Morgunblaðið - 02.03.1999, Blaðsíða 12
12 ÞRIÐJUDAGUR 2. MARZ 1999
MORGUNBLAÐIÐ
FRETTIR
Kjör sem öryrkjum eru búin samrýmast ekki lífssýn á nýrri öld
*
A fjölmennum fundi,
sem Sjálfsbjörg hélt
í Ráðhúsinu á sunnu-
dag með fulltrúum
stj órnmálaflokk-
anna, kom fram að ein-
ungis 5% öryrkja í
landinu hafa full laun
sem eru 66 þúsund
krónur á mánuði og
sýnt var fram á að
rauntekjur öryrkja
duga alls ekki fyrir
framfærslu eins og
Orlygur Steinn Sigur-
jónsson komst að er
hann sat fundinn.
Morgunblaðið/Halldór
í ERINDI Hörpu Njáls, félagsfræðings hjá Hjálparstarfi kirkjunnar, kom fram að afleiðingar fátæktar væru
m.a. sinnuleysi, vanmáttarkennd, undirgefni, vonleysi og örvænting.
Ekki sæmandi einni
af ríkustu þjóðum heims
vegna brýnna nauðsynja. Tekin voru
dæmi af einhleypum öryrkja með 66
þúsund krónur á mánuði og öðrum
með 53.596 krónur. Mánaðarleg út-
gjöld vegna matvæla, hreinlætis-
vara, pósts og síma, rafmagns og
hita, ríkisútvarps og dagblaðs, hús-
næðis, reksturs bifreiðar, trygginga,
lækniskostnaðar, tómstunda, fata-
kaupa og ýmislegs nema 91 þúsund
krónum. Inni í þessari tölu er 10
þúsund króna afborgun af láni, sem
Harpa sagði að væri mjög algengt
örþrifaráð sem öryrkjar gripu til.
Samkvæmt neyslukönnun frá
Hagstofunni er gert ráð íjtíi' að
meðalneysla íslendings kosti 133
þúsund krónur á mánuði. Gert er
ráð fyrir fleiri liðum í meðal-
neyslukönnuninni, svo sem áfengi og
tóbaki, húsbúnaði, afborgunum
vegna bílakaupa, hóteli og veiting-
um, utanlandsferðum og ýmiss kon-
ar vörum og þjónustu.
„Öryi'kinn þarf að sleppa flestu
sem lýtur að þátttöku í samféiaginu,
því þessar tölur byggja á því að
hann hafí ofan í sig og á, en við sjá-
um samt að hann vantar enn 25 þús-
und krónur til að endar nái saman
hjá honum. Til að bera sig saman
við meðal Islending vantar hann 67
þúsund krónur á mánuði,“ sagði
Harpa.
Öryrkja, sem er við áðurgreind
fátæktarmörk með 53.596 krónur á
mánuði, vantar um 37 þúsund krón-
ur upp á til að endar nái saman mið-
að við nauðsynjar og bei’i hann sig
saman við meðal íslending í neyslu
vantar hann 80 þúsund krónur.
Hjón, sem eru bæði öryrkjar, hafa
tvöfaldan örorkulífeyri hjóna, sem
er rúmlega 28 þúsund krónur á
mánuði, og fulla tekjutryggingu,
sem er rúmlega 59 þúsund krónur. I
samanburði við meðalhjón á gi-und-
velli neyslukönnunar vantar 93 þús-
und krónur upp á um hver mánaða-
mót að endar nái saman hjá öryrkja-
hjónunum og 16 þúsund krónur
vantar upp á að öryrkjahjónin geti
veitt sér nauðþuritir.
Oryrkjar fara að líta á sig
sem annars flokks fólk
AÐALFRAMSOGUERINDI
dagsins skýrði Harpa Njáls, fé-
lagsfræðingur hjá Hjálparstarfí
kirkjunnar, frá því, að 74% þein-a
tæplega 8.000 öryrkja í landinu
væru með 45 þúsund krónur á mán-
uði frá ríkinu, þ.e. grunnlífeyri og
tekjutryggingu.
Fram kom í erindi Hörpu að ör-
yrkjar væru fátækur þjóðfélagshóp-
ur, sem útilokað væri að endar næðu
saman hjá, hvernig sem á málin
væri litið. Hún sagði að ýmis skerð-
ingarákvæði í löggjöfínni gerðu það
að verkum að öryrkjar í sambúð eða
hjónabandi misstu rétt sinn til fullra
bóta og yrðu þannig í mörgum til-
fellum algjörlega upp á maka sinn
komnir. Einhleypir öryrkjar þyrftu
ennfremur að sanna rétt sinn til
heimilisuppbótar, um 15 þúsund
krónur, og í þeim tilfellum þar sem
öryrkjar leigðu herbergi í húsnæði
leigusala síns, félli sá réttur niður
þar sem litið væri þannig á það í lög-
unum að öryrkjar nytu fjárhagslegs
hagræðis af sambýlinu og þar væri
ekki gerður greinarmunur á leigu-
sala, hvítvoðungi eða maka.
„Það er ekki tekið gilt að fólk leigi
herbergi inni í íbúð hjá óskyldum,
ekki þegar öryrki þarf að sanna rétt
sinn til heimilisuppbótar. Þá er
skerðingarákvæðum beitt þó stað-
reynd sé að fólk sé alls óviðkomandi
annað en að greiða íbúðareiganda
fyrir afnot af húsnæðinu,“ sagði
Harpa og benti á að með þessu væri
verið að búa til gróðrarstíu fyrir þá
sem væru tilbúnir að misnota sér að-
stöðu þeirra sem eru verr settir.
Harpa sagði að það hljómaði an-
kannalega, en sagði engu að síður
staðreynd, að töluverður hópur fólks
fengi aðeins 45 þúsund krónur á
mánuði vegna þess að það gæti ekki
sannað að það byggi „rétt“, sam-
kvæmt lögum um félagslega aðstoð.
„Er þetta sæmandi einni af rík-
ustu þjóðum heims, að búa svo um
kjör hinna verst settu að þeir eigi
ekki til hnífs og skeiðar?" spurði
Hai'pa í ljósi þess að skilgreind fá-
tæktarmörk á íslandi eru 53.596
krónur. Öryrkjar sem fá 45 þúsund
krónur á mánuði eiga rétt á viðbót-
araðstoð frá félagsmálastofnunum
upp að fátæktarmörkum, en lengra
er ekki farið, þar sem fátæktar-
mörkin hafa ekki breyst frá því í
apríl 1995, er síðasta hækkun var
framkvæmd. Þrátt fyrir að grunnlíf-
eyrir og tekjutrygging frá ríkinu
hafí hækkað á þessum tíma hefur
viðbótaraðstoðin frá félagsmála-
stofnunum staðið í stað og sagði
Harpa að það þýddi að öryrkjar,
sem hafa ekki annað en grunnlífeyri
og tekjutryggingu, hafa aldrei farið
yfir 53.596 þúsund krónur á mánuði
í fjögur ár.
Grunnurinn í stefnu
stjórnvalda er brostinn
I ljósi þessara staðreynda hefur
öryrkjum sem leita neyðaraðstoðar
hjá Hjálparstarfí kirkjunnar fjölgað
gífurlega og leita nú milli 1.100 og
1.300 öryrkjar til Hjálparstarfsins
árlega.
„Þetta er fólk, sem hefur tekjur
sem duga ekki út mánuðinn, fólk
sem kemur til að fá mat í poka til
þess að lifa af. Það eru sjálfsögð
mannréttindi að hið opinbera
ákvarði laun öryrkja svo þeir geti
lifað mannsæmandi lífí. Það er ljóst
að grunnurinn í stefnu stjórnvalda
um lágmarkslaun og framfærslu er
brostinn,“ sagði Hai’pa.
I samanburði við Norðurlöndin
standa íslendingar þeim langt að
baki í útgjöldum til velferðai-mála og
munar þar oft á tíðum helmingi.
Þrátt fyrir að öryrkjar séu hvergi
færri en á íslandi hafa þeir þó lægst
launin hér og sagði Harpa að þeir
byggju við óviðunandi afkomu og
kjör.
Vantar tugi þúsunda upp á um
hver mánaðamót eingöngu
vegna nauðþurfta
Harpa vék að því hvernig öryrkj-
ar létu, eða ættu að láta enda ná
saman og brá upp raunhæfu dæmi
um útgjaldaliði þar sem eingöngu
voru teknir með í reikninginn liðir
Harpa sagði að þegar fólk missti
heilsuna og yrði að öryrkjum fylgdu
því önnur áföll, sem fylgdu því þegar
fólk hætti að geta tekið þátt í samfé-
laginu til jafns við aðra.
„Fólk hættir að veita sér klæðnað
eins og það gerði gjaman, hættir að
taka þátt í ferðalögum, menningar-
viðburðum og það hættir að geta gef-
ið gjafir. Oft verða þessar aðstæður
til þess að fólk heyr vonlausa baráttu
fyrir betra lífi og fer að líta á sig sem
annars flokks," sagði Harpa. „Það
eru ótal tár manna og kvenna sem
Prófastar ræða
nýja skipan
á vísitasíum
KRISTNIHÁTÍÐIR í prófasts-
dæmum landsins, ný skipan á
vísitasíum, skipan sókna,
brauðamat, nýbúar, hjálparstarf
og reglur um útfararþjónustu
eru meðal umræðuefna á pró-
fastafundi sem hefst með guðs-
þjónustu í Dómkirkjunni í
Reykjavík í dag.
Fundurinn stendur í þrjá daga
og verður í safnaðarheimili Hall-
grímskirkju. Prófastar landsins
eru alls 16, þar af tvær konur, en
auk þeirra sitja fundi vígslubisk-
upar Skálholts- og Hólastiftis
ásamt biskupi íslands.
Séra Þorvaldur Karl Helgason
biskupsritari segir prófastafund-
inn að þessu sinni markast nokk-
uð af umræðu um nýjar starfs-
reglur kirkjunnar sem tekið hafa
gildi. Þannig mun lögfræðingur
biskupsstofu meðal annars fjalla
um skipan sókna og brauðamat,
nýjan kirkjurétt og störf pró-
fasta.
Á prófastafundinum mun Karl
Sigurbjömsson biskup fjalla sér-
staklega um vísitasíur en hug-
mynd hans er að breyta þeim á
þann veg að tilgangur þeirra
verði einnig í þágu safnaðarupp-
byggingar en ekki aðeins að at-
huga með framkvæmdir og eign-
ir kirkjunnar. Er hugmyndin að
samræma vísitasíur biskups og
prófasta, að söfnuðir verði heim-
sóttir reglulega og að heimsókn-
irnar verði undirbúnar með
ákveðnum hætti. Segir biskups-
ritari ætlunina að fulltrúar bisk-
upsstofu heimsæki söfnuðina
hálfu ári áður en vísitasía bisk-
ups er ráðgerð og taki út starfíð
þar. Biskup fjalli síðan um það
mat í heimsókn sinni og ræði
hvar og hvemig sóknarfæri séu í
starfí kirkjunnar.
Hringvegur frá Nesbraut að Víkurvegi í Reykjavík
Fallist á tvöföldun og
mislæg gatnamót
SKIPULAGSSTJÓRI ríkisins hef-
ur fallist á fyrirhugaða tvöföldun
Hringvegar frá Nesbraut að Víkur-
vegi í Reykjavík og lagningu mis-
lægra gatnamóta á mótum Hring-
vegar og Nesbrautar að loknu
frummati á umhverfisáhrifum.
Um er að ræða tvöfoldun Hring-
vegar á 1.400 m löngum kafla frá
gatnamótum Nesbrautar að gatna-
mótum við Víkurveg og gerð mis-
lægra gatnamóta á mótum Hring-
vegar og Nesbrautar. Gatnamótin
verða byggð í tveimur áföngum og
eru framkvæmdir við breikkun Hr-
ingvegar og fyrri áfanga mislægra
gatnamóta fyrirhugaðar á árunum
1999-2000.
Grásteinn fluttur í samráði við
Þjóðminjasafn íslands
í niðurstöðum skipulagsstjóra
ríkisins kemur fram að mikilvægt
sé að við deiliskipulagningu svæða
næst Hringvegi verði kannaðar leið-
ir til að draga úr hávaða á útivistar-
svæðinu við Grafargil og á göngu-
og reiðstígum meðfram veginum, og
jafnframt verði boðið upp á aðrar
leiðir fjær Hringvegi. Einnig segir
að við framlengingu Stórhöfða verði
þess gætt að raska sem minnst jök-
ulgörðum og útivistarsvæði í Graf-
argili og reynt að leggja veginn eins
nálægt Hringvegi og kostur er.
Æskilegt sé að gerðar verði ráðstaf-
anir til að koma í veg fyrir að af-
rennsli af Hringvegi verði veitt í
Grafarlæk, sem lýtur borgarvernd.
I úrskurðinum er þess getið að
samráð verði haft við þjóðminjasafn
íslands vegna flutnings á Grásteini
austan Grafargils, en sögur um álfa-
byggð í steininum sköpuðu nokkrar
umræður um hvort sveigja skyldi
veginn framhjá steininum. Að sögn
Árna Björnssonar þjóðháttafræð-
ings eru sögur um álfabyggð í Grá-
steini ekki nema aldarfjórðungs
gamlar og spruttu upp í kjölfar þess
að steinninn var fluttur árið 1971
vegna vegarlagningar, en þá klofn-
aði hann í tvennt.
Ámi sagði í samtali við Morgun-
blaðið að ef hann yrði inntur álits á
því hvort flytja bæri steininn myndi
hann hiklaust mæla með því að
hann yrði fluttur. Árni sagðist þó
ekki vita hvort ákveðið hefði verið
hvert skyldi flytja Grástein.
Draga þarf úr umferðarhávaða
í úrskurðinum segir einnig að
samráð skuli haft við Náttúru-
vernd ríkisins um val á efnistöku-
stöðum. Þá segir að samkvæmt
frummatsgögnum muni hljóðvist
fara yfír reglugerðarmörk á hluta
íbúðarsvæðis sem samkvæmt aðal-
skipulagi 1996-2016 er fyrirhugað í
Grafarholti. Einnig muni hljóðvist
fara yfir reglugerðarmörk á úti-