Morgunblaðið - 07.03.1999, Blaðsíða 33
MORGUNBLAÐIÐ
+
MORGUNBLAÐIÐ
SUNNUDAGUR 7. MARZ 1999 33 *
32 SUNNUDAGUR 7. MARZ 1999
JRwgtiiiMjifeifr
STOFNAÐ 1913
ÚTGEFANDI
FRAMKVÆMDASTJÓRI
RITSTJÓRAR
FIMMTUDAGINN 21. janúar
sl. var frá því skýrt hér í
Morgunblaðinu, að Garðar Sölvi
Helgason, örorkulífeyrisþegi,
hefði birt bréf í fréttabréfi Geð-
hjálpar, þar sem segir m.a.: „Eg
vil leyfa mér að mótmæla þeirri
grundvallarbreytingu í almanna-
tryggingamálum, sem felst í
reglugerð heilbrigðisráðherra
sem afnemur greiðslu frekari
uppbótar á lífeyri til þeirra, sem
eiga „peningalega eign“ yfír 2,5
milljónum króna.“
Síðan segir Garðar Sölvi: „Ég
hef verið öryrki frá 1971, þegar
ég var 17 ára og á því engan rétt
á lífeyrissjóði. Allan þennan tíma
hef ég lagt fyrir af bótunum.
Sem dæmi um sparnað má nefna,
að ég hef aldrei átt bíl, aldrei
komið til útlanda og aldrei keypt
áfengi eða tóbak. Lengi vel
brann sparnaðurinn upp í verð-
bólgunni en á síðustu árum hefur
safnast svolítill sjóður, sem ég
hyggst nota til að mæta óvænt-
um útgjöldum."
Síðan skýrir Garðar Sölvi frá
því, að vegna þess að hann eigi
sparifé hafi bætur hans lækkað
um 13 þúsund krónur á mánuði
og bætur aldraðrar móður hans
með sömu rökum um 10 þúsund
krónur á mánuði.
Hinn 13. febrúar sl. birtist hér
í blaðinu bréf frá Margréti
Thoroddsen, sem áður starfaði
hjá Tryggingastofnun, þar sem
Árvakur hf., Reykjavík.
Hallgrímur B. Geirsson.
Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
segir: „Mér er þetta mál vel
kunnugt, því móðir Garðars
Sölva leitaði til mín á skrifstofu
FEB 12. júlí 1996, þar sem Garð-
ar hafði skyndilega verið sviptur
þessari uppbót, sem hann hafði
haft lengi. Móðir hans var orðin
áttræð og heilsuveil, en hafði
samt annast son sinn heima frá
því að hann varð öryrki og þar
með sparað þjóðfélaginu stórfé.
Hún hafði miklar áhyggjur af
framtíð sonar síns, en fannst þó
visst öryggi í því að hann ætti
sparifé, sem hægt væri að grípa
til ef í nauðir ræki. En nú átti
hann að lifa af 39 þúsund krón-
um á mánuði svo ekki var um
annað að ræða en ganga á höfuð-
stólinn til að komast af. En hve
lengi mundi hann endast? Ég
leitaði til heilbrigðisráðherra um
hvort ekki væri hægt að veita
neina undanþágu en fékk þau
svör, að málið væri í athugun."
Sl. fimmtudag tók Sigríður Jó-
hannesdóttir, alþingismaður
Samfylkingarinnar, þetta mál
upp á Alþingi og spurði heil-
brigðisráðherra hvort til stæði
að afnema þá reglugerð, sem
þessi skerðing byggist á. Ráð-
herrann kvaðst ekki geta rætt
einstök mál en sagði að bætur
væru tekjutengdar og bætti því
við, að það væri sama hvort um
væri að ræða laun fyrir vinnu
eða fjármagn.
I samtali við Morgunblaðið í
fyrradag sagði aðstoðarmaður
heilbrigðisráðherra, að engin
ákvörðun hefði verið tekin um,
hvort reglugerðinni yrði breytt.
Pessi svör stjórnvalda eru al-
gerlega óviðunandi og fyrir þeim
eru engin málefnaleg rök. í
fyrsta lagi byggist reglugerðin á
því, að uppbætur á lífeyri skerð-
ist, ef viðkomandi á eign í pen-
ingum eða verðbréfum yfir 2,5
milljónum króna. Þetta þýðir, að
ef öryrki leyfir sér að spara á
þann veg, eru uppbætur skertar
en ef sparnaðurinn byggist á því
að eignast íbúð eru uppbætur
ekki skertar. Það sjá það allir, að
slík regla er bæði ranglát og efn-
islega fáránleg og tekur ekkert
mið af þeim breytingum, sem
orðið hafa á fjármagnsmarkaði,
sem bjóða fólki upp á margar
sparnaðarleiðir. Eru öryrkjar
eina fólkið á Islandi, sem ekki
má notfæra sér þá möguleika?
í öðru lagi er Ijóst, að það er
hin peningalega eign sem slík,
sem skerðir uppbæturnar. En
vegna þess, að heilbrigðisráð-
herra virtist á þingi blanda sam-
an höfuðstól sparnaðar og fjár-
magnstekjum af þeim höfuðstól
er ástæða til að benda á, að
launatekjur eru skattlagðar
margfaldlega á við fjár-
magnstekjur. Ur því að svo er
um skattlagningu og ráðherrann
vill blanda þessu saman, hvers
vegna á það sama ekki við í til-
viki sem þessu, að bætur skerð-
ist minna vegna fjár-
magnstekna? Eða eru það bara
þeir, sem hafa umtalsverðar fjár-
magnstekjur, sem eiga að njóta
þeirrar mismununar?
Ríkisstjórn og Alþingi geta
ekki verið þekkt fyrir að láta
sem ekkert sé í þessu máli. Hér
er á ferðinni hróplegt ranglæti
gagnvart tiltölulega fámennum
hópi þjóðfélagsþegna. Heilbrigð-
isráðherra getur breytt reglu-
gerðinni sem engin efnisleg rök
eru fyrir í nútímaþjóðfélagi á
einni dagstund og á að gera það.
Hvorki ráðherrann né aðstoðar-
maður ráðherrans hafa fært
fram nokkur skynsamleg efnis-
leg rök fyrir því að það verði
ekki gert.
EIGNIR OG TEKJUR
ÖRYRKJA
Saga um hest
IHrafnkatla er
•skáldsaga einsog
aðrar Islendinga sög-
ur, með rætur í heiðin-
dómi, þangað sem hún
sækir goðsögulegan kraft og efnivið
sem ofinn er inní reynslu höfundar
úr umhverfí hans og samtíð. Sagan
sækir efnivið í Freysdýrkun og
þannig - og einungis þannig - væri
hægt að tengja hana Svínfellingum
sem voru Freysgyðlingar og áttu
trúfræðilegar rætur í átrúnaði á
frjósemisguðinn Frey. Þetta vissi
Brandur ábóti að sjálfsögðu og læt-
ur kristin viðhorf sín ekki standa í
veginum fyrir skáldsögulegri könn-
un inní mikilvægan hugmyndaheim
heiðinna forfeðra sinna.
Þessi skilgreining er nær þeim
hugmyndum sem Einar Pálsson
hefur um söguna en Hermann Páls-
son, þykist ég vita. Það er í rauninni
einkennilegt, svo ríka áherzlu sem
Hermann hefur lagt á langan að-
draganda sagnanna og mikilvægi
þess ævagamla hugmyndaheims
sem þær eru sprottnar úr. En goða-
fræði Hrafnkels sögu er ekki hægt
að skíra með skírskotun í latneskar
bækur heldur verður að styðjast við
arfsagnir og líklega túlkun á bók-
lausum viðhorfum germanskra
þjóða.
2Hugmyndin um sögumar sem
•lykla að ákveðnum persónum á
Sturlungaöld er alltof nútímaleg til
að unnt sé að halda henni til streitu
einsog Barði Guðmundsson og Her-
mann Pálsson hafa gert. Sögurnar
voru ekki nógu útspekúleruð bók-
menntagrein til að kenningin geti
staðizt, þótt frumleg
sé og raunar spenn-
andi einsog slík lesn-
ing er einatt. Sögurn-
ar voru of frumstæðar
bókmenntir til að þær
gætu verið slíkar skír-
skotanir. Þær em nógu snjallar í
sjálfu sér þótt annað kæmi ekki til.
Þrátt fyrir langan menningarlegan
aðdraganda voru sögurnar einsog
þjóðfélagið sjálft, vel plægður en þó
nýsáinn akur. Það eina sem var
margslungið og velræktað í þjóðfé-
laginu, var aldagömul ljóðlist sem
átti rætur í goðsagnaheimi heiðn-
innar en var einsog annað í þann
mund að laga sig að nýrri menningu
og nýjum sið. Sturlungaþjóðfélagið
er að vaxa úr halfheiðnum arfí inní
kristna siðbót. Ur þessum andstæð-
um kvikna heimssögulegar bók-
menntir þrettándu aldar. Hugarfar-
ið er heiðið einsog það birtist í víga-
ferlum þessarar vargaldar, en and-
rúmið kristið og speglast
hvorttveggja í list þessara tíma.
Stundum hafa mér fundizt skír-
• skotanir til samtímaviðburða
einsog þær hafa verið settar fram af
fræðimönnum meirí skáldskapur en
sögurnar sjálfar - og á það ekki sízt
við um Hrafnkels sögu. Slík klónun
í bókmenntum getur verið varhuga-
verð og misvísandi. Hrafnkatla á
augsýnilega rætur í arfagömlum
minnum, svo fyrnt sem hún er, en
er þó að sjálfsögðu einkum skáld-
skapur. Þessar sögur voru ekki
saman settar úr engu. Samanburð-
ur við samtíð sturlunga er augsýni-
lega harla langsóttur, en þó má vera
að höfundur Hrafnkötlu hafí haft
einhverja atburði samtíðar sinnar í
huga, þegar sagan var saman sett.
Og þá með svipuðum hætti og höf-
undur Harðar sögu og Hólmverja
einsog Þórhallur Vilmundarson hef-
ur bent á. Samanburður af þessu
tagi er áleitið umhugsunarefni og
kveikir nýja hugmynd af gamalli.
Það gera einnig djarfar ábendingar
þeirra, sem um Hrafnkels sögu hafa
fjallað, og þá ekki sízt Hermanns
Pálssonar, en allt slíkt er háskalaus
og virðingarverð tilraun til að setja
gömul stirðnuð fræði á hreyfíngu.
Sú hugmynd Þórhalls Vilmundar-
sonar að Styrmir fróði hafí skrifað
Harðar sögu og Hólmverja hefur
verið mér áleitið íhugunarefni, ekki
síður en ábending Hermanns Páls-
sonar þess efnis, að Brandur Jóns-
son, ábóti í Þykkvabæ og síðar
byskup á Hólum, hafi samið Hrafn-
kels sögu, en hann þýddi Alexand-
ers sögu á íslenzku og þykir eitt
mesta listaverk samanlagðra bók-
mennta íslenzkra. Styrmir fróði var
mikilvirkur ski-ifari en óvísara um
skáldskaparhneigð hans, enda er
Harðar saga ekkert snilldarverk,
þótt merkileg sé. Brandur ábóti er
aftur á móti viðurkenndur ritlistar-
maður á sínum tíma og hafði skáld-
skap á valdi sínu og eru hugmyndir
Hermanns Pálssonar um hann sem
höfund Hrafnkels sögu ekki einasta
íhugunarverðar heldur stórsnjallar
að mínu viti. Samt er sá hængur á
að nú hneigjast fræðimenn einna
helzt að því að sagan sé yngri en áð-
ur var talið, eða frá lokum 13. aldar,
en Brandur var þá genginn til feðra
sinna fyrir margt löngu. En hver
veit? Það eitt er víst að ekki eru öll
kurl komin til grafar.
M.
HELGI
spjall
ABYRGÐ EVROPU var
þema málþings sem
COEUR-samtökin
(Council on European
Responsibilities) efndu
tO í Bellevue-höll í
Berlín í síðustu viku. Þar
kom saman hópur
manna úr stjórnmálum og viðskiptalífi
ásamt mennta- og listamönnum til að ræða
þau risavöxnu verkefni er Evrópa stendur
frammi fyrir. Evrópusambandið hefur nú
hafist handa við að taka upp sameiginlegan
gjaldmiðil á sama tíma og unnið er að því að
ríki í Mið- og Austur-Evrópu fái aðild að
sambandinu.
Margir óttast hins vegar þær hættur sem
á vegi kunna að verða á meðan ríkisstjórnir
Evrópusambandsríkjanna og stofnanir
sjálfs sambandsins em uppteknar við þessi
viðamiklu verkefni. Þótt hinn peningalegi
samrani muni vafalítið styrkja innri mark-
aðinn á EMU jafnframt eftir að draga skýr-
ar fram í dagsljósið þann mikla mun sem er
á efnahagslegri þróun einstakra svæða inn-
an ESB. Þrátt fyrir að innan Evrópusam-
bandsins sé að finna nokkur af þróuðustu
og framsæknustu iðnfyrirtækjum heims og
að ESB-ríkin séu með auðugustu ríkjum
veraldar er innan vébanda sambandsins
jafnframt að finna vanþróuð svæði og illa
rekin og ofvernduð íyrirtæki, sem munu
eiga erfitt með að standa berskjölduð í al-
þjóðlegu viðskiptaumhverfi. Að sama skapi
mun stækkun Evrópusambandsins reyna
mjög á þolrif stofnana þess, sem nú þegar
eiga erfitt með að starfa við núverandi að-
stæður. Flestir eru sammála um að land-
búnaðarstefnu ESB verði að endurskoða
óháð stækkun og það sama á við uppbygg-
ingarstefnu þess, þ.e. það styrkjakerfi sem
komið hefur verið á laggirnar til að styðja
við fátækari svæði innan sambandsins.
Breytingarnar verða hins vegar litlu minni í
austurhluta Evrópu þar sem stokka verður
upp stjómsýslu og hugarfarsbreyting verð-
ur að eiga sér stað í pólitískri jafnt sem
efnahagslegri menningu.
Að sama skapi stendur Evrópusamband-
ið frammi fyrir því að þær forsendur er
leiddu til stofnunar þess og voru í raun
grandvöllur tilvistar þess hafa gjörbreyst.
Evrópusamvinnan átti að tryggja að ekki
kæmi aftur til styrjaldar á milli ríkjanna í
vesturhluta Evrópu. Það markmið hefur
náðst. Evrópusamvinnan átti að tryggja
frjáls og óhindrað viðskipti í álfunni. Sá
draumur er orðinn að veraleika með innri
markaðnum. Evrópusamvinnan átti einnig
að efla samstöðu Evrópuríkja á tímum
kalda stríðsins er einkenndist af togstreitu
tveggja risavelda. Einungis eitt risaveldi
stendur nú eftir. Þar sem hinar upprana-
legu forsendur Evrópusamvinnunnar eru
ekki lengur til staðar, að miklu leyti sökum
þess hversu vel hefur tekist til við að fram-
kvæma markmið hennar, spyrja margir
hver eigi að vera tilvistargrundvöllur henn-
ar í framtíðinni. Sú spurning kom ítrekað
upp á málþinginu hvort ESB ætti á hættu
að verða fórnarlamb eigin velgengni.
Rætt hefur verið um að pólitískur sam-
rani verði að fylgja í kjölfar hins efnahags-
lega samrana en að sama skapi er ljóst að
pólitískur samrani er óhugsandi án þess að
fyrir hendi sé pólitískur vilji meðal íbúa álf-
unnar. Því var ein meginspurningin, sem til
umræðu var á málþingi COEUR, hvort í
raun væra til sameiginlegir hagsmunir,
sameiginlegar hugsjónir, er sameinað gætu
Evrópu í eina pólitíska heild. Er til evrópsk
menning, evrópsk samkennd, sem allir geta
sameinast um?
Sjálfselska
o g strúta-
pólitík
FRANSKI heim-
spekingurinn André
Glucksmann sagði
orðið „Evrópu“ not-
að í tvennum skiln-
ingi. Annars vegar
væri það notað yfir vesturhluta Evrópu og
hins vegar yfir Evrópu sem heild. Á milli
þessara tveggja eininga væri tjald, er nauð-
synlegt væri að fella. Hann sagði að síðustu
tíu árum hefði verið sóað og tilraunir til að
sameina Evrópu hefðu mistekist. Þau mis-
tök væra þó ekki endanleg, þau mætti enn
leiðrétta. Glucksmann sagði alla þá er starf-
að hefðu með austur-evrópskum andófs-
mönnum á sínum tíma vita hversu erfitt
það hefði verið að vekja athygli á málstað
þeirra á Vesturlöndum. Austrið hefði verið
óþekkt stærð, Terra Incognita. Það ætti að
miklu leyti við enn. Hann taldi að hugsan-
lega mætti breyta þessu með því að höfða
til sjálfselsku Vesturlandabúa og leggja
áherslu á að örlög austurhluta Evrópu
myndu hafa áhiif á afdrif bama Vestur-
landa. „Rússar eru mikil menningarþjóð,
Rússland er ekki þriðjaheimsríki. Hran
þess myndi hafa áhrif á okkur. Þetta er
land Dostojevskís! Land stórbrotinna list-
málara! Ef það hrynur þá er það vegna
okkar og það mun snúast gegn okkur. Þró-
unin fyi’ir austan mun sækja okkur heim.
Pólitísk upplausn og kjarnorkuúrgangur
þekkja engin landamæri," sagði Glucks-
mann og sagði Moskvu vera Weimar nútím-
ans. Þá sögu þekktu allir og ættu ekki að
halda að það sem einu sinni gerðist gæti
ekki orðið á ný.
Glucksmann vitnaði í þau orð bandaríska
fræðimannsins Francis Fukuyama að fall
Berlínarmúrsins þýddi endalok sögunnar.
Það sem hefði gerst hefði hins vegar ekki
verið, líkt og margir hefðu viljað halda
fram, að Evrópa hefði færst aftur til
ástands nítjándu aldar. Hið rétta væri að
við stæðum á sama punkti og árið 1920.
Fjöldamorð Mladics og ódæðin í Srebrenica
gætu verið skref í átt að gasklefunum og
Auschwitz.
Glucksmann sagði Júgóslavíu vera helsta
þröskuldinn á leiðinni til sameiningar Evr-
ópu og það hefði verið ófyrirgefanlegt að
láta fjöldamorð í Bosníu óáreitt um fimm
ára skeið. Hann tók einnig sláandi dæmi af
Kosovo. Um tíu ára skeið hefði verið háð
lýðræðisleg barátta fyrir sjálfstæði Kosovo.
Undanfarna sex mánuði hefði verið háð
vopnuð barátta. Sú staðreynd að Evrópu-
sambandið hafi virt hina friðsamlegu bar-
áttu að vettugi hefði sannfært heiminn um
að skynsamlegasta leiðin til að ná fram
markmiðum sínum væri að grípa til vopna.
Evrópa yrði að vinna á sjálfselskunni
með sjálfselsku, sagði Glucksmann. Með
því að hjálpa Evrópu í stríðslok hefðu
Bandaríkjamenn verið að þjóna eigin hags-
munum. Allir hagfræðingar er þekktu sögu
tuttugustu aldar vissu að aðstoð væri yfir-
leitt gefandanum hagstæðari en þiggjand-
anum. Evi-ópskir stjórnmálamenn eyddu
hins vegar meiri tíma í þras um framtíð
tollfrjálsrar verslunar en kreppuna í Rúss-
landi. Að sama skapi væri það dæmi um
vestrænan munað er ungmenni þrömmuðu
um götur og krefðust þess að kjarnorku-
veram yrði lokað. „Um þessar mundir era
þau kjarnorkuver sem hætta stafar af í
austurhlutanum. Kjarnorkuverin sem
græningjar vilja loka ei-u hins vegar í vest-
urhlutanum," sagði Glucksmann og sagði
þetta vera „strútapólitík", þar sem höfðinu
væri stungið í sandinn í stað þess að horfast
í augu við veraleikann.
Frakkinn taldi það einnig dæmigert að
þótt leitað væri í öllum bókasöfnum verald-
ar, jafnvel bókasöfnun æstustu frjáls-
hyggjumanna í Bandaríkjunum, fyndist
hvergi fræðibók um það hvemig umskiptin
úr sósíalísku hagkerfi yfir í markaðshag-
kerfi gætu átt sér stað. Hins vegar hefðu
þúsundir bóka verið ritaðar um það hvernig
breyta ætti markaðshagkerfi yfir í sósíal-
isma.
Vísindaskáld-
skapur og
raunveruleiki
FULLTRUAR Mið-
Evrópu í umræðun-
um voru þeir Vaclav
Havel, forseti Tékk-
lands, Bronislaw
Geremek, utanríkis-
ráðherra Póllands, og ungverski rithöfund-
urinn György Konrad.
Geremek, sem var einn forsprakka
pólsku lýðræðishreyfingarinnar í byrjun ní-
unda áratugarins og stjórnaði síðar hring-
borðsumræðunum um framtíð Póllands er
fóra fram eftir fall múrsins, sagði ástæðu
þess að finna mætti jafnmargar bækur um
það hvernig breyta mætti markaðshagkerfi
REYKJAVÍKURBRÉF
Laugardagur 6. marz
Morgunblaðið/RAX
VIÐ REYKJAVÍKURHÖFN.
yfir í sósíalískt kei’fi og raun bæri vitni væri
að þar væri um vísindaskáldskap að ræða.
Slíkar bókmenntir væri yfirleitt að finna á
bókasöfnum. Hefðu menn hins vegar áhuga
á raunveraleikanum, hvemig breyta mætti
sósíalísku kerfi yfir í markaðskerfi, .ættu
þeir að líta til Póllands. Geremek sagði að
nú á þessu ári, þegar tíu ár væra Mðin frá
hringborðsumræðunum, mætti slá því föstu
að bylting hefði átt sér stað í Evrópu.
„Flauelsbylting" þar sem fólk hefði tekið
ábyrgð á Evrópu allri. Nú stæði Evrópa
frammi fyrir nýjum vandamálum, atvinnu-
leysi og skipulagðri glæpastarfsemi. Til að
takast á við þessi verkefni þyrfti Evrópa
hins vegar nýja samvirkni. Evrópa þyrfti á
austurhluta sínum að halda því örlög álf-
unnar væra samtvinnuð. Ekki væri nóg að
segja sem svo að Evrópa myndi sameinast,
ræða yrði hvenær og hvernig. Þá kæmu
menn að spurningunni um menningu. Ger-
emek sagði einn helsta styrk Austur-Evr-
ópu vera hina gagnrýnu nálgun, þann kost
að geta dregið allt í efa, jafnvel „Evrópu“
sjálfa. Hann sagði hina evrópsku hugsjón
vera fallega, en hún væri hins vegar hug-
sjón og ekki raunveraleiki. Það væri mikil-
vægt að hafa hugfast að í austurhluta Evr-
ópu bæru stjórnmál ríkan keim af þjóðern-
issjónarmiðum. I því samhengi væri hins
vegar mikilvægt að einfalda ekki fortíðina
um of, en á því bæri stöðugt meira í hinni
pólitísku umræðu.
Geremek sagðist hafa miklar áhyggjur af
því hversu veikburða hinir „evrópsku hags-
munir" væra. Þjóðemishyggjan hefði
styrkst vegna þess. Styrkur Evrópu myndi
hins vegar felast í hinum peningalega sam-
rana. Sú spurning sem menn stæðu nú
frammi fyrir væri hver myndi sigra í hinni
póhtísku baráttu, þjóðemishagsmunirnir
eða hinir sameiginlegu hagsmunir. Efna-
hagsmálin myndu skapa evrópska hags-
muni gagnvart hinu alþjóðlega hagkerfi.
Inn á við þyrfti Evrópa hins vegar á sam-
eiginlegri arfleifð að halda, arfleifð þar sem
áherslan væri á ábyrgð. Eitthvað það vit-
lausasta sem nokkurn tímann hefði verið
sagt væri að menn ættu að „deyja fyrir
Danzig". Nú heyrðist sama heróp í tengsl-
um við Kosovo.
VACLAV Havel
sagðist telja að Evr-
ópa hefði ávallt verið
ein menningarheild í
Öllum gegnum söguna. Ein-
angi-un þjóða Aust-
ur-Evrópu á kalda stríðsáranum hefði veitt
þeim sérstakan hæfileika, nefnilega að sjá
hlutina úr ákveðinni fjarlægð. Hugsanlega
ætti það enn við að íbúar austurhlutans
sæju þörfina á sameiningu með skýrari
hætti en aðrir. Það járntjald er hefði skipt
álfunni fyrir hálfri öld en verið rifið niður
fyrir tíu áram, væri sálfræðilega enn til
staðar. Hann sagði alla hafa ákveðna skuld
að gjalda. í austri yrðu menn að horfast í
augu við að ekki hefði verið tekist á við af-
leiðingar alræðisins. Það val að vera sóma-
kær eður ei. Á Vesturlöndum yrðu menn að
sama skapi að hefja sig yfir neysluhyggj-
una. Evrópa ætti hins vegar einnig um-
heiminum skuld að gjalda, nefnilega að
Ábyrgðá
heiminum
sýna fordæmi, og vinna bug á þeim hættum
er fælust í siðmenningunni, er Evrópa hefði
á sínum tíma veitt umheiminum. Hver ann-
ar en Evrópa ætti að takast á við það verk-
efni? Havel sagði ábyi-gðarkennd gagnvart
umheiminum hafa verið einn af hornstein-
um hins evrópska anda frá upphafi. Þetta
ættu menn að hafa hugfast er leitað væri að
nýrri evrópskri hugsjón. I þessu fælist ekki
að Evrópa ætti að hafa afskipti af öllu held-
ur sýna fordæmi. Sameining Evrópu hefði
átt sér stað í skugga hildarleiks síðari
heimsstyi'jaldarinnar og oks kommúnism-
ans. Nú væra hins vegar kynslóðir að vaxa
úr grasi er minntust ekki þessa tíma og
leituðu nýi'ra hugsjóna. Þær ættu að vera
hnattrænar. „Hver og einn ber ábyrgð á
heiminum öllum,“ sagði Havel.
György Konrad lagði sömuleiðis áherslu
á ábyrgð Vesturlanda. Það væri marklaust
að ræða um samruna ef ábyrgðin gleymd-
ist. Ibúar Vesturlanda ættu að þakka fyrir
að hættan á þriðju heimsstyrjöldinni vofði
ekki lengur yfir. Vesturlönd hefðu eytt
miklu fjármagni í vopnabúnað en virtust
ekki reiðubúin að verja miklu fé til að efla
samkennd. Hástemmdar yfirlýsingar um
Evrópu misstu marks ef Evrópu ætti að
byggja á útilokun. Slíkt myndi kynda undir
ólgu og þjóðernishyggju og afleiðingar
þess að þjóðernissinnaðir lýðskrumaðar
næðu yfirhöndinni væru varasamar. Sam-
runi yrði að byggjast á framrás og það
væri svekkjandi ef menn færa að leika leik
hinna síbreytilegu lokafresta. Þá yrði litið
svo á að hin evrópsku gildi byggðust á
óheiðarleika.
„Þróunin fyrir
austan mun
sækja okkur
heim. Pólitísk
upplausn og
kjarnorkuúr-
gangur þekkja
engin landa-
mæri.“