Morgunblaðið - 16.04.1999, Blaðsíða 62

62 FÖSTUDAGUR 16. APRÍL 1999
MORGUNBLAÐIÐ

kunningja án þess að gefa gaum að
tíma mínum. Hann lætur mig bara
aka eftir fleiri vindlum, en það þýðir
ekki annað en hlæja að því.“
Laxness hlær og tæmir glasið.
„Þér hafíð þá sjálfsagt fengið yð-
ur Volkswagenbíl," segi ég til að
stríða. „Alls ekki, bíllinn minn er
amerískur, allra nýjasta gerð,
þungur og góður. Hann þarf sér-
staklega gott bensín - það er bara á
þröngum götum austurhlutans sem
breiddin verður til óþæginda."
Þungur og góður, hugsa ég, já,
það er Laxness sjálfur líka orðinn -
það veldur því að bæði hann og vel-
gengni hans og það sem henni fylg-
ir gerir þennan nána samfund
áhugaverðari íyrir þann sem hefir
þekkt hann sem ungan fátækan rit-
höfund.
Laxness ræðir um ferðaáætlun
sína, hann hrósar hraðbrautum
Italíu, því hann flýgur aðeins þegar
tíminn leyfir ekki annan ferðamáta.
Við skálum og ræðum framtíð
hans. Vinur hans, Hemingway, sem
nú býr á Kúbu, hefir boðið honum
heim, indverska ríkisstjórnin

1ó"pizzo .m/QÍIt oó 5 ólcqqjum oq
21. of gosi
12" pizzo m/allt qó 5 áleggjum og
2 I. or gosi
12" pizzQ m/ollt qó 5 ólsggjum og
1/2 I. af gosi
16"pizzo með allt að 5 áleggjum
12"pizza meó allt aó 5 álcggjum
16"pizza m/allt aó 5 áleggjum og
skammtur af brauðstöngum
12"pizza m/allt aó 4 áleggjum og
skammtur of brauóstöngum
1 OQQkr.
1.199' 554
...fín sending!
999kr.
899kr
1.499kr
1.199kr
6600
799kr
Opiö allfí dagafrá 11.30 lil 23.30
IGREIN sem birtist í sunnu-
dagsblaði Morgunblaðsins var
greint frá skjótum viðbrögðum
safnvarða í Amtsbókasafninu á
Akureyri þegar spurst var fyrir um
bók Marie Dinesen, sem opnaði
faðm sinn og vistarverur er íslenskir
listamenn kvöddu dyra á gistiheimili
hennar í Róm. I lok þeiirai- greinar
var jafnframt lýst eftir annarri bók
frú Dinesen, „Marie Dinesen for-
tæller“, það stóð ekki á svari. Bjöm
Þ. Þórðarson læknir hringdi sam-
dægurs. Kvaðst eiga bókina. Hún
væri mér velkomin til aflestrar.
Seint og um síðir er þakkað fyrir lán
bókarinnar og lesendiun boðið að
njóta hennar að því leyti, sem Island
varðar.
„Halldór Laxness sem er staddur
í Róm í stuttu leyfi hefír gert stutt-
an stans en verður að halda áfram
ferð sinni. Hann neyðist til þess að
taka sér far með fyrstu hraðlest til
þess að komast í tæka tíð til Hels-
ingfors, ef hann á að eiga þess kost
að vera viðstaddur frumsýningu á
leikriti sínu „Silfurtunglið", sem á
að setja á svið í Þjóðleikhúsinu.
Andlit Laxness ljómar er hann
segir mér brosandi frá atburðum
þeim sem em í vændum. Þetta er
fyrsta verk hans, sem ætlað er til
flutnings á leiksviði. (Ath. Straum-
rof, leikrit Halldórs, var flutt 1934.)
Það var fyrst flutt í Moskvu (frum-
flutningur) og er enn leikið fyrir
fullu húsi þó liðnir séu nær níu
mánuðir.
Dvölin í Finnlandi verður spenn-
andi, einkum kvöldið 22. janúar
þegar leikritið verður sýnt. Um
nóttina verður hann hylltur í heið-
urskvöldverði, „áfram með frásögn-
ina,“ segi ég er ég hefi sótt kaffi og
tvö glös undir Courvoiser-koníakið
sem Laxness hefir fært mér að gjöf.
„Já, það er jú þægilegt, að ég er
alveg óþekktur á Italíu, þar sem
engin bóka minna hefir ennþá kom-
ið út,“ segir hann.
„Og hérna í ysta horni stofunnar
er ekkert sem truflar mann þó að
gestirnir gangi framhjá,“ skýt ég
inn í.
Hægindastólarnir hafa verið
endurnýaðir síðan Laxness dvaldist
hér síðast, hugsa ég, því svo jarð-
bundnar era hugsanir
veitingakonunnar.
Fyrst dvaldist hann
hér á þriðja áratugn-
um, síðan á fjórða ára-
tugnum og seinast, ef
égman, rétt, 1946.
Eg nýt augnabliksins
meðan ég hlýði á frá-
sögn íslenska skáldsins
um stutta viðdvöl hans
í Stokkhólmi er hann
umluktur dýrðarljóma
veitti viðtöku Nóbels-
verðlaunum, ég verð
ekki margs vísari um
langa dvöl hans, mjög
langa dvöl í Sovétríkj-
unum. Aðeins þoku-
kennd áhrif. Þar skrif-
aði hann skáldsögu sína
„Sjálfstætt fólk“. (Hall-
dór nefnir sjálfur aðra
staði.) Hann gagntekur
HALLDÓR Laxness hylltur á sviði Litla leikhússins í Moskvu að lokinni frumsýningu á leikriti hans, Silfur-
túnglinu, 11. maí 1955. Markov leiksljóri er fyrir miðri mynd.
Hún þekkti Halldór
Kiljan þegar hann
var í prjónapeysu
Marie Dinesen rak gistiheimili í Róm í áraraðir og meðal
gesta hennar voru rithöfundar og aðrir listamenn. Pétur
Pétursson þulur rifjar upp frásögn Marie af Halldóri Laxness,
sem hún kynntist fyrst þegar hann klæddist heimaprjónaðri
peysu og hafði trefil úr grófu ullargarni - og flutti með sér
einskonar moldarkeim úr norðri.
JOHANNES Jörgen-
sen danskur rithöf-
undur og kaþólskur
trúbróðir Halldórs
sendi honum heilla-
skeyti til Maríu
Dinesen í Róm.
mann með frásögn
sinni um heimsókn
sína í leikhús Moskvu,
þar sem hann vann í
samstari við rússneska
listamenn að sviðsetn-
ingu leikrits síns. Mér
skilst að viðhorf Rúss-
anna séu hugsjónalegri
en vestræns leikhúss-
fólks. Af forvitni spyr
ég hvort hann geti
fengið fé sitt yfirfært
til greiðslu úr landi?
„Peningar, pening-
ar,“ svarar Laxness,
„ég hef engan tíma til
þess að spekúlera í efn-
ishyggju. Peningamir
mega vera þar sem
þeir em - í Rússlandi,
Finnlandi eða á Is-
landi. I Þýskalandi hefi
ég þýðendur mína og
útgefendur í „begge
zoner“ þ.e. báðum borg-
arhlutum. Eg fer frjáls
ferða minna hvarvetna í
Berlín, keyri margoft á
sama degi gegn um
„Járntjaldið". Austur-
þýskur samstarfsmaður
minn, sem er auk þess
afbragðsmaður, er sólg-
inn í Havanavindla og
þá get ég keypt með
hægu móti í vesturhlut-
anum, þann greiða geri
ég honum með gleði.
Hann elskar nefnilega
þessa nærfellt grænu
rándýra vindla (ég
dreypi á glasi mínu,
sem geymir einnig all-
dýran drykk) og hann
stráir þeim til vina og
MARIE Dinesen
einnig, en hann hefir lofað að lesa
upp í útvarpi og koma fram í vðtals-
þáttum, þessu verður að sinna áður
en hann heldur á brott. Efst á list-
anum er þó heimilið, býlið í ná-
grenni Reykjavíkur. Og svo ætlar
hann að skrifa stóra skáldsögu; það
tekur a.m.k. tvö ár að ljúka henni,
það gengur annars ágætlega að
skrifa á hótelum að því tilskildu að
þar sé sólskin og nóg pláss. „Pláss
fyrir feikimikinn farangur," skýt ég
inn, því ég minnist þeirra tíma, er
Halldór Kiljan gekk til fara eins og
aðrir norrænir listamenn. Það var
áður en hann tók upp nafnið Lax-
ness, og áður en hann upplifði
Hollywood.
Atta árum eyddi hann í Ameríku,
þar sem hann stundaði nám og til
þess að komast af varð hann að
taka að sér einhver störf, fyrir-
lestraferðir, upplestur, allt var það
tengt bókmenntum.
Þegar hann sagði skilið við Am-
eríku var hann orðinn heimskunnur
og gat nú alfarið helgað sig ritstörf-
um. Bækur hans era gefnar út á
öllum tungum Evrópu - og hann er
í fremstu röð (bestseller).
Hann kvænist og kvænist öðra
sinni - og þótt hann eigi býli í sínu
eigin föðurlandi ver hann helmingi
ársins til ferðalaga.
Nú líður að lokum, að þessu
sinni, hann lítur á armbandsúrið,
tekur fram hanskana: meðan hann
lagar hálsbindið, þríf ég af stríðni í
jakkaermina, sem er of stutt og
ekki samkvæmt rómverskri tísku.
Eg þreifa á góðkynja efninu,
skosku tvídi, huga að vönduðu sniði
klæðskerans og tek undir orð Lax-
ness að menn eigi að klæðast -
samkvæmt stöðu sinni.
En, hugsa sér hvað hann var vel-
kominn í gamla daga, þegar hann
klæddist heimaprjónaðri peysu og
hafði trefil úr grófu ullargami - og
flutti með sér einskonar moldar-
keim fjarst úr norðri.
Þótt hann væri langt um yngri en
Sigrid Undset og Johannes Jörgen-
sen, sem bæði dvöldust hér um
sama leyti, man ég að hann setti
ekki ljós sitt undir mæliker, heldur
ekki í þann tíð. Hann hafði líkast til
eingöngu samúð með gáfuðu fólki,
sem gætt var skilningi til þess að
komast áfram á framabrautinni.
Laxness snerist til kaþólskrar
trúar, eins og bæði Undset og Jo-
hannes Jörgensen, en tryggð hans
við Rómarkirkjuna var skammvinn.
Glös okkar era tæmd.
Um leið og Laxness kveður bros-
ir hann milt - hann gleðst af því að
honum hefir borist símskeyti frá
Johannes Jörgensen, sem óskar
honum heilla vegna Nóbelsverð-
launanna.“
Með þessum hætti minnist frú
Marie Dinesen Halldórs Laxness í
bók sinni. Frú Dinesen var rómuð í
hópi listamanna. Helle Virkner gisti
hjá henni, en hún las einmitt Ung-
frúna góðu og húsið í danska útvarp-
ið 1955-’56. Helle Virkner, danska
leikkonan og ráðhemafrúin, sem
hingað kom ásamt eiginmanni sínum
Jens Qtto Krag er hann hélt ræðu á
pressuballi, er Islendingum að góðu
kunn. Hún játar fjöllyndi sitt í ástar-
málum í ævisögu sinni. Helle var áð-
ur gift leikaranum góðkunna, Ebbe
Rode. I bók sinni segir hún frá ástar-
ævintýri er hún átti í herbergi hjá
frá Dinesen í Róm: „Nú var það ekki
bara Ebbe, sem sló sér upp með öðr-
um þegar við voram gift. Ég... og
einn þeirra, sem tók mig með trompi
var heillandi Norður-ftali. Við Ebbe
héldum jólin hátíðleg á Egernvegi
árið 1957, en daginn eftii- fór ég til
Cortina d’Ampezzo, þar sem vinkona
mín átti kunningja, sem dvöldust um
jólin á litlu skíðahóteli: Ég ferðaðist
með Holger Blom, sem ætlaði til
Hamborgar og við kvöddumst á
jámbrautarstöðinni eftir að hafa
drakkið glas af öli á stöðinni. Síðan
hélt ég áfram til Ítalíu. Morguninn
eftir blasti við augum ótrálega fag-
urt landslag. Heiðskírt veður og sól
hátt á lofti.
Hjá fjölskyldunni sem ég heim-
sótti sátu 12-14 fullorðnir saman
við borð, en börn og barnfóstrur
við annað borð. Fjölskyldan var
eins og allir ítalir eisntaklega
gestrisin og mér var vísað til sætis