Morgunblaðið - 01.12.1998, Blaðsíða 63

MORGUNBLAÐIÐ
ÞRIÐJUDAGUR 1. DESEMBER 1998 63
AÐSENDAR GREINAR
Eru samtök
eldri borgara
tímaskekkja?
ÞEGAR samtök
eldri borgara voru
stofnuð vora félagsmál
fullorðins fólks í algerri
kyrstöðu. Og ekki bara
félagsmál aldraðra,
heldur var öll félags-
starfsemi í landinu
stöðnuð og hafði nán-
ast verið í óbreyttu
formi alla öldina.
Spmmingin er hvort
það félagsform, þetta
staðnaða skipulag, sem
samtök eldri borgara
fengu í arf og tóku upp,
svaraði kröfum tímans.
F élag er stofnað. Félag
kýs sér stjórn. Kosnar eru nefndir.
A aðalfundi er stai-fið tíundað.
Nefndirnar skila af sér. Skýrsla
stjórnar er rædd. Ný stjórn er kos-
in.
Sennilega hentaði þetta félags-
form sérstaklega illa hinum stóru
Ef formi félagslífs eldri
borgara verður ekki
breytt telur Hrafn
Sæmundsson að sam-
tökin lognist út af á
nokkrum árum.
fjöldasamtökum eldri borgara sem
verið var að stofna. Þetta félagsfom
felur í sér vissa miðstýringu og ýtir
undir hana og einnig hefm- þetta
kerfi tilhneigingu til fon-æðis-
hyggju. En það sem þó er verst er
að þetta félagsform er í sjálfu sér
andstætt hagsmunum eldri borgara.
Þarna liggur hundurinn grafinn.
Félög eldri borgara eru á vissan
hátt farin að vinna félagslega á móti
„hagsmunum" fullorðins fólks. Eðli
félagsstarfsins sortérar fólk og set-
ur það á sérstakan bás í þjóðfélag-
inu. Það ýtir undir það að eldri bog-
arar séu sem oftast með eldri borg-
urum í félagslífinu. Utan við þetta
skipulagða félagslíf eldri borgara
geisar svo þjóðfélagið í öllum sínum
blæbrigðum og óendanlegu uppá-
komum. Utan við þetta þjóðfélag
eða í útjaðri þess eiga félagar í sam-
tökum eldri borara að koma saman
hver með öðrum. Að undirbúa ellina
í vernduðu umhverfi í útjaðri þjóð-
félagsins. Til að eignast „áhyggju-
laust ævikvöld"!
Þarna þurfa að verða breytingar.
Og þessar breytingar þurfa að
koma frá fólkinu sjálfu. Ef þetta
fólk er í félagi eldri borgara - þau
eru nú 47 - þá ætti fólk að hugsa
um þessa hluti. Og byrja að hafa
frumkvæði strax í dag.
A einum stað, í Kópavogi, hefur
fólk gert svolitlar tilraunir. Raunar
ekki í Félagi eldri borgara í Kópa-
vogi, heldur hefur bær-
inn haft frumkvæði og
stutt tilraunir fólks og í
félagsheimilum eldri
borgara í Kopavogi
ræður ný hugmynda-
fræði ríkjum. Reynt er
að örva fólk til frum-
kvæðis - skapa því ytri
aðstæður. Reynt er að
minnka kynslóðabilið.
Reynt er að tengja
saman í félagsstarfi
fólk á vinnumarkaði og
lífeyi'isaldri o.s.frv. I
upphafi reið Frístunda-
hópurinn Hana nú á
vaðið og sú hugmynda-
fræði að tengjast alltaf hinu iðandi
þjóðlífi verður alltaf grunntónninn í
félagsstarfinu. En nú - kannski í
framhaldi af þessari þróun - hafa
sérstakir hópar í sívaxandi mæli
nýtt sér aðstöðuna í félagsheimilun-
um og nú þegar eru 24 „sjálf-
sprottnir" hópar starfandi í Gjá-
bakka og Gullsmára.
I upphafi var spurt hvort samtök
eldri borgara væru tímaskekkja.
Það eru þau vissulega ekki og hefðu
átt að koma miklu fyrr. Það sem er
tímaskekkja er að ef formi á félags-
lífi sem rekið er eftir lögum félag-
anna verður ekki breytt munu sam-
tökin lognast út af á nokkrum árum.
Fólk lætur ekki lengur neyða sig til
félagsstarfa. Og það eru aðrir hlutir
að gerast hjá fullorðnu fólki. Þær
kynslóðir sem núna eru að komast á
lífeyrisaldur koma úr öðru umhverfi
og hafa annan bakgrunn. Þarna er
til dæmis sú kynslóð sem fór í skól-
ana um og eftir stríðið og „stúdent-
inn“ í þorpinu missti þá hlutverk
sitt en stór hluti fólks fór í lang-
skólanám eða í nýjar atvinnugrein-
ar sem kölluðu á meiri breidd í
áhugamáluum. Þúsundir íslendinga
hafa stundað nám í mörgum löndum
og fengið öðruvísi sjóndeildarhring
en áður var. Þetta fólk allt kemur
ekki nema að litlu leyti í núverandi
félagslíf. Það lætur ekki mata sig á
sérstökum völdum skömmtum sem
„stjórnin“ ákveður. Þetta fólk hefur
hundruð áhugamála og það sem
þarf að breytast er að fólkið í félög-
unum og utan þeirra hafi sjálft
frumkvæði eins og gerist í „sjálf-
sprottnu" hópunum og nýti opin-
bera aðstöðu, sem öllum er opin,
eins og gert er í Kópavogi.
En breytingin á félagslífinu má
ekki verða í „byltingu". Það er full-
komlega eðlilegt að fullorðið fólk
skemmti sér saman og geri alla
hluti saman. Það er eðlilegur og
kannski stór hluti af félagslífinu í
dag. En á næstu öld verður vonandi
hætt að setja fólk í bása í þjóðfé-
lagsfjósinu. Þá verður kynslóðabilið
afnumið. Þá verður „stórfjölskyld-
an“ endurreist í nýju formi!
Höfundur er fulltrúi.
Hrafn Sæmundsson
Að negla eða
ekki að negla
ÉG ER þeirrar nátt-
úru að þykja leiðinlegt
að sjá nýtilega hluti
skemmast, sér í lagi
þegar hægt er að koma
í veg fyrir skemmdirn-
ar. Gildir þá einu hvort
ég á hlutinn eða ein-
hver annar. Því í'ennur
mér ákaflega til rifja að
heyra að kostnaður við
að laga götur eftir
skemmdir af völdum
negldra hjólbarða nemi
u.þ.b. 200 milljónum
eftir hvern vetur, sam-
kvæmt því sem gatna-
málastjóri í Reykjavík
segir. Það þýðh' að
kostnaður vegna þessara skemmda
nemur vel yfir einni milljón króna á
dag á höfuðborgarsvæðinu.
Ef þörfm fyrir neglda hjólbarða
væri stöðug og viðvarandi mætti
e.t.v. líta á kostnað af viðgerðum á
gatnakerfinu sem eðlilegan fórnai'-
kostnað vegna þátttöku okkar í um-
ferðinni. En þannig er það ekki.
Flesta daga vetrar er snjólaust á
höfuðborgarsvæðinu og þegar
frystir eru saltararnir snarlega
búnir að bræða ísinn af helstu aðal-
leiðum. Ég hef á tilfinningunni að
undanfama vetur hafi í innan við
5% tilfella verið raunveruleg þörf
fyi-ir nagladekk við akstur á götum
á höfuðborgarsvæðinu. Með öðrum
orðum, í yfii' 95% tilfella hafi þeir
sem nota nagladekk ekið á hreinu
malbiki og skemmt með því göturn-
ar.
Við ákveðnar aðstæður er notkun
nagladekkja þó fyllilega réttlætan-
leg. Sérstaklega á það við um akst-
ur bíla til neyðaraksturs eða til far-
þegaflutninga sem og akstur öku-
tækja víða á landsbyggðinni. Sjálf-
ur lenti ég í tjóni við fólksflutninga
síðasta vetur við aðstæður þar sem
naglar hefðu að öllum líkindum
gert gæfumun. En ég set mig engu
að síður upp á móti hugsunarlausri
og jafnvel tilgangslítilli notkun
negldra hjólbarða á bílum þeirra
ökumanna sem ferðast yfirleitt ekki
í hálku. Ég held nefnilega að fyrir
mikinn fjölda ökumanna á höfuð-
borgarsvæðinu sé naglanokun fyrst
og fremst sálræns eðlis, hinar
bleiku pillur bíleigenda. Að heyra
stálið rífa sig ofan í malbikið veitir
öryggistilfinningu.
Það er rétt að líta aðeins nánar á
hvaða verði þessi öryggistilfinning
er keypt. Öllum er ljós skerfur
negldra hjólbarða til aukins um-
ferðaröryggis með auknu veggripi í
hálku, en ekki er víst að fólk geri
sér grein fyrir hinum fjölmörgu
neikvæðu þáttum við notkun
þeirra.
Til kosta má telja:
betra veggrip við hemlun í hálku
auðveldara að taka af stað í hálku
öruggara veggrip í hálku
minni tjónakostnaður
færri slys
Ókostir eru:
kostnaður vegna auk-
ins malbiksslits
kostnaður vegna negl-
ingar hjólbarða
kostnaður vegna
kaupa á hreinsiefnum
kostnaður vegna tíðari
þvotta
kostnaður vegna tíðari
skipta á þurrkublöð-
um
aukin slysahætta
vegna vatnsskautunar
í hjólfórum
aukin slysahætta
vegna skerts útsýnis af völdum
óhreininda
aukin slysahætta vegna vatnsaust-
urs í votviðri
aukin slysahætta vegna minnkaðs
veggrips af völdum tjöru á sóla
hjólbarða
aukin slysahætta vegna falsks ör-
yggis (hraðari akstur)
I umræðu um nagla-
dekk og aðra gripauka,
segir Jón Baldur Þor-
björnsson, vantar stað-
reyndir sem byggjast á
niðurstöðum hlutlægra
rannsókna og úttekta,
mögulega aukin slysahætta vegna
lengri hemlunarvegalengdar á
þurru slitlagi
loftmengun vegna ryks og tjöru í
lofti
sjónmengun vegna óhreinna bíla,
húsa og mannvirkja
hávaðamengun af negldum hjól-
börðum
umhverfisspjöll vegna malbikstjöru
og efna sem skolast í sjóinn
umhverfisspjöll vegna tjöraþvotta-
efna og annarra leysiefna sem
lenda í holræsakerfinu.
Ef þeir sem þetta lesa era í vafa
um vægi umhverfisþáttarins í
ókostunum sem fylgja notkun
nagladekkja ættu þeir hinir sömu
að rifja upp í huganum að hægt var
að aka í votviðri í umferð á höfuð-
borgarsvæðinu í síðastliðnum sept-
embermánuði án þess að bíllinn
óhreinkaðist. Nú ættu þeir að gera
þá einföldu tilraun að aka einu sinni
þvert í gegnum bæinn við samskon-
ar aðstæður og athuga hvað situr
eftir þegar vatnið á lakki og ráðum
þornar.
Þótt ég hafi varpað fram all-
mörgum atriðum hér að framan,
sem mæla með eða á móti notkun
nagla, era þessi atriði fyrst og
fremst huglægs eðlis og enginn
Jón Baldur
Þorbjörnsson
stóridómur í naglamálum. Það er
einmitt lýsandi dæmi um alla þá
umræðu sem hingað til hefur farið
fram um nagladekk og aðra
gi'ipauka, að í hana vantar tilfinn-
anlega staðreyndir sem byggjast á f
niðurstöðum hlutlægra rannsókna
og úttekta. Það vantar víðtækan
samanburð á snjódekkjum með og
án nagla, loftbóludekkjum og harð-
kornadekkjum og síðan er það
spurning um samspil saltsins við
þetta allt. Nú er ekki verið að tala
um neina smáhagsmuni í þessu
sambandi. Hvað til dæmis ef slíkar
rannsóknir leiddu í ljós að tjara af
völdum nagla (og salts?) sem sest á
slitflöt hjólbarða minnki viðnámið
til jafns á við aukningu viðnámsins
af notkun naglanna? Eða hvað ef í
ljós kæmi að kostnaður af ryð- ^
skemmdum á bílum af völdum salt-
aðra gatna éti upp sparnað vegna
greiðari umferðar og minni
skemmda af færri árekstram? Þá
er til lítils saltað. Kannski væri
mesti ávinningurinn fólginn í því
einu að innræta fólki að stjóma
bensíngjöf, bremsum og kúplingu
af meiri næmni.
Ætla mætti að raunhæf lausn
felist í harðkornadekkjum sem eiga
að menga minna en nagladekk, eiga
að skemma minna en nagladekk og
eiga að veita því næst sama hálku-
grip og nagladekk; að sögn fram-
leiðenda. Jafnvel mætti slá með
þeim tvær flugur í einu höggi, því
með harðkornadekkjum undir
strætisvagna ætti að verða óþarft
að salta á höfuðborgarsvæðinu.
Heyrst hefur í því sambandi af áliti
strætisvagnsstjóra um gott grip
harðkornadekkja en segjast verður
að slíkur mælikvai'ði er ekki í takt
við hlutlæga og faglega umræðu
um nagladekk og sambærilegan
búnað. Hvar eru staðreyndirnar?
Hvai' era niðurstöður prófana
óháðra aðila sem gerðar hafa verið
við íslenskar aðstæður? Gott væri
að geta útrýmt viðtengingarhættin-
um í allri þessari umræðu!
Þessa þanka mína vil ég enda
með því að leggja til að Samtök
sveitarfélaga á höfuðborgarsvæð-
inu og Vegagerðin, ásamt nokkram
stærstu sveitarfélögunum á lands-
byggðinni, komi á laggir starfshópi
tæknimanna sem afli nauðsynlegra
gagna og framkvæmi nauðsynlegar
samanburðarrannsóknir til að geta
sett fram staðreyndir og rökstudd-
ar skoðanir um framangreind efni.
Ætla mætti að velunnin skýrsla
myndi stuðla að faglegri stefnumót-
un opinberra aðila í þessum efnum,
stefnumótun sem studd yrði rökum
en ekki byggð á tilfinningum.
Höfundur er bíltækniráðgjafi.
Fréttir á Netinu
vg> mbl.is
_4UMF £!TTH\/AO HÝTT

Ujeí li rs tnif) ri n tn
v £ Jón Bjarnason, Akureyri • Halldór Ólafsson, Akureyri • Helgi Ouðmundsson, Laugavegi 82 • Ouðmundur Hermannsson, Laugavegi 74
<SU*r-*\c,v
^éla.0 Gilbert, Laugavegi 62 • Jón & Óskar, Laugavegi 61 • Franch Michelsen, Laugavegi 15 • Garðar, Lækjatorgi • Hermann Jónsson, Veltusundi3
Paul E. Heide, Glæsibæ • Gullúrið, Mjódd • George V. Hannah, Keflavik • Guðmundur B. Hannah, Akranesi
Gilbert, Grindavík • Karl B. Guðmundsson, Selfossi • Kornelíus, Skólavörðustíg 8 • Helgi Sigurðsson, Skólavörðustíg 3 • Gunni Magg, Hafnarfirði
Tryggvi Ólafsson, Hafnarfirði • Birta, Egilsstöðum • MEBA, Kringlunni • Axel Eiriksson, Isafirði • CarlA. Bergmann, Laugavegi 55 • Klukkan, Hamraborg
ICITIZEN
PROMASTER
200m vatnsvarið
stálúr m/ vekiara
og skeiðklukku.
j.