Morgunblaðið - 16.04.1999, Síða 55

MORGUNBLAÐIÐ
FÖSTUDAGUR 16. APRÍL 1999 55"'
UMRÆÐAN
semjanda, endanlegri samnings-
gerð og síðar eftirliti með samningi.
Mjög mikilvægt er fyrir árangur af
einkaframkvæmd að vandað sé til
verksins. Því miður ber það við að
undirbúningi og framkvæmd slíkra
verkefna hafi verið ábótavant
vegna lítillar forvinnu, kapps við að
koma framkvæmdum af stað, fullr-
ar bakábyrgðar stjómvalda og án
þess að formleg samkeppni sé um
verkið.
Áhættustýring
Því er stundum haldið fram að
einkaframkvæmd fylgi sú áhætta
að stjórnvöld bindi hendur sínar of
langt fram í tímann. Þetta getur
verið réttmæt gagnrýni og því er
mikilvægt að standa vel að einka-
framkvæmd sem felur í sér sam-
inga til langs tíma. Hins vegar
gleymist oft sú áhætta sem fylgir
opinberum framkvæmdum. Við
byggingu samgöngumannvirkja
eða skólabygginga er sjaldan gerð
góð grein fyrir þeirri áhættu sem
felst í ofmati á þörf fyrir slíka fram-
kvæmd. Einkaframkvæmd er til-
valin leið til að koma hluta þeirrar
ábyrgðar til einkaaðila sem gæti
stýrt þeirri áhættu á hagkvæmari
hátt. T.d. gæti skólahús verið hann-
að þannig að það nýttist til annarr-
ar starfssemi ef ekki reyndist þörf
fyrir það að loknum samningstím-
anrnn.
Flestir þekkja Hvalfjarðargöng-
in sem dæmi um einkaframkvæmd
en þar var aðild og ábyrgð stjórn-
valda á samningstímanum tak-
mörkuð og framkvæmdin byggð á,
beinum þjónustugjöldum. Iðnskól-
inn í Hafnarfirði er annað gott
dæmi um einkaframkvæmd af öðr-
um toga. Þar er bygging og rekst-
ur skólahúsnæðis boðinn út. Þrír
aðilar voru valdir hæfir í forvali og
í útboði var tilboð Nýsis ehf. tekið
sem byggðist á samstarfi við ístak
hf. og Islandsbanka sem sér um
fjármögnun og fjárumsýslu fyrir
verkið. Gerður var leigusamningur
til 25 ára auk þjónustu samnings
og á Iðnskólinn í Hafnarfirði for-
leigurétt á húsinu að loknum þeim
tíma. V
Margir möguleikar
Möguleikar einkaframkvæmdar
eru miklir. Hins vegar er mikilvægt
að vanda til verks þegar einkafram-
kvæmd er ákveðin. I einkafram-
kvæmd felst ekki einfold allsherjar-
lausn en með opnum huga, raunsæi
og vandvirkni má nota kosti einka-
framkvæmdar við fjölmörg verk-
efni. Dæmin sýna að íslenskir aðil-
ar eru tilbúnir að standa að einka-
framkvæmd og með henni má
draga úr ábyrgðum stjórnvalda á
fjármagnsmarkaði og auka fjöl-
breytni fjárfestingarkosta.
Höfundur er forstöðuimiður rann-
sókna Islandsbanka.
Ríkisábyrgðir
Árið 1995 voru ríkisábyrgðir
metnar töluvert meiri en lands-
framleiðsla það ár eða um 570 millj-
arðar. Um 80-90% markaðsskráðra
skuldabréfa eru með ábyrgð stjóm-
valda. Þessi staða hefur lengi valdið
mönnum áhyggjum og í skýrslu
nefndar sem fjallaði um málið fyrir
fjármálai'áðuneytið kom fram sú
skoðun „að stefna beri að því að
draga úr ríkisábyrgðum“, enda
hafa „opinberir aðilar orðið fyrir
umtalsverðum skakkaföllum á liðn-
um ámm vegna ábyrgða". Síðustu
ár hefur orðið almennari sátt um
tilfærslu framkvæmda frá stjórn-
völdum til einkaaðila óháð mark-
miðum stjórnvalda. Lykilatriði er
að íslenski fjármagnsmarkaðurinn
er tilbúinn að takast á við mun fleiri
og stæmi verkefni án bakábyrgðar
stjórnvalda.
Skipta má verkefnum sem
stjórnvöld vilja láta sinna í þrennt.
I íyrsta lagi verkefni sem stjóm-
völd sinna alfarið og fjármagna
sjálf. í öðra lagi verkefni þar sem
einkaaðili ber ábyrgð á framkvæmd
og fjármögnun en gerir jafnframt
samning við stjórnvöld um deilingu
ábyrgðar eða þjónustugjöld. I
þriðja lagi verkefni sem einkaaðilar
sjá alfarið um. Það má einnig líta á
hvert verkefni sem óskylda verk-
þætti sem skipta mætti á milli
stjórnvalda og einkaaðila. Hingað
til hefur verið tilhneiging til þess að
ákveðin heildarverkefni séu alfarið
á ábyrgð stjórnvalda. Mörg slík
verkefna má vel greina í ýmis
smærri verkefni og þá er ekki eins
augljóst og jafnvel óeðlilegt að
ábyrgðin sé að öllu leyti á herðum
stjórnvalda. T.d. má skipta starf-
semi skóla annars vegar í kennslu
og hins vegar í byggingu og rekstur
skólahúsnæðis. Einkafrarnkvæmd
er lykilatriði í þessu sambandi en
hún felur í sér tilflutning ábyi-gðar
frá ríkinu til einkaaðila á verkefn-
um sem tengjast markmiðum
stjórnvalda.
TUbúinn
Stjórnvöld sjá um framkvæmd
verkefna af ýmsum ástæðum. I
fyi-sta lagi vegna þess að verkefnið
er of áhættusamt eða til of langs
tíma til að hægt sé fyrir einkaaðila
að fjármagna það, eða að fjármögn-
un stjórnvalda sé einfaldlega ódýr-
ari. Ekki er langt síðan íslenskur
fjármagnsmarkaður var það illa
Einkaframkvæmd
*
Islenskir aðilar, segir
Tómas Ottd Hansson,
eru tilbúnir að standa
að einkaframkvæmd.
Vönduð vinnubrögð
Ef einkaaðilar geta á einhvern
hátt misnotað aðstöðu sína (t.d.
með einokun) eða valdið öðrum
skaða, t.d. með verri framkvæmd
eða þjónustu getur verið erfitt að
færa ábyrgðina frá stjórnvöldum.
Hins vegar er mikilvægt að greina
nákvæmlega þá þætti frá sem það á
við um. Einnig má spyrja á móti
hvort stjórnvöld geti sjálf veitt full-
nægjandi þjónustu.
Vinnuferli einkaframkvæmdar
má skipta í þrjú megin skref. I
fyrsta lagi undirbúning, sem felst
m.a. í því að skilgreina þai-fir, meta
kostþ hafa samráð við markaðinn
o.fl. I öðru skrefi er útboð haldið en
þá þarf að ákveða stefnu, velja þátt-
takendur, gera endanlega kröfulýs-
ingu og framkvæma sjálft útboðið.
Síðasta skrefið felst í vali á við-
Tómas Ottó
Hansson

Drengja-
buxur
!HAGKAUPI
Meira úrval - betri kaup
Einkaframkvæmd
felur í sér að hið opin-
bera gerir samning um
kaup á tiltekinni þjón-
ustu. Venjulega er um
fjárfrek verkefni að
ræða og er samnings-
tíminn oft langur t.d.
20-30 ár. Samningur-
inn sjálfur skilgreinir
hvernig ábyrgð á verk-
efninu er skipt. Hið
opinbera skilgreinir þá
þjónustu sem það vill
veita og býður verk-
efnið út. I mörgum til-
fellum er ábyrgð á
hönnun, byggingu,
fjármögnun, rekstrar-
fyrirkomulagi og öðrum þáttum
þjónustunnar flutt til einkaaðila.
Stundum setja stjórnvöld verkefn-
inu aðeins skorður með reglum og
verkefnið stendur undir sér með
þjónustugjöldum. Einkaaðilum er
því falið að fullnægja markmiðum
stjórnvalda á viðskiptalegum for-
sendum. Fjármögnun einkafram-
kvæmda er með ýmsu móti. Al-
gengt er að lífeyrissjóðir, trygg-
ingafélög og aðrir langtímafjárfest-
ar leggi fram fjármagnið og oft er
það gert með kaupum á skuldabréf-
um sem rekstrar- og framkvæmd-
araðilar gefa út. Lög um lífeyris-
sjóði hér á landi þarf að endurskoða
með hliðsjón af einkaframkvæmd
en núverandi löggjöf virðist ekki
veita nægjanlegt svigrúm til slíkra
fjárfestinga.
staddur að ekki kom til
greina að mjög stór
verkefni væra skipu-
lögð og fjármögnuð af
innlendum aðilum. ís-
lenskur fjármagns-
markaður hefur þróast
hratt á síðustu áram
auk þess sem aðgengi
annarra aðila en
stjómvalda að erlend-
um fjármagnsmörkuð-
um hefur aukist. Því
era innlendir aðilar
mun betur í stakk bún-
ir að taka að sér stór
verkefni en áður. Ef
stjórnvöld afla ódýrari
fjármögnunar en aðrir
er það einfaldlega vegna þess að
stjórnvöld taka áhættu af verkefn-
inu. Þannig er verkefnið ekki eigin-
lega ódýrara heldur er aðeins um
tilfærslu ábyrgðar að ræða og
stjórnvöld ættu að reikna sér
kostnað vegna ábyrgðarinnar
(áhættuálag). Ábyrgð stjórnvalda
ræður þó ekki alltaf úrslitum um
fjármögnunarkostnað. Dönsku hús-
næðislánafyrirtækin njóta ekki
ábyrgðar stjórnvalda en hafa svip-
að lánshæfismat og t.d. ríkissjóðir
ýmissa vestrænna landa.
Jakkar
1995
GíasatiCBoð
mr .......
Kaupir tvö glös, en færð þrjú
Gildir föstudag og laugardag
Bláu húsin v/Faxafen,
Suðurlandsbraut 52, sími 553 6622
Fjármögnun