Morgunblaðið - 16.04.1999, Blaðsíða 44

44 FÖSTUDAGUR 16. APRÍL 1999
MINNINGAR
MORGUNBLAÐIÐ
Eftirlits-
CUm framtíðarþróun og ný sóknarfæri
reglugerðafíkla.
• •
ORAR tækniframfarir í
aldarlok vekja upp
spurningar um fram-
þróun upplýsinga-
samfélagsins á vest-
urlöndum. Ný tækni gerir að
verkum að auðveldara er að fylgj-
ast með þeim, sem brjóta reglur
samfélagsins með glæpsamlegum
hætti. En þessari sömu tækni er
einnig unnt að beita til að halda
uppi eftirliti með „venjulegu
fólki“ og afla upplýsinga um skoð-
anir þess og framgöngu. Nýrri
tækni fylgja ný viðmið og ástæða
er til að óttast að í krafti viðtek-
innar hugmyndafræði verði sótt
að réttindum einstaklingsins í
nafni umdeilanlegra heildarhags-
muna.
Lærðir menn freistuðust sumir
hverjir til að álykta sem svo að
sjálf sagan hlyti að vera úr sög-
unni með hruni
VIÐHORF
Eftir Asgeir
Sverrisson
kommúnismans
og endalokum
kalda stríðsins.
Hugmynda-
fræðileg átök
hefðu með þessu móti runnið sitt
skeið á enda. Þeim fer raunar
fækkandi, sem halda kenningu
þessari á lofti enda leitun að við-
líka vitleysu.
Vissulega einkennast átök boð-
bera miðstýringar og einstak-
lingshyggju, sem mótað hafa svo
mjög öldina sem er að líða, ekki af
sömu heiftinni og áður. Þetta þýð-
ir þó ekki að útilokað sé að fram
komi ný ágreiningsefni, sem
skipti þjóðum í fylkingar. Öðru
nær. Þegar má greina útlínur
skyldra átaka, sem næstum því
ábyggilega munu setja mark sitt
á þjóðlífið á vesturlöndum á
næstu öld. Hér ræðir um rétt
manna til að vera í friði, lifa
einkalífi;um einstaklinginn og eft-
irlitsþjóðfélagið.
Nú þegar er unnt með aðstoð
tölvutækni, sem er meðalmennum
þessa heims með öllu framandi,
að safna margvíslegum upplýs-
ingum bæði um einstaklinga og
ákveðna þjóðfélagshópa. Ný
tækni gerir einnig kleift að fella
saman slíkar upplýsingar á auga-
bragði þannig að fá má nokkuð
glögga mynd af tilteknum ein-
staklingi eða hópi manna, sem
eiga eitthvað sameiginlegt.
Þeir, sem nýtt hafa sér inter-
netið til kaupa á tilteknum varn-
ingi t.d. bókum, þekkja að þar er
oftlega boðið fram efni, sem talið
er að höfða muni til þess, sem þar
er á ferð. Veiti menn upplýsingar
um áhugasvið sín, starf, fjöl-
skyldugerð og tekjuhóp geta þeir
hinir sömu átt von á tilboðum af
ýmsu tagi, sem talið er að höfði
sérstaklega til þeirra. I þessu er
jafnvel talið að felist helstu mögu-
leikar intemetsins sem viðskipta-
miðils.
Sökum þess hversu mikið við-
skiptalegt gildi slíkar upplýsingar
eru að öðlast færist í vöxt að þær
séu seldar í ýmsu formi. Fyrir-
tæki treysta t.a.m. á að slíkur
fróðleikur geti gagnast markaðs-
fræðingum þeirra. Er þá blásið til
stórsóknar í þeim tilgangi að fá
tiltekna „markhópa" til að létta
peningaveskin.
Erlendis færist í vöxt að opin-
berir aðilar og einkafyrirtæki
safni saman upplýsingum í tölvu-
tæku formi, sem m.a. eru byggðar
á sjúkraskrám, búsetuskrám,
tekjum, fjölskyldugerð, bifi-eiða-
skrám ofl. Einkafyrirtæki fella
slíkar upplýsingar að þeim, sem
þau hafa þegar aflað sér með þvi
að selja viðskiptavinum þjónustu
sína. Allt er þetta gert til að unnt
sé að fá gleggri mynd af atferli og
viðhorfum manna, oftar en ekki í
því háleita skyni að hafa af þeim
fé.
Hin iðnvædda forvitni gerir og
að verkum að slíkar upplýsingar
geta við vissar aðstæður getið af
sér gríðarlegar fjái-upphæðir. Hin
iðnvædda forvitni leitar ekki
þekkingai' þekkingarinnar vegna
heldur setur sér ákveðin mark-
mið. Miðlægi gagnagrunnurinn,
sem í ráði er að koma upp á Is-
landi, er beint afsprengi hinnar
iðnvæddu forvitni. Þekkingarleit-
in lýtur markaðinum eins og flest
annað í nútímanum.
I Bandaríkjunum áformar fyr-
irtæki eitt í New Hampshire að
koma upp miðlægum gagna-
grunni andlitsmynda. Hugmyndin
er sú að selja fyrirtækjum aðgang
að þeim grunni m.a. í þeim til-
gangi að gera þjófum ómögulegt
að nota fölsuð eða stohn persónu-
skilríki. Starfsfólk t.a.m. í versl-
unum mun þá geta kallað upp
mynd af viðkomandi í gagna-
grunninum þegar sá hinn sami
framvísar skilríkjum eða greiðslu-
korti. Hefur fyrirtækið þegar fest
kaup á 22 milljónum ljósmynda
frá þremur ríkjum Bandaríkjanna
og ræðir þar um myndir, sem
lagðar voru fram í því skyni að fá
ökuskírteini.
I Bandaríkjunum eru einnig
uppi áætlanir um að taka lífsýni
úr öllum þeim sem handteknir
eru grunaðir um glæpi. Þær upp-
lýsingar á að færa í miðlægan
grunn og engu breytir sú stað-
reynd að um 40% þeirra sem
handteknir eru á hverju ári reyn-
ast ekkert hafa til saka unnið.
Þannig stefnir bæði markaður-
inn og tækniþróunin í sömu átt.
Æskilegt er talið að geta haldið
uppi eftirliti með fólki m.a. til að
sannreyna snimhendis þær upp-
lýsingar, sem það kann að bera
fram t.d. í viðskiptum eða at-
vinnuleit. Jafnframt fela slíkar
upplýsingar í sér nýja möguleika
íýrir þá sem skilja veruleikann í
súluritum og binda hann inn í
meðfærilegar gormamöppur.
Eftirlitsþjóðfélagið er á ýmsan
hátt rökrétt framhald upplýsinga-
samfélagsins. Nái það að festa sig
í sessi mun því fylgja að hug-
myndir um rétt og rangt atferli
verða afdráttarlausari en áður.
Nú þegar þykir sjálfsagt að kvik-
myndavélar séu notaðar til að
fylgjast með „venjulegu fólki“ ef
það skyldi brjóta af sér. Ekki
leikur vafi á að tækniframfarh- á
þessu sviði eiga einnig eftir að
verða örar.
Reynslan hræðir og því ber
þeim, sem umhugað er um rétt
einstaklingsins til að lifa lífi sínu í
friði á Islandi, að íylgjast grannt
með þróuninni erlendis í átt til
eftirlitsþjóðfélagsins. Forsjár-
hyggjumenn á Islandi hafa óvenju
ríka tilhneigingu til að stjórna lífi
meðbræðra sinna og þeir munu
taka fagnandi þeim auknu mögu-
leikum, sem nýrri tækni fylgja.
Jafnframt er þessi þróun fallin til
að styrkja í sessi það kerfi, sem
þegar er við lýði, er skapar fólki
störf við að vilja öðrum vel og
hafa eftirlit með gjörðum þeirra
og atferli.
Verði eftirlitsþjóðfélagið að
veruleika munu fylgja því önnur
viðmið og speki og þar kann
mesta hættan að verða fólgin.
Sóknarfæri eftirlitstrúarmanna,
reglugerðafíkla og allra þeirra,
sem telja sig hæfa til að móta líf
annars fólks, verða fleiri en
nokkru sinni íyrr í skjóli nýrrar
og ráðandi rétthugsunar.
SIGRÍÐUR LAUFEY
ÁRNADÓTTIR
+ Sigríður Laufey
Árnadóttir
fæddist hinn 13.
des. 1909 að Gröf í
Eyjafjarðarsveit.
Hún lést á hjúkrun-
arheimilinu Seli á
Akureyri 8. apríl
siðastliðinn. For-
eldrar hennar voru
Árni S. Jóhannsson,
bóndi og síðar aðal-
gjaldkeri hjá KEA,
og Nikólína Sigur-
jóna Sölvadóttir.
Hún var elst
þriggja dætra
þeirra, en hinar eru Anna Stein-
unn, f. 1911, d. 1985, og Erna
P.M., f. 1922.
Hinn 29. janúar 1939 giftist
hún Kára S. Johansen, f. 10.5.
1912 og eignuðust þau tvo syni:
Árna, f. 1939, d. 1980, sem
kvæntur var Grétu Aðalsteins-
dóttur, f. 1938, og áttu þau tvö
börn, Kára f. 1965, og Her-
borgu, f. 1967; og Gunnar, f.
1943 sem er kvæntur Svönu
Þorgeirsdóttur, f. 1943. Að
Föstudaginn 8. apríl hringdi Kári í
okkur hjónin og tilkynnti okkur að
Sigríður hefði látist þá um morgun-
inn á hjúkrunarheimilinu Seli, þar
sem hún hafði dvalið í mörg ár án
þess að þekkja sína nánustu hvað þá
aðra, svo að maður gat alltaf átt von
á því að hún kveddi þetta líf fyrir-
varalítið. Hún hafði fengið einstak-
lega hlýja og góða aðhlynningu á Seli
svo að til fyrirmyndar var, og skal
það hér með þakkað af alhug.
Þegar jafngóð kona og Sigríður
var kveður þetta líf hrannast upp
óteljandi minningar frá liðnum árum,
en þau eru nú orðin 49 frá því er ég
kom fyrst á Skólastíg 1 á þeirra fal-
loknu gagnfræða-
prófi starfaði Sig-
ríður við fram-
leiðslustörf hjá
Kaffíbætisgerð
Akureyrar og af-
greiðslustörf hjá
Brauðgerð KEA.
Jafnhliða húsmóð-
urstörfum sínum
síðar hafði hún
kostgangara í mörg
ár og mjög gest-
kvæmt var hjá þeim
hjónum. Undir lok
starfsævi sinnar
starfaði hún nokkur
ár hjá Niðursuðurverksmiðju
Kr. Jónssonar hf.
Sigríður bjó á Akureyri allt
sitt líf og starfaði mikið að fé-
lagsmálum einkum í kvenna-
deild Slysavarnafélags Islands
og Kvenfélagi Akureyrarkirkju
og gegndi sljórnarstörfum í
báðum félögunum um langt ára-
bil.
Utför Sigríðar fer fram frá
Akureyrarkirkju í dag og hefst
athöfnin klukkan 10.30.
lega og góða heimili, og var maður
umvafinn hlýju og kærleika af allri
fjölskyldunni, og fann maður þá og
alla tíð að maður var velkominn, og
hefur verið svo alla tíð síðan á meðan
heilsan leyfði hjá þeim hjónum.
Haustið 1950 leigðu þau mér her-
bergi og fæði því konan mín var úti í
Hrísey og við fórum ekki að halda
heimili fyrr en um vorið 1951 en ég
var í vinnu á Akureyri um veturinn.
Vel leið mér í vistinni hjá þessum
heiðurshjónum, en þar var einnig
María móðir Kára, yndislega hress
og skemmtileg kona, og svo voru nú
drengirnir þeirra tveir þeir Árni og
Gunnar til að krydda tilveruna með
EINAR GUÐMUNDUR
G UÐGEIRSSON
+ Einar Guð-
mundur Guð-
geirsson fæddist í
Reykjavík hinn 12.
október 1919. Hann
lést á Landspítalan-
um hinn 7. apríl síð-
astliðinn. Foreldrar
hans voru Guðgeir
Jónsson bókbindari,
f. 25. apríl 1893 í
Digranesi, sem nú
er í Kópavogi, d. 7.
júní 1987, og Guð-
rún Sigurðardóttir,
f. 25. september
1893 á Ásmundar-
stöðum í Ásahreppi í Rangár-
vallasýslu, d. 17. ágúst 1987.
Systkini Einars voru: Guðrún
Jósefína, f. 6. ágúst 1917, Þor-
lákur Valgeir, f. 23. janúar
1921, d. 7. júlí 1984, Sigrún, f.
25. maí 1923, Ásbjörg, f. 30.
ágúst 1924, Sigurður, f. 30. maí
1926, d. 6. júlí 1983, og Jón, f.
21. ágúst 1927.
Eftirlifandi eiginkona Einars
er Jónína Sólveig Einarsdóttir,
fædd í Miðhúsum í Eiðaþinghá
hinn 16. nóvember 1919. Þau
giftu sig hinn 15. júlí 1944.
Börn þeirra eru: 1) Guðgeir, f.
26. desember 1944, iðnrekandi,
kvæntur Sjöfn Stefánsdóttur
framkvæmdastjóra.
Dóttir þeirra er Að-
alheiður, f. 1966,
viðskiptafræðing-
ur, gift Erlendi
Birgi Blandon flug-
manni. Dóttir
þeirra er Bjarndís
Sjöfn, f. 1994. 2)
Sólrún, f. 15. mars
1948, hjúkrunar-
fræðingur. Synir
hennar eru: Einar
Páll Tamimi, f.
1969, lögfræðingur.
Sonur hans er
Alexander Freyr, f.
1990. Árni Már Sturluson, f.
1981, og Guðgeir Sturluson, f.
1986. 3) Sigrún, f. 9. október
1953, skrifstofumaður, gift
Halli Kristvinssyni innanhúss-
arkitekt. Börn þeirra eru:
Anna, f. 1971, nemi í innan-
hússarkitektúr, Bjarki, f. 1981,
og Einar, f. 1987.
Einar ólst upp í Reykjavík.
Hann stundaði nám í bókbandi í
Gutenberg og lauk sveinsprófí
1940. Að tveimur árum frátöld-
um starfaði Einar í Gutenberg
þar til hann hætti störfum 1993.
Utför Einars fer fram frá Há-
teigskirkju í dag og hefst at-
höfnin klukkan 15.
Elsku pabbi. Þegar ég sat hjá þér
þessa síðustu daga lífs þíns vitandi
að hverju stefndi reikaði hugurinn
hratt yfii' farinn veg en nam ætíð
staðar við minnisstæðar stundir og
atburði margs konar. Það hefur
alltaf verið frábært að eiga þig fyrir
pabba, þar sem við fjölskyldan þín
vorum í algjörum forgangi og lagðir
þú þig allan fram til að okkur liði
sem best. Oftar en ekki var vinnu-
dagurinn langur og þegar mest á
reyndi, sem var reglubundið tímabil
á hverju ári við frágang jólabókanna,
sáum við þig varla. En aðeins með
þessum hætti tókst þér að ná endum
saman og framfylgja þessu for-
gangsverkefni þínu.
Ég varð fljótt var við að þær
ákvai'ðanir sem þú tókst voru yfir-
vegaðar og þaulhugsaðar og þeim
fylgt eftir að festu. Átti þetta ekki
hvað síst við gagnvart uppeldi okkar
systkinanna. Það var t.d. ekki auð-
velt að sætta sig við það að vera
kominn inn klukkan átta á kvöldin
sínum skemmtilegheitum, enda voru
þeir vel upp aldir og nutu einstakrar
móðurástar og einnig hjá ömmu sinni
sem sá nú varla sólina íyrir ást og
umhyggju fyrir sonarsonunum.
Sigríður var einstaklega flink kona
og skemmtileg í öllum matartilbún-
ingi og kökubakstri, og mátti heita að
alltaf væri veizluborð hjá henni.
Þennan vetur eignuðumst við hjónin
dóttur og alltaf var hún velkomin og
dekrað var við hana á allan hátt og
svo fór það með öll börnin okkar þeg-
ar tímar liðu fram að Sigríður og
Kári væru bæði elskuð af þeim eins
og þau væru afi þeirra og amma, og
öll minnast þau enn í dag þeirrar ein-
lægu hlýju og ástar sem Sigríður
sýndi þeim meðan hennar heilsa ent-
ist.
Sigríður var alltaf í nánu sambandi
við einhverja nemendur sona sinna
úr MA til að fylgjast með skólastarf-
inu og voru þær ófáar heimsóknirnar
frá þeim til þeirra hjóna og öllum
gerði hún þeim gott og kunnu þeir
vel að meta það því hvergi fengu þeir
aðrar eins móttökur og hjá henni, og
fannst henni að með þessum kynnum
af skólabræðrum þeirra, rifjuðust
upp fyrir henni gamlar og góðar
minningar frá skólanum er hún var í,
og voru þau samstiga hjónin í öllu því
sem að því laut að taka höfðinglega á
móti þeim og með einstakri hlýju svo
að allir hændust að þeim. Síðan
stofnuðum við hjónin okkar heimili
fyrst á Akureyri en síðan í Reykjavík
og gátum við þá launað þeim að hluta
til alla þá rausn sem þau sýndu okk-
ur. Og víst var um það að þáu voru
okkar kærustu gestir og bamanna
okkar alla tíð og aldrei bar þar
skugga á.
En árið 1980 urðu Sigríður og Kári
fyrir þeirri miklu sorg að missa eldri
son sinn, Ái'na, í blóma lífsins frá eig-
inkonu og tveimur börnum, og var
það þeim hjónum mjög erfitt því þá
var heilsu Sigríðar tekið að hraka.
Af og til komu ömmu- og afabörnin
til Akureyrar og veitti það þeim mik-
inn styrk og gleði. Öll þau ár sem
Sigríður lá á Seli heimsótti Kári hana
alltaf tvisvai- og þrisvar í viku, og
einnig Gunnar sonur þeirra og Svana
einfaldlega af því að lögreglusam-
þykkt Reykjavíkurborgar kvað svo á
um eða fá að fara í þrjúbíó aðeins
annan hvem sunnudag. Þannig varst
þú, barst fullkomna virðingu fyrir
lögum og reglum og kenndir hóf-
semi. Þetta hefur verið mér ómetan-
legt farteski í lífinu.
Þú varst stoltur og ekki að
ástæðulausu þegar þú sagðir mér ár-
ið 1961, ég þá 16 ára gamall, að við
fæmm að yfirgefa Meðalholt 12 og
flytjast í Stangarholt 6. Þið mamma
höfðuð fest kaup á mun stærri íbúð
og nú fengi ég mitt eigið herbergi.
NokkmTa ára draumur var að verða
að veruleika. Mikið leið mér alltaf vel
í risherberginu mínu.
Pabbi, þar sem við höfðum báðir
verið sem drengir í sumarvist hjá
frændfólki okkar að Ausu í Andakíls-
hreppi í Borgarfirði, ræddum við oft
þann tíma og nokkrum sinnum heim-
sóttum við tveir þessar æskustöðvai'
okkar. Alltaf var hún sérstaklega
minnisstæð ferðin í september 1971,
réttarferð frá Ausu í Oddsstaðarrétt.
Þarna náðum við einstaklega vel
saman og hefur spjall um þessa ferð
alltaf yljað okkur.
Mér fannst við verða nánari með
árunum og ég átti mjög gott með að
leita eftir hjálp þinni og skoðunum
þínum á hinum ýmsu málefnum. Þú
hafðir einstakt lag á að koma orðum
fyrir þig. Það var alltaf stutt í kímn-
ina, en samt var alvaran og verald-
leikinn henni fremri.
Þú virtist ekkert eldast. Yfirbragð
þitt var einstaklega milt. Þú varst
glæsilegur eldri maður. Þegar ég
ásamt félögum mínum í Fóstbræðr-
um sungum við stall Jóns Sigurðsson-
ar að morgni 17. júni 1996 horfði ég
stoltur á þig mættan við þessa athöfn
að vanda. Morguninn eftir hringdi
mamma, hún gat ekki vakið þig. Blóð-
tappinn lokaði æðinni allt of lengi, þér
vai' vai'la hugað líf. En þú varst langt
í frá tilbúinn að fara þrátt fyrir allai-
þær skemmdir sem átt höfðu sér
stað. Smám saman komstu til baka að
hluta. Umburðarlyndi, þolinmæði,
þrautseigja og ást, þessir mannkostir
þínir komu svo vel í ljós þau tæpu
þrjú ár sem þú barst kross þinn.