“. Þetta er frumvarps-
höfundum ljóst og segja í athuga-
semdum við 5. og 9. grein þar sem
fram kemur að heilbrigðisráðuneyti
og landlæknir skuli ætíð eiga að-
gang að tölfræðilegum upplýsingum
úr gagnagrunninum: „Gert er ráð
fyrir að tölvunefnd hafi eftirlit með
því að persónuverndar sé gætt við
aðgang fyrrgreindra aðila“. Þessi
athugasemd, sem er tvítekin í
greinargerðinni, væri óþörf ef upp-
lýsingarnar væru ópersónugi’einan-
legar.
Allt hefur verið gert sem unnt er
til að rugla almenning í ríminu og
fela hið raunverulega markmið
frumvarpsins að selja upplýsingar
um Islendinga erlendum lyfja- og líf-
tæknifyrii’tækjum. Hafa þar gengið
fram fyrir skjöldu forsvarsmenn
þess fyrirtækis sem gefa á gagna-
grunninn, heilbrigðismálaráðherra,
forsætisráðherra og ýmsir fleiri.
Þetta frumvarp er bor-
ið fram vegna við-
skiptahagsmuna vænt-
anlegs rekstrarleyfis-
hafa, segir Tómas
Helgason, en ekki fyrst
og fremst til að auka
þekkingu og efla heilsu.
Að selja íslendinga
Til marks um hversu mikið er í
húfi fyrir hið fjölþjóðlega fyrirtæki,
sem ætlar sér einkaréttinn, er að
forsvarsmenn þess hafa ekkert til
sparað í auglýsingum, kaupum á
lögfræðilegum álitsgerðum, ferða-
lögum og fundahöldum til að kynna
frumvarp heilbrigðismálaráðherra
um gagnagrunn á heilbrigðissviði.
Hafa þeir hagað sér eins og stjórn-
málamenn fyrir kosningar, en kost-
að miklu meira til heldur en venju-
legir stjórnmálamenn á íslandi geta
gert. Sennilega hefur ekki neitt fyr-
irtæki á Islandi haft jafn mikilvirka
áróðursvél til að vinna að markmiði
sínu.
Aðalmarkmið fyrirtækisins er
eins og annarra einkahlutafélaga að
hámarka hagnað hluthafanna. Það
hámark næst með því að fá einka-
rétt á rekstri miðlægs gagnagnanns
á heilbrigðissviði og selja upplýsing-
ar um íslendinga útlendum Iyfja- og
líftæknifyrirtækum og tryggingafé-
lögum. Þetta má sjá í kynningar-
bæklingi, þar sem fyrirtækið býður
útlendum hluthöfum sínum og
væntanlegum viðskiptavinum „ein-
staka breidd af framleiðslu" („offers
a unique breadth of products to its
coi'porate partners").
Einkaréttur og sérréttindi
Einkaréttur fyrirtækisins á
rekstri gagnagrunnsins mun hefta
rannsóknir óháðra vísindamanna.
Tómas
Helgason
Bj argráðanefnd
á villigötum
ÍSLENSKUR
sauðfjárbúskapur hef-
ur verið í kreppu um
alllangt skeið vegna
sölutregðu á dilkakjöti
bæði á erlendum og
innlendum markaði.
Af eðlilegum ástæðum
hafa því kjör bænda
versnað og æði margir
hafa hætt búskap,
þannig að nú er talað
um fólksflótta úr
sveitunum. Má það og
til sanns vegar færa
þar sem síðustu átta
árin hafa eitt hundrað
bændur horfið úr
sveitunum á ári
hverju. Eins og að líkum lætur
hefur þessi þróun verið öllum
hugsandi mönnum mikið áhyggju-
efni, enda varðar hún framtíð
landsbyggðarinnar og velferð
þjóðarinnar allrar.
Það var því í sjálfu sér eðlileg og
jákvæð viðleitni hjá landbúnaðar-
ráðherra að skipa nefnd til að
kryfja þennan vanda og leggja
fram tillögur bæði sauðfjárrækt-
inni og landsbyggðinni til bjargar.
Tillögurnar hafa nú litið dagsins
ljós, en þær valda því miður mikl-
um vonbrigðum, þar sem kjarni
þeirra og lausnarorð er það, að
stækka búin og fækka bændum.
Með öðrum orðum: Stórbýla-
stefna. Það er einmitt
þessi hugmyndafræði
sem hefur leikið ís-
lenska sauðfjárbænd-
ur grátt. Mikill fjöldi
alls konar fræðinga er
haldinn þeirri firru að
ekki sé hægt að búa á
landi hér nema búa
stórt. Sauðfjárbændur
með stórbú eru fáir og
sumir þeirra eru stór-
skuldugir og komast
ekkert betur af heldur
en þeir sem hafa miðl-
ungsbú, enda fer af-
koma bænda meira
eftir útsjónarsemi
þeirra og dugnaði,
heldur en eftir bústærðinni.
En svona úrbótatillögur benda
til að nefndin skynji alls ekki við
hvaða vanda er að glíma. Henni
þykir fólksflóttinn úr sveitunum
ekki nógu hraður, hún vill herða á
brotthvarfi fólksins frá jörðunum
til þess að gefa stórbændunum
(landgi-eifunum) meira svigrúm.
Gott og vel. Setjum þá svo, að tek-
ið verði mark á þessum tillögum
og bændur verði keyptir upp af
jörðum sínum uns þrír eða fjórir
stórbændur væru eftir í hverri
sveit... Væri þá allt í himnalagi?
Onei, aldeilis ekki, að dómi þeirra
sem þekkja sveitalífið. Erfiðleikar
við smalamennskur yrðu óyfirstíg-
anlegir. Það er ekki aðeins þörf á
miklu vinnuafli við göngur og rétt-
ir, heldur einnig við smalamennsk-
ur og fjárrag allt haustið. Sýnist
flestum að bændur séu nú þegar of
fáliðaðir og byggðin of gisin til
þess að haustverkin geti gengið
vandræðalaust fyrir sig, þannig að
fjölgi eyðibýlum meira en orðið er,
hljóta allir að gefast upp á sauð-
A vegum yfirvalda
þurfa að koma fram
nýjar tillögur, segir
Torfí Guðbrandsson,
sem miða að því að
styrkja byggðina en
ekki veikja hana.
fjárrækt fyrr en varir. Þar að auki
mundi skólahald og félagslíf af
ýmsu tagi lamast og flýta fyrir
eyðingu byggðanna.
Það er sem sagt ekki nóg að
setja nefnd í málið, ef nefndar-
menn búa ekki yfir þeirri þekk-
ingu, sem þarf til að minnka vand-
ann. Það þarf að kveðja til menn
úr röðum bænda, sem gjörþekkja
samhengið í landbúnaðar- og
byggðamálum.
Til umræðu hlýtur að koma
hvaða leiðir eru heppilegar til að
draga úr fjölda stórbúanna, t.d.
með því að setja þak á beingreiðsl-
ur, þannig að hámark væri miðað
við vísitölubú. Annað sem gera
mætti til að treysta byggðina væri
það, að takmarka meira fjáreign
kúabænda, sem eru með rúman
Torfi
Guðbrandsson