Morgunblaðið - 16.04.1999, Blaðsíða 48

48 FÖSTUDAGUR 16. APRÍL 1999
MINNINGAR
MORGUNBLAÐIÐ
SVEINN
JÓNSSON
+ Sveinn Jóns-
son vélstjóri
fæddist á Hlíðar-
enda í Ölfusi 8.
febrúar 1917. Hann
lést á Hrafnistu 3.
apríl síðastliðinn.
Foreldrar hans
voru Þorbjörg
Sveinbörnsdóttir
frá Hjálmholti í
Flóa og Jón Jónsson
bóndi á Hlíðarenda
og formaður í Þor-
lákshöfn.
Sveinn kvæntist
eftirlifandi eigin-
konu sinni, Ester Sigurbörns-
dóttur frá Krosslandi í Lóni,
árið 1950. Þau eignuðust Qög-
ur börn. Þau eru: 1) Ólafía
Sveinsdóttir, f. 1946, deildar-
stjóri á Ferðaskrifstofunni Atl-
antik, maki Friðrik D. Stefáns-
son viðskiptafræðingur. Börn:
Sigríður, f. 1980, menntaskóla-
nemi, og Ester Aldís, f. 1986,
grunnskólanemi. 2) Haukur
Sveinsson, f. 1949,
menntaskólakenn-
ari, maki Ingibjörg
Bára Sveinsdóttir,
blaðamaður hjá
DV. Börn: Hulda, f.
1973, flugfreyja,
leiðsögumaður og í
BA námi við Há-
skóla íslands,
Steinunn, f. 1974,
læknanemi við Há-
skóla Islands, og
Helga, f. 1980,
menntaskólanemi.
Aður átti Haukur
Kjartan, viðskipta-
fræðing, starfandi í Kaup-
mannahöfn, og Inga Þór,
læknakandidat. 3) Jón Árni, f.
1957, umsjónarmaður hjá
Knattspyrnufélaginu Víkingi.
Ókvæntur og barnlaus. 4)
Trausti, f. 1959, vélstóri -
drukknaði í Þýskalandi 1981.
Utför Sveins fer fram frá Bú-
staðakirkju í dag og hefst at-
liöfnin klukkan 13.30.
v Elsku besti afi minn. Nú veit ég,
að þér líður svo vel. Þú, sem varst
búinn að vera veikur í svo langan
tíma. En þú varst aldrei svo veik-
ur, að þú gætir ekki brosað til mín,
þegar ég kom að heimsækja þig.
Þú ljómaðir allur, þegar ég birtist.
Það skemmtilegasta sem ég
gerði, var að vera með þér. Það
var svo gaman, þegar við ferðuð-
umst saman. Best man ég eftir
ferðunum að Hlíðarenda, en þar
fæddist þú. Þú sagðir mér svo
margt, sem ég vissi ekki. Þegar þú
1 varst lítill í sveitinni áttirðu mörg
dýr, sem alltaf voru í kringum þig.
Þegar þú lást veikur í rúminu þínu
kom kisan þín heim með 10 mýs og
raðaði þeim á gólfíð við rúmið þitt.
Þú varst einstakur dýra- og barna-
vinur. Þegar Sigga systir eignaðist
kött fannst þér ég ekki geta verið
kattarlaus. Þú fórst að Hrauni í
Ölfusi og náðir í lítinn, fallegan
kettling og færðir mér hann í af-
mælisgjöf.
Eg skil ekki hvernig þú hafðir
alltaf tíma til að vera með mér og
vinum mínum. I hvert skipti, sem
ég kom heim til þín og ömmu hætt-
ir þú að sinna mjög mikilvægum
verkefnum bara fyrir mig. Þú
' mældir hæð mína í hvert einasta
skipti sem ég kom og skráðir hana
ásamt dagsetningu og ári á hvíta
bókahillu. Núna get ég lesið á hill-
una, hve mikið ég stækkaði. Þú
bjóst líka til töflu og reiknaðir
meira að segja út hvað ég hafði
stækkað mikið á dag.
Eg fer oft með vísur, sem þú
1
Skila-
frestur
minning-
argreina
EIGI minningargrein að birt-
ast á útfarardegi (eða í sunnu-
dagsblaði ef útfór er á mánu-
degi), er skilafrestur sem hér
segir: I sunnudags- og þriðju-
dagsblað þarf grein að berast
fyrir hádegi á föstudag. I mið-
vikudags-, fimmtudags-, fóstu-
dags- og laugardagsblað þarf
greinin að berast fyrir hádegi
tveimur virkum dögum fyrir
birtingardag. Berist grein eftir
að skilafrestur er útrunninn
eða eftir að útför hefur farið
fram, er ekki unnt að lofa
ákveðnum birtingardegi. Þar
sem pláss er takmarkað getur
þurft að fresta birtingu gi'eina,
enda þótt þær berist innan
hins tiltekna skilafrests.
kenndir mér, en skemmtilegustu
vísurnar voru þær sem þú samdir
sjálfur. Þú samdir óhemjumikið af
vísum um mig. Það er svo gaman
að setjast niður og lesa þær, og
þær ætla ég alltaf að geyma.
Eg varð alltaf svo glöð þegar þú
tókst fram munnhörpuna, þá vissi
ég að ég fengi að heyra skemmti-
leg lög. Þú kenndir mér líka að
spila á hana.
Það var alltaf til harðfískur í
skúffunni í eldhúsinu. Mér fannst
svo gaman þegar þú hvíslaðir í
eyrað á mér: - Nú skulum við
koma og fá okkur harðfisk -. Við
sátum þá við eldhúsborðið og bit-
um í harðfisk með smjörklípu.
Þegar þú varst ungur stundaðir
þú íþróttir af kappi. Þegar ég var
pínulítil gerðum við saman æfíng-
ar. Skemmtilegast var þegar þú
tókst mig í flugvél og kleinu. Eg
var aldrei hrædd um að detta, þeg-
ar þú varst hjá mér.
Þú varst alltaf svo blíður og góð-
ur og þú hafðir alltaf tíma til þess
að spjalla við mig.
Afí minn, núna veit ég að þú ert
hjá Guði, sem mun gæta þín og
varðveita þig. Vertu blessaður,
elsku afi minn. Eg mun aldrei
gleyma þér og ég ætla að passa
ömmu fyrir þig.
Þín afastelpa,
Ester Aldís.
Kveðja frá Vélskóla Islands
Eg vil hér í fáeinum orðum
minnast Sveins Jónssonar sem um
skeið kenndi kælitækni við Vél-
skóla Islands og sat í mörg ár í
skólanefnd skólans.
Sveins mun verða minnst í Vél-
skóla Islands fyrst og fremst fyrir
þátt hans í þróun kælitækni-
kennslunnar við skólann.
Kælitæknikennsla hófst við Vél-
skóla Islands árið 1951 og var hún
framan af fyrst og fremst bókleg
en verkleg aðstaða mjög af skorn-
um skammti. Á áttunda áratugn-
um hófst fyrir alvöru uppbygging
á aðstöðu fyrir verklega kæli-
tækni.
Ég vil sérstaklega þakka Sveini
fyrir þá aðstoð sem hann veitti
skólanum við þessa uppbyggingu
en á þessum tíma rak Sveinn eigið
fyrirtæki með alhliða kælitækni-
þjónustu. Ávallt var hægt að leita
til Sveins með faglega ráðgjöf. Eg
vissi að hann var oft störfum hlað-
inn en hann gaf sér alltaf tíma
þegar skólinn þurfti á hjálp hans
að halda. Oft lét hann skólann fá
íhluti í kælikerfi fyrir lítið eða ekk-
ert. Hann fylgdist með uppbygg-
ingunni og hvatti okkur og studdi
á allan hátt.
Sveinn fylgdist mjög vel með öll-
um nýjungum á sviði kælitækninn-
ar og var óþreytandi að benda
okkur á greinar, blöð, tímarit og
bækur. Hann var okkur ráðgjafi á
þessu sviði fyrir bókasafn Sjó-
mannaskólans og margar eru
möppurnar með ljósritum af
tækninýjungum og fræðilegu efni
sem hann færði okkur í tímans rás.
Fljótlega eftir að ég kynntist
Sveini í gegnum þetta starf upp-
götvaði ég að kælitæknin var hon-
um eins og ástríða og vann hann af
hugsjón að öllum málefnum sem
snertu kælitæknina.
Hann tók virkan þátt í störfum
Kælitæknifélags Islands og kom
meðal annars mikið að verkefnum
sem tengdust breytingum á kæli-
kerfum við skipti yfir á umhverfis-
væpa kælimiðla.
í eðli sínu var Sveinn vísinda-
maður og ég er vissu um að ef hon-
um hefði verið sköpuð aðstaða og
fjármagn til að vinna að rannsókn-
um á sviði kælitækninnar hefði það
getað lagt mikið til þróunar þess-
arar gi-einar ekki aðeins á sviði
handverks, heldur einnig á því
fræðilega en einmitt þekkingin á
báðum þessum sviðum gerði Svein
að einstökum fagmanni. Hann var
mikill áhugamaður um varmadæl-
ur og gerði ýmis merk tilrauna-
verkefni á því sviði.
Við fráfall Sveins Jónssonar er
einn af mikilvirkustu tengiliðum
okkar við atvinnulífið horfinn.
Tengiliður sem tók þátt í þróunar-
starfinu með kennurum, lítillátur
og jákvæður en ávallt með skýrt
markmið í huga þ.e. að efla og
bæta kennsluna í kælitækni, gera
hana auðskiljanlega og aðgengi-
lega íýi'ir nemendur.
Sem betur fer á skólinn marga
tengiliði víða í atvinnulífinu sem
vinna í anda Sveins og best væri ef
allar faggreinar skólans hefðu slík
fagleg tengsl, en óneitanlega
finnst mér að við fráfall Sveins sé
skarð fyrir skildi.
Fyrir hönd Vélskóla íslands
þakka ég allt það sem Sveinn
Jónsson hefur innt af hendi fyrir
vélstjóramenntunina í landinu um
leið og ég votta aðstandendum
hans samúð mína.
Björgvin Þór Jóhannsson,
skólameistari.
Mig langar til að minnast vinar
míns, Sveins Jónssonar, með fáum
orðum. Ég kynntist Sveini fyrir
nærri 30 árum í sambandi við sam-
eiginlegt áhugamál, sem er varma-
dælur. Sveinn rak kælitækniverk-
stæði um árabil og sérhæfði sig
meðal annars á sviði varmadælna.
Ég sótti mikinn fróðleik í kæli-
tækni til Sveins. Við fórum saman
á norrænar varmadæluráðstefnur,
og var hann góður félagi. Við átt-
um saman sæti í fyrstu stjórnum
Kælitæknifélags Islands, og var
Sveinn ávallt heilráður. Sveinn
hafði mikinn áhuga á umhverfis-
málum, einkum hvað varðar óson-
lagið, og þeim eyðandi áhrifum,
sem freonkælimiðlarnir hafa á það.
Hann lagði mikið á sig til að verða
sér úti um upplýsingar í því sam-
bandi og að koma þeim á framfæri.
Sveinn var mikill hagyrðingur.
Virtist það renna upp úr honum án
allrar fyrirhafnar, og fékk ég oft
að njóta þess. Þær voru ófáar vís-
urnar, sem hann las fyrir mig og
sendi mér um hin ýmsu málefni.
Um leið og ég þakka góða við-
kynningu og kveð góðan vin, vil ég
láta fylgja vísu hér með, sem hann
orti í tilefni afmælis vinar:
Glapa breiða gatan greið
gaf þó Ieið að hafna,
óson eyða ekki meir,
öllu freyði safna.
Gísli Júlíusson.
Sveinn Jónsson var frumkvöðull
hér á landi í verndun ósonlagsins.
Hann fylgdist vel með á þessum
vettvangi og fljótlega eftir að um-
ræða hófst um að sum þeirra efna
sem hann hafði unnið með í ára-
tugi væru mjög skaðleg fyrir óson-
lagið gerðist hann ötull talsmaður
þess að takmarka notkun þeirra.
Sveinn sat frá upphafi í Ósonnefnd
sem starfaði á árunum 1988-1992
og þar var lagður grunnur að og
mótuð stefna í því hvernig dregið
yrði úr notkun ósoneyðandi efna
hér á landi. Sveinn safnaði upplýs-
ingum um innflutning og notkun
ósoneyðandi efna sem og fróðleik
um önnur efni sem mætti nota í
stað þeirra. Hann bjó yfir miklum
fróðleik um „skaðlegu efnin“ og
var óþreytandi að afla sér upplýs-
inga um staðgengilsefnin, einkum
kælimiðla. Þessum fróðleik miðlaði
Sveinn m.a. til okkar sem störfum
á vegum hins opinbera við að tak-
marka notkun ósoneyðandi efna,
stundum krydduðum með stökum
og kvæðum sem tengdust málefn-
inu. Þessu starfi hélt Sveinn áfram
einnig löngu eftir að Ósonnefndin
var lögð af.
Að leiðarlokum viljum við þakka
Sveini fyrir ötult og mikið starf á
þessu sviði og ánægjulegt og gef-
andi samstarf.
Er við kenndur ósonnefnd,
' óttast mengunina.
Helsta fremdin foldar vernd,
forðast „dansinn Hruna“.
(S.J.)
Gunnlaug Einarsdóttir,
Sigurbjörg Gísladóttir,
Hermann Sveinbjörnsson
og Daníel Viðarsson.
Sveinn Jónsson fæddist á Hlíð-
arenda í Ölfusi 8. febrúar 1917. Á
unglingsárum hans eða árið 1930
brá fjölskylda hans búi og flutti til
Vestmannaeyja, en þar starfaði
Sveinn ungur að árum í vélsmiðj-
um við frágang véla í báta. Má
segja að þarna hafi hann stigið sín
fyrstu spor í því er laut að vél-
tækni á ýmsum sviðum, en þau
störf áttu eftir að setja mark sitt á
líf hans til allrar framtíðar, honum
til heilla og þó ekki síst samfélag-
inú og reyndar þjóðinni allri.
Hann var tvítugur að aldri er
hann árið 1937 lauk minna mótor-
vélstjóraprófi hjá Fiskifélagi ís-
lands í Vestmannaeyjum og var
síðan næstu 3 árin vélstjóri á ýms-
um bátum fram til 1939. Svokallað
meiranámskeið Fiskifélags íslands
stundaði hann á árunum 1939—40.
Ekki fyrir löngu sá ég prófskír-
teini hans eftir þetta námskeið og
voru þar allar einkunnir glæsileg-
ar og kemur ekki á óvart þar sem
Sveinn var bæði skarpur til hug-
ans og vandvirkur, og ekki vantaði
dugnaðinn. Komu þessir eðlisþætt-
ir hans fram í öllu því sem hann
tók sér fyrir hendur meðan lifði. í
einu orði sagt var hann afbragðs-
maður.
Eftir meiranámskeiðið starfaði
Sveinn um hríð hjá Vélsmiðjunni
Héðni eða allt þar til han réð sig
sem vélstjóra á bv. Reykjanes. Var
þá heimsstyrjöldin í algleymingi
og skipum illa vært á Norður-Atl-
antshafínu. Siglt var með aflann
yfir hafið til Fleetwood. Bað ég
Svein eitt sinn segja mér frá þess-
um ferðum, en þær voru 9 alls á
úfnum öldum Atlantshafsins á
skelfingarárum ófriðarins. Gerði
hann lítið úr, enda var hann maður
óragur. Á þessum árum gerðu kaf-
bátar og flugvélar nasista atlögu
að flutningaskipum bandamanna,
og voru þá jafnvel fiskskipin ís-
lensku ekki látin afskiptalaus og
allmörgum þeirra sökkt eða þau
stórlöskuð. Vélbyssa var um borð í
Reykjanesinu og hafði Sveinn
þann starfa að munda vopn þetta,
ef á yrði ráðist. Hafði hann fengið
til þess nokkra þjálfun. Skipið
komst klakklaust úr öllum ferðum
sínum til Fleetwood en sökk
nokkru síðar. Það var reyndar
ekki af völdum styrjaldarátakanna
því það sökk á síldveiðum um
Jónsmessubil 1942. Komust allir
lífs af. Heyrt hefi ég að síðastur
hafi Sveinn fai'ið frá borði. Lýsir
það Sveini nokkuð vel, því hann
gekk æðrulaus til verka í öllu, sem
hann tók sér fyrir hendur.
Upp úr þessu hóf Sveinn störf
hjá Vélaverkstæði Björgvins
Frederiksen, sem var einn af
frumherjum í kælitækni hérlendis.
Nær þrítugur að aldri, árið 1946,
stofnaði svo Sveinn sitt eigið fyrir-
tæki á þessu sviði og skipta þau
hundruðum kælitækin sem það
setti upp, bæði til sjávar og sveita.
Næstu áratugina stjórnaði Sveinn
með farsæld fyrirtæki sínu og
veitti fjölmörgum starfsmanninum
lísfviðurværi. Allt að 20 manns
störfuðu þar samtímis. Bar það
hans eigið nafn lengi framan af en
síðan varð það að hlutafélagi og
nefndist þá Kælismiðjan Frost hf.
Sveinn gegndi mörgum trúnað-
arstörfum. Má til nefna for-
mennsku hjá Mótorvélstjórafélagi
Islands 1942-46, nefndarstörf á
vegum atvinnu- og samgönguráðu-
neytis sömu ár. Hann var fulltrúi
vélstjóra í Sjómannadagsráði og í
skólanefnd Vélskóla Islands
1970-78 og kennari í kælitækni við
Vélskóla Islands um skeið, stund-
aði mörg rannsóknarstörf og var
einn stofnenda Kælitæknifélags
Islands 1987 og í fyrstu stjórn
þess. Hann var fulltrúi þess félags
í óson-nefnd iðnaðarráðuneytis
1988 og síðar umhverfisráðuneytis
1991.
Sveinn kynntist Freon-kælimiðl-
un ungur að árum en kæliefni
þessi komust á heimsmarkað upp
úr 1930. Var þá ekki vitað hve
skaðvænleg efni þessi gátu reynst
manninum og mannkyninu öllu og
helgaði hann, 50 árum síðar, krafta
sína fræðslu um aðferðafræði fyrir
kælitæknimenn sem hverfa vilja
frá bannfærðum, óæskilegum efn-
um yfír í nýjar tegundir kælimiðla.
Einnig gerði hann sér ljósa
grein fyrir annarri vá, en það voru
baráttuaðferðir öfgastefna í austri
til útbreiðslu kenninga sinna.
Fylgdist Sveinn vel með því er
frelsisöfl voru að leysast úr læð-
ingi í Sovétinu. Hann las Gúlag-
eyjahaf Solzhenitsyns af eldmóði
og á byltingarafmælinu 1989 setti
hann saman langa þulu sem nefnd-
ist Glasnost og perestrojka, fallega
oi'ta, en Sveinn var hagmæltur
mjög. Þíðan og frelsisvonin sem
skamma stund ríkti í austrinu hef-
ur að vísu breyst aftur til hins
verra, en það er önnur saga.
Sveinn flíkaði ekki hagmælsku
sinni, orti þó mörg kvæðin og var
vel að sér í bragfræði. Flestöll
voru kvæðin rímuð og með ljóð-
stöfum; stuðlum og höfuðstaf. Sum
voru í fornum stíl, allt gert af
vandvirkni og aldrei fór frá honum
neitt sem ekki lét vel í eyrum.
Ljóðabálkar eins og Stjáni blái eft-
ir Orn Arnarson voru honum mjög
að skapi. Einnig Áfangar Jóns
Helgasonar. Þá má einnig nefna
Brúðkaupskvæði Steins Steinars,
ort í gömlum stíl. Sveinn var í
kvæðamannafélaginu Iðunni og
mætti þar oft á fundi og las þá
stundum úr verkum sínum.
Sveinn var rökvís í hugsun og
lék sér að tölum. Hann fór létt með
langar efnafræðiformúlur, var þó
algerlega sjálfmenntaður í þeim
fræðum og löngum datt mér í hug
að prófessorsstaða í háskóla gæti
hafa hentað honum vel. Hann var
og vel lesinn. Hann mun hafa
fylgst með tungumálakennslu í
ríkisútvarpinu á kreppuárunum á
dönsku, ensku, þýsku og esper-
anto. Las hann þessi tungumál
auðveldlega og fylgdist með öllum
tækninýjungum bæði í Evrópu og
Bandaríkjunum.
Sveinn var grannvaxinn, hnar-
reistur og samsvaraði sér vel.
Hann var stæltur, sem einkennir
oftast þá, sem iðkað hafa íþróttir á
yngri árum, en þá var hann góður
glímu- og fimleikamaður. Prúður
var hann í fasi og framgöngu allri
og svipur hans skarpur og ein-
beittur. Frá honum komu aldrei
ógáfulegar og vanhugsaðar at-
hugasemdir. Til þess var hann of
greindur. Sveinn bar góðvild til
annarra manna og var falslaus.
Elska hans til afkomenda og ætt-
ingja var mikil og einlæg.
Tengdafaðir minn er allur. Hann
var góður maður og við söknum
hans mjög. Megi hann varðveitast
í náðarfaðmi Guðs í öðrum heimi,
okkar æðri og betri.
Þökk fyrir samveruna.
Friðrik D. Stefánsson.