Morgunblaðið - 15.12.1998, Blaðsíða 42

A2 ÞRIÐJUDAGUR 15. DESEMBER 1998
MENNTUN
MORGUNB LAÐIÐ
Um
káputexta
„Önnurleid, náskyldþessari, erupp-
hrópanastíllinn þar sem allar lýsingar eru í
kástigi; hér virðist mest hætta á að textinn
steypist út í merkingarlausum klisjum. “
Káputextar eru
sennilega mest
lesnu bókmenntir í
heimi. Og víst eru
þeir bókmenntir,
þeir eru sérstakt bókmenntalegt
form sem hefur sín einkenni,
bæði stílleg og efnisleg. Þegar
vel tekst til hafa þeir jafnvel
sammannlegt og listrænt gildi
eins og góður skáldskapur.
Heyrið til dæmis lýrískan hljóm-
inn í þessum sem stendur aftan
á nýútkominni íslenskri
skáldsögu: „Sumar þúfur er
auðvelt að hoppa yfir - aðrar
ummyndast í ókleif fjöll, ekki
síst á ljúfsárum brotaárum þeg-
ar mikið er í húfí og leitin að fót-
festu í lífinu stendur sem hæst.
[...] með örlitlu
VIÐHORF
Eftir Þröst
Helgason
braki í gólffjöl,
sætum ilmi eft-
irvæntingar-
innar, sektar-
kennd svikarans, uppgjöf fyrir
ofurefli og sælukennd sigursins
má skynja bæði neistaflug
gleðinnar og hyldýpi örvænting-
arinnar." Það er jafnvel ekki
laust við að það sé einhver sann-
leikur í þessu en allar góðar
bókmenntir eru jú sannar.
Nei, sjaldnast eru káputextar
bókmenntir í þessum listræna
skilningi þó að sumir útgefend-
ur/höfundar virðist telja skáld-
spírulegar stílæfingar vænlegar
til árangurs í markaðsstríði jól-
anna.
Tiigangur káputexta er að
selja og þeir bera þess iðulega
glögg merki. En leiðimar sem
era farnar að buddu granda-
lausra og menningarsnauðra
jólagjafakaupenda eru afar mis-
munandi.
Textinn sem birtur var hér að
framan er dæmi um hástemmdu
skáldlegu leiðina sem dæmd er
til þess að mistakast og snúast
upp í hjárænulega tilfínninga-
semi og kellingarómantík.
Önnur leið, náskyld þessari,
er upphrópanastíllinn þar sem
allar lýsingar eru í hástigi; hér
virðist mest hætta á að textinn
steypist út í merkingarlausum
klisjum. Finna má nokkur dæmi-
aftan á einni og sömu bókinni
sem nú er að koma út hjá virtu
íslensku forlagi: „heitar ástir og
magnþrungin örlög“, „hröð og
viðburðarík atburðarás; söguleg
tíðindi við hvert fótmál!“, „óg-
leymanleg saga, skrifuð af lær-
dómi og listfengi", „byggð á ævi
einnar merkustu konu Islands",
„persónur sögunnar eru ljóslif-
andi“, „einstæð ævi“, „fléttast á
eftirminnilegan hátt“. í þessum
textum er undantekningarlaust
verið að lýsa heimsbókmennt-
um. Lýsingarorð eins og þrung-
inn, slunginn, jafnvel marg-
slunginn, margræður, magnað-
ur, nýstárlegur, djúpur, einstak-
ur, áhrifamikill, áleitinn, opin-
skár, ljúfsár, hispurslaus, snjall-
ur, ævintýralegur streyma inn í
vitund kaupandans sem veit
ekki betur en þarna séu stór-
kostlegar heimsbókmenntir á
ferð. Og svo er auðvitað þetta
skemmtilega orð óborganlegur
sem er í sérstöku uppáhaldi hjá
mér. Og stundum er sannfær-
ingarkrafturinn á bak við orðin
svo mikill að höfundur þeirra
missir sig alveg í yflrlýsinga-
gleðinni, bók sem er ekki einu
sinni farin í prentun þegar text-
inn er saminn verður þá jafnvel
„eftirminnileg“ eða „tímamóta-
verk“.
Báðar ofangi'eindar leiðir eru
svolítið lævíslegar í eðli sínu þar
sem reynt er að tæla lesandann
með fögrum orðum til að festa
kaup á tiltekinni bók. Þó að
annað kunni að virðast í fyrstu
þá á þetta líka við um þá aðferð
að telja upp ýmsar staðreyndir
sem eiga að benda til þess að
verkið sé peninganna virði. Sagt
er að höfundurinn sé verðlauna-
höfundur eða metsöluhöfundur,
bækur hans hafi notið vinsælda
eins og kunnugt sé, fengið góða
dóma eða verið gefnar út víða
um heim, fjöldi tungumálanna
sem höfundurinn hefur verið
þýddur á er jafnvel tiltekinn.
Allt eru þetta upplýsingar sem
koma vissulega höfundinum við
en hins vegar snerta þær ekki
þá bók sem hann er að senda frá
sér nú, það á alveg eftir að koma
í ljós hvort hún fær tilnefningu,
hvað þá útnefningu til verð-
launa, hvernig hún mun seljast,
hvaða dóma hún fær og hvort
einhver í útlöndum hafi áhuga.
Hér er því einnig um ákveðna
tálmynd af tiltekinni bók að
ræða.
En er káputextum þá aldrei
treystandi? Jú, vissulega eru til
káputextar sem eru traustsins
verðir og þá má einkum þekkja
af tvennu. Ef textinn er augljós-
lega að lýsa innihaldi bókar á
hlutlægan hátt, til dæmis með
því að rekja söguþráð, lýsa um-
fjöllunarefni eða með því að telja
upp viðfangsefni, eins og til
dæmis tilvist mannsins, trú,
dauða, valdníðslu eða menning-
arhroka, þá er yfirleitt hægt að
treysta þeim. Þessir textar eru
bara blátt áfram og engin dulinn
boðskapur í því. (Eða hvað?) En
þeir eru líka frekar sjaldgæfir.
Sömuleiðis er kaupendum
sem fleyta sér nú á jóla-
bókaflóðinu óhætt að treysta
þeim káputextum sem eru ein-
göngu sýnishorn úr bókinni sjál-
fri. Hér er yfirleitt um ljóða-
bækur að ræða og er þá eitt ljóð
birt á kápu sem varpar ef til vill
ljósi á viðfangsefni bókarinnar í
heild. Hér er gengið hreint til
verks, höfundur kemur til dyr-
anna eins og hann er klæddur,
engin blekkingarleikur, engin
tálmynd (nema kaupandi verður
að gera ráð fyrir að kápuljóðið
sé besta eða að minnsta kosti
eitt af bestu ljóðum bókarinnar
að mati höfundar). Þetta eru
enda iðulega best heppnuðu
káputextarnir. Er til dæmis
hægt að hugsa sér betri kynn-
ingu á bók sem fjallar um tilvist-
arvandann og einsemd mannsins
en eftirfarandi ljóð sem stendur
aftan á nýlegri ljóðabók. Hér er
lesandanum boðið að dvelja um
stund með sjálfum sér í veröld
skáldskapar, að gægjast eitt
augnablik inn í svolítið mýstísk-
an heim skálds sem ég læt les-
endum eftir að geta sér til um
hvað heitir:
Hér geturðu unað um stund,
dvalist í þér sjálfum.
Aðeins Qaran svo langt sem augað eygir
og skuggi þinn í sandinum
Morgunblaðið/Þorkell.
DANFRIÐUR Skarphéðinsdóttir og Oddný G. Sverrisdóttur hafa umsjón með þýskunámskeiðinu
í Freiburg. Myndin er tekin í húsakynnum „Goethe Zentrum" í Reykjavík.
Hraðnámskeið í
þýsku í Freiburg
VILTU rifja upp gömlu mennta-
skólaþýskuna, fá tækifæri til að
beita bókþýsku þinni í daglegu lífi
meðal Þjóðverja, eða þarftu að
hressa upp á þýskukunnáttuna
vegna starfa þinna? Endurmennt-
unarstofnun Háskóla Islands býður
nú í fyrsta sinn upp á námskeið er-
lendis - hraðnámskeið í þýsku í
fögru umhverfi Svartaskógar.
Námskeið Endurmenntunar-
stofnunar Háskóla íslands hafa fall-
ið í góðan jarðveg og augsýnilega
svalað ríkri þörf. Þátttaka fólks er
til vitnis um það. Nú býður Endur-
menntunarstofnun upp á þá
nýbreytni að fara með nemendur
sína á erlenda grund - til Freiburg í
Þýskalandi á tíu daga þýskunám-
skeið í „Sprachenkolleg" í Freiburg.
Hér er um að ræða tilraun og
áframhaldið ræðst af viðtökunum
nú og þeim árangri sem næst. Nám-
skeiðið er ætlað þeim sem kunna
byrjunaratriði í þýsku og vilja
hressa upp á kunnáttu sína og fá
tækifæri til að beita henni í þýsku
umhverfi.
„Já, námskeiðið er fyrst og
fremst fyrir fólk sem er með gaml-
an grunn í þýsku en hefur ekki
hingað til fengið tækifæri til þess að
virkja hann,“ segir Danfríður
Skarphéðinsdóttir. „Það má því
segja að þetta séu óhefðbundnar
vi rkj unarfr am kvæm d i r! “
Danfríður er umsjónarmaður
þessa námskeiðshalds ásamt
Oddnýju G. Sverrisdóttur, dósent.
Þær fylgja hópnum út, en í
Freiburg munu kennarar við
„Sprachenkolleg“ annast alla
kennslu.
Um er að ræða 65 kennslustundir
í nýju húsnæði „Sprachenkolleg"
þar sem er unnt að hlýða á segul-
bandsspólur og horfa á myndbands-
spólur eða glugga í bækur milli
kennslustunda. Hver og einn mun
fá kennslu við sitt hæfi, en kunnátta
þátttakenda er auðvitað misjöfn.
„Sprachenkolleg“ í Freiburg nýt-
ur mikillar virðingar sem málaskóli
og hefur upp á að bjóða frábæra
kennara með langa reynslu. „Þeir
eru einmitt þekktir fyrir að hjálpa
fólki yfir erfiða þröskulda í
þýskunámi, en það er markmiðið
með þessu námskeiði okkar,“ segir
Danfríður.
„Sprachenkolleg" varð fyrir val-
inu vegna tengsla sem skapast hafa
milli skólans og Félags þýskukenn-
ara hér á landi. Yfirkennari skólans,
Stefan Pflaum, hefur m.a. komið
hingað til lands og haldið námskeið
íyrir þýskukennara. Oddný Sverris-
dóttir segir að allmargir Islending-
ar hafi stundað nám í skólanum og
náð góðum árangri.
„Þetta er stíft prógram," segir
Oddný. „Það má segja að það sé
þjappað saman þriggja vikna námi í
tíu daga námskeið. Allt fer fram á
þýsku og fólk verður alltaf með
þýskuna í eyrunum, frá því það
vaknar á morgnana og þar til það
sofnar á kvöldin."
Oddný og Danfríður leggja
áherslu á hversu mikilvægt það sé
fyrir fólk í tungumálanámi að kynn-
ast daglegu lífi þeirra sem hafa
tunguna að móðurmáli og fá
tækifæri til að þjálfa samtalstækni
sína og þurfa að bjarga sér meðal
þeirra. Námskeið af þessu tagi sé
sérstaklega vel til þess fallið að
hjálpa fólki yfir þann hjalla sem oft
er erfiðastur í tungumálanámi - að
fá fólk til að nota það sem það kann.
Innifalið í námskeiðinu eru flugferð-
ir, dvöl á hóteli þar sem m.a. er
aðstaða til heilsuræktar og gufubað,
morgunverður og einnig ýmiss kon-
ar menningardagskrá á kvöldin en
stefnt er að því að þátttakendur
kynnist Þjóðverjum sem mest og
þeirra daglega lífi.
Háskólaborgin Freiburg er ein
fegursta borg Þýskalands, miðbær-
inn einstaklega skemmtilegur með
tilkomumikla dómkirkju, byggingar
frá miðöldum, götusíki og þægilegt
sporvagnakerfi. Fegurð Svarta-
skógar er flestum íslendingum
kunn úr vinsælum sjónvarpsþáttum
um sjúkrahúsið í Svartaskógi. Nám-
skeiðið hefst 17. janúar nk. - og eru
nú síðustu forvöð að skrá sig til
þátttöku á skrifstofu Endurmennt-
unarstofnunar.
Þrjátíu vélfræðingar
í fjarnámi um Netið
TÖLVU- og verkfræðiþjónustan
hefur samið við Vélstjórafélag
Islands um fjarnámskeið í notk-
un Netsins. Um 30 vélfræðingar
hjá Landsvirkjun taka þátt í
fyrsta námskeiðinu sem tekur 6
vikur og lýkur í janúar 1999.
Vélfræðingarnir, sem staðsettir
eru víða um land, fá kennslu í
leit á veraldarvefnum, notkun
tölvupósts og kynningu á gerð
heimasíðna. Fjarkennslan fer
þannig fram að vélfræðingarnir
fá sent prentað kennsluefni og í
kjölfar þess fylgja verkefni í
tölvupósti. Verkefnunum svara
þeir og skila til baka í
tölvupósti.
Búast má við fleiri námskeið-
um fyrir félagsmenn Vél-
stjórafélags Islands í framhaldi
af þessu, bæði þá sem starfa í
landi eða á sjó. Stöðugt fleiri
skip eru að taka Netið í sína
þágu og þörfin fyrir kennslu í
notkun veraldarvefjarins eykst
um leið.
Þetta er stærsti samningur
sem Tölvu- og verkfræðiþjónust-
an gerir um fjarnám en hún var
fyrst tölvuskóla hér á landi til að
bjóða upp á slíkt nám. Þeim
fjölgar stöðugt sem notfæra sér
þetta form á námi, sérstaklega
þeir sem búa á landsbyggðinni.
Einnig kemur þetta að góðum
notum þeim Qölmörgu sem ekki
geta stundað reglulegt nám,
vinnu sinnar vegna eða vegna
annarra aðstæðna.
A vetrarmisseri er boðið upp
á fjarnám í fimm greinum hjá
Tölvu- og verkfræðiþjónustunni.
Auk Netsins og vefsíðugerðar er
það grunnnámskeið í Windows,
Word og Excel og námskeið í
hverju forriti fyrir sig; Power
Point, Excel og Word.
Nánari upplýsingar um
fjarnámið er að fá hjá Asgeiri
Eggertssyni (asgeir@tv.is).
Vefsíða Tölvu- og verk-
fræðiþjónustunnar á Netinu er:
http://www.tv.is