Morgunblaðið - 15.12.1998, Blaðsíða 46

*í46 PRIÐJUDAGUR 15. DESEMBER 1998
AÐSENDAR GREINAR
MORGUNBLAÐIÐ
Munið jólaföstuna
Mistök Hæstaréttar
eða útúrsnúningar?
réttarins í máli nr. 233/1996 frá
20. febrúar 1997.
I mínum huga er alveg ljóst að
dómarar Hæstaréttar Islands
hafa ígrundað forsendur og texta
umrædds dóms gaumgæfílega áð-
ur en dómur var felldur í svo þýð-
ingarmiklu máli.
Aður en lagt er út af dómsfor-
sendum Hæstaréttar, er rétt að
skoða dómkröfur Valdimars Jó-
hannessonar í málinu. Dómkröf-
urnar voru eftirfarandi: Afrýjandi
krefst þess, að dæmd verði ógild
sú ákvörðun sjávarútvegsráðu-
neytisins 10. desember 1996 að
synja sér leyfis til veiða í atvinnu-
skyni og aflaheimilda í fiskveiði-
landhelgi Islands í þeim tegund-
um sjávarafla sem tilgreindar
voru í umsókninni.
Eftir að Hæstiréttur hefur rak-
ið forsögu núgildandi ákvæða laga
um stjórn fískveiða víkur hann að
efnisinntaki 1. gr. laganna þar
sem fjallað er um sameign ís-
lensku þjóðarinnar á nytjastofn-
um á Islandsmiðum og þeirri tak-
mörkun sem 5. gr. laganna felur í
sér. Því næst víkur Hæstiréttur
að skýringu á jafnræðisreglu í 65.
gr. og atvinnufrelsi í 75. gr.
stjórnarskrárinnar með hliðsjón
af fyrrgreindum lagaákvæðum
um stjórn fiskveiða. Rétturinn
kemst að þeirri niðurstöðu að lög-
gjafanum sé rétt að takmarka
fiskveiðar í fiskveiðilandhelgi Is-
lands í því skyni að vernda fiski-
stofnana. Er komist að þeirri nið-
urstöðu að almannaheill heimili
slíkar takmarkanir þrátt fyrir
ákvæði 75. gr. stjórnarskrárinnar.
Hæstiréttur telur það á hinn bóg-
inn á valdsviði dómsins að meta
hvort þær takmarkanir sem finna
má í lögunum um stjórn fiskveiða
samrýmist að öðru leyti stjórnar-
skránni.
Segir um þetta orðrétt í dómin-
um; að svigrúm löggjafans til
Grænmetis- og baunamatur
Heitt og hollt!
Skólavörðustíg 8,
sími 552 2607.
FRÁ ÞVÍ að dómur Hæstarétt-
ar íslands í máli Valdimars Jó-
hannessonar gegn íslenska ríkinu
var kveðinn upp hinn 3. desember
hafa margir, leikir sem lærðir,
tjáð sig um þýðingu dómsins.
Sérstaka eftirtekt mína vöktu
ummæli próf. Sigurðar Líndals og
Jóns Steinars Gunnlaugssonar
. Jirl. í Morgunblaðinu hinn 5. des-
ember sl. Báðir virðast komast að
þeirri niðurstöðu að Hæstiréttur
hafi gert mistök við samningu
dómsins. Við túlkun dómsins gefa
þeir sér þá forsendu í upphafi að
dómurinn taki aðeins afstöðu til 5.
gr. laga nr. 38/1990 um stjórn
fiskveiða. Þessi niðurstaða virðist
fengin með því að horfa ekki á
forsendur dómsins í heild og
byggjast á því að Hæstiréttur Is-
lands hafi af vangá sinni notað
rangt hugtak í texta sínum, þ.e.
notað hugtakið veiðiheimildir í
stað þess að nota hugtakið veiði-
leyfi. Með þessu komast þeir síð-
an að þeirri niðurstöðu að dómur-
inn varði eingöngu úthlutun veiði-
leyfa samkvæmt 5. gr. 1. nr.
38/1990 en snerti á engan hátt
önnur efnisákvæði laganna.
I þessum sambandi er rétt að
geta þess strax í upphafi að hug-
takið veiðiheimild er til í lögum
um stjórn fiskveiða eins og sjá má
í 7. gr. og 6. mgr. 11. gr. laganna
og er því ekki tilbúningur Hæsta-
réttar í þessu einstaka máli. Hef-
ur hugtakið almennt verið skýrt
svo að með því sé átt við hvoru-
tveggja, bæði aflahlutdeild og
aflamark. Hefur Hæstiréttur áður
notað þetta hugtak í dómum sín-
um og nægir þar að vísa til dóms
Meiritiáttar
Kynningartilboð!
KitchenAid
Handhrærivél með töfrasprota og ryðfrírri stálskál
Þrælsterk amerisk hrærivel
• 120w mótor
■j»-54ar^ösiiilingar—-
• Snúrá inn á hliðin
• StálfJbytarar
Fullt verð 11.880
Kynni ngarverð nú kr.
Einar Farestveit & Go. hf.
Borgartúni 28-Sími 562 2901 og 562 2900
þess að takmarka
fískveiðar og ákvarða
tilhögun úthlutunar
veiðiheimilda verður
að meta í ljósi hinnar
almennu stefnumörk-
unar 1. gr. laga nr.
38/1990 og þeirra
ákvæða stjórnar-
skrárinnar, sem nefnd
hafa verið“. Síðan vík-
ur Hæstiréttur að efni
5. gr. laga um stjórn
fiskveiða og vísar til
þess að löggjafinn hafi
í öndverðu talið rétt
að úthlutun veiðiheim-
ilda yrði bundin við
skip. Er það mat rétt-
arins að óhjákvæmilegt sé að líta
svo á að þessi tilhögun feli í sér
mismunun milli þeirra sem leiða
rétt sinn til veiðiheimilda til eign-
arhalds á skipum á tilteknum tíma
og hinna sem ekki hafa átt þess
kost að komast í slíka aðstöðu. Er
I mínum huga er alveg
ljóst að dómarar
Hæstaréttar Islands
hafa ígrundað forsend-
ur og texta umrædds
dóms gaumgæfílega,
segir Jóhann Halldórs-
son, áður en dómur var
felldur í svo þýðingar-
miklu máli.
síðan komist að þeirri niðurstöðu
að þótt tímabundnar aðgerðir af
þessu tagi kunni að hafa verið
réttlætanlegar þá verði ekki séð
að rökbundin nauðsyn réttlæti
þetta fyrirkomulag og þessa mis-
munun til frambúðar. Er það álit
réttarins að ákvæði laganna feli í
sér tálmanir við því að drjúgur
hluti landsmanna geti að öðrum
skilyrðum uppfylltum notið sama
atvinnuréttar í sjávarútvegi eða
sambærilegrar hlutdeildar í þeirri
sameign sem nytja-
stofnar á Islandsmið-
um eru.
Álitaefnin sem
menn standa frammi
fyrir eru margvísleg í
kjölfar þessa dóms
Hæstaréttar. Að mínu
mati verður ekki hjá
því komist að líta svo
á að rétturinn hafi
tekið afstöðu til
þeirra efnisákvæða
laga nr. 38/1990 sem
fjalla um úthlutun
veiðileyfa og veiði-
heimilda. Sérstaklega
með hiiðsjón af þeim
niðurlagsorðum
dómsforsendnanna, þar sem sagt
er að höfnun umsóknar um al-
mennt og sérstakt veiðileyfi hafi
verið ólögmæt. Ef þessi orð eru
virt í samhengi með öðrum for-
sendum dómsins, sérstaklega um-
fjöllun réttarins um efnisinntak 1.
gr. laganna, virðist blasa við að
Hæstiréttur telji að takmarkanir á
veiðiheimildum, samkvæmt lögum
um stjórn fískveiða, verði að sam-
rýmast því markmiði að drjúgur
hluti landsmanna, eins og réttur-
inn orðar það, geti að öðrum skil-
yrðum uppfylltum, sem væntan-
lega vísar til ráðstöfunarréttar yf-
ir skipi, notið sama atvinnuréttar í
sjávarútvegi eða a.m.k. sambæri-
legrar hlutdeildar í þeirri sameign
sem nytjastofnar á Islandsmiðum
eru, eins og þeir aðilar sem nutu
slíks réttar í upphafi og nú njóta
hans í skjóli laga nr. 38/1990.
Samkvæmt framangreindu tel
ég óvarlegt að halda því fram að
smávægilegar breytingar á 5. gr.
laga um stjórn fiskveiða fullnægi
þeim kröfum sem Hæstiréttur
gerir eða að réttinum hafi orðið á
mistök við samningu dómsins.
Umræddur dómur er þvert á móti
stefnumarkandi um það hvaða
sjónarmiðum ber að fylgja og
hvaða skorður 65 gr. og 75. gr.
stjórnarskrárinnar setja löggjaf-
anum við endurskoðun á ákvæð-
um laga um stjórn fískveiða.
Höfundur er héraðsdömslögmaður.
Jóhann
Halldórsson
Með kveðju til
dómnefnda
ENN og aftur hef-
ur dómnefnd Islensku
bókmenntaverðlaun-
anna lokið störfum án
þess að virða viðlits
íslenska barnabókaút-
gáfu. Enn og aftur er
íslenskum barnabóka-
höfundum misboðið
og nú er svo komið að
fleirum er nóg boðið.
Háværar raddir heyr-
ast um það ranglæti
að þessari bók-
menntagi'ein sé skip-
aður lægri sess en
öðrum, að höfundar
sem skrifa fyrir börn
og unglinga sitji ekki
við sama borð og aðrir rithöfund-
ar.
Á hátíðlegum stundum er
gjarnan talað íjálglega um mikil-
Rithöfundar sem skrifa
bækur fyrir unga les-
endur, segir Hildur
Hermóðsdóttir, vinna
óeigingjarnt uppeldis-
starf í þágu íslenskra
bókmennta.
vægi þess að börn lesi góðar bæk-
ur, um mikilvægi þess að íslenskir
höfundar sinni ungum lesendum.
í ræðu sinni vék talsmaður dóm-
nefndar líka að því að nefndar-
menn tæki afskaplega
sárt að ganga fram
hjá barnabókunum.
Hvers vegna var það
þá gert? Kannski get-
ur dómnefndin svarað
því. Kannski geta
dómnefndir undanfar-
inna ára svarað því -
sem sumar hverjar
hafa tekið sérstaklega
fram að það sé voða
leiðinlegt að tilnefna
ekki barnabækur.
Rithöfundar sem
skrifa bækur fyrir
unga lesendur vinna
óeigingjarnt uppeldis-
starf í þágu íslenskra
bókmennta. Hlutverk þeirra er
ákaflega mikilvægt, ekki bara fyr-
ir lesendur barnabóka í dag og á
morgun heldur fyrir framtíð
bókaútgáfu í þessu landi. Góðir
barna- og unglingabókahöfundar
eru meðvitaðir um þetta hlutverk
og taka það alvarlega. Þeir skrifa
bækur sem standa öðrum bestu
bókmenntaverkum fyllilega á
sporði og þeim er ekki samboðið
að sitja endalaust úti í horni þeg-
ar almenn bókmenntaumfjöllun
og bókmenntaviðurkenningar eru
annars vegar. Almenningur er á
sama máli ef marka má umræð-
una og jólabókamarkaðinn, þar
sem barnabækur skipa veglegan
og verðskuldaðan sess.
Höfundur er harnahökariístjóri
Máls og menningar.
Hildur
Hermóðsdóttir