Morgunblaðið - 16.04.1999, Síða 49

MORGUNB LAÐIÐ
MINNINGAR
FÖSTUDAGUR 16. APRÍL 1999 49'
Látinn er heiðursmaður, Sveinn
Jónsson vélstjóri, og einn af frum-
kvöðlum nútíma kælitækni hér á
landi. Hann var, að öllum öðrum
ólöstuðum, sá maður sem aflaði sér
mestrar þekkingar á þeirri kæli-
tækni sem oft er kölluð freon-kæli-
tækni. Hann var ennfremur, og aft-
ur að öllum öðrum ólöstuðum, sá
maður sem mest hefur miðlað sinni
þekkingu til þeirra kælitækni-
manna sem áhuga höfðu á að til-
einka sér „fræðin“ eins og hann
gjama nefndi kælitæknifræðin.
En það sem mest er um vert, og
eftir situr í minningunni, hann var
góðmenni.
Ekki gat hann leitað víða í smiðju
hér og því hafði hann að mestu leyti
aflað sinnar tækniþekkingar með
lestri bóka og tæknitímarita sem
hann komst yfir frá alls konar er-
lendum bókaútgáfum og samtökum
kælimanna, sérstaklega frá Amer-
íku, en það var þar sem hlutirnir
gerðust á þeim áram sem Sveinn
var að byrja sitt bras við kælikerfi
sem jafnframt varð hans ævistarf.
Það starf er orðið langt og heilla-
drjúgt fyrir íslenska kælitækni og
ekki er ofmælt að flestir ef ekki all-
ir núlifandi kælimenn sem eru
komnir yfir miðjan aldur hafi ein-
hvern tíma starfað hjá honum eða
notið hans tilsagnar á einhvern
hátt. Og eitt er víst, að ekki lá
Sveinn á sinni þekkingu hvort sem
eftir leituðu hans starfsmenn eða
beinir keppinautar í viðskiptum.
Undirritaður var starfsmaður
Sveins níma tvo áratugi og þar af
leiðandi leita ýmsar minningar á hug-
ann við þessi skrif, okkar samstarf
varð fljótlega náið og honum tókst að
smita mig af þessari kælibakteríu
þannig að hún grasserar enn.
Eg nefndi brasið hans Sveins
þegar hann var að byrja, auðvitað
var þetta bras, ekkert til, ekkert
hægt að kaupa úti í búð, allt varð að
nýta, gamalt og jafnvel hálf ónýtt,
sennilega skildum við yngri menn-
irnh- þetta ekki og áttum oft erfitt
með að átta okkur á hvers vegna
allt þurfti að geyma, en það varð nú
samt stundum svo að gott var að
geta gripið til varahluta strax, þótt
notaðir væru, því kælikerfin era nú
einu sinni þannig að verði bilun, þá
er gert við í dag, ekki á morgun eða
eftir helgi. Þetta allt vissi Sveinn
auðvitað manna best og það er mik-
ill munur á deginum í dag og þegar
ég byrjaði í brasinu með honum
Sveini árið 1962.
Sveinn vann mörg verkefni fyrir
herinn á Keflavíkurflugvelli á þeim
árum sem uppbygging var sem
mest þar og varð hann að vinna eft-
ir ströngustu kröfum hersins og
sagði hann að það hafi verið sá skóli
sem kenndi honum að meðhöndla
kælikerfi á þann hátt sem þarf og
það hafi ekki alltaf gengið þrauta-
laust að fullnægja öllum kröfum um
vinnulag og prófanir sem þar voru
fram settar. Við sem seinna unnum
hjá honum fengum stundum frá
honum athugasemdir sem hann
setti fram á sinn hátt, að þetta væri
nú ekki eftir „amerísku reglunum".
Við vissum hvað hann var að meina.
Mikið starf hefur Sveinn lagt af
mörkum varðandi verndun óson-
lagsins og hefur hann fórnað mikl-
um tíma til kynningar á nýjum
kæliefnum sem mættu koma í stað
hinna gömlu freon-efna og enn kom
í ljós hve mikla áherslu hann lagði á
að fræða kælimenn og ekki síst
stjórnvöld um hin nýju efni, kosti
þeirra og galla, bæði kælitæknilega
séð og margbreytileg umhverfisá-
hrif. En honum fannst stundum lít-
ill skilningur á þessum hlutum.
En hann Sveinn las ekki ein-
göngu bækur um „fræðin“ áður-
nefndu heldur var hann víðlesinn á
aðrar bókmenntir og átti auðvelt
með að vitna í ýmsar sögur og ekki
síst það spaugilega sem þar var.
Hann hafði gaman af að senda frá
sér stökur og jafnvel heilu ljóða-
bálkana, og þar er stutt í glettnina.
Eg er þakklátur fyrir mína sam-
vera með Sveini Jónssyni.
Við fjölskylda mín sendum Ester
og fjölskyldu hennar samúðar-
kveðjur.
Erling Hermannsson.
GUÐMUNDUR
GUÐMUNDSSON
Guðmundur
Guðmundsson
fæddist á Hrauni í
Grindavík 30. októ-
ber 1902. Hann lést
á Heilsugæslustöð
Suðurnesja 11. apríl
síðastliðinn. For-
eldrar hans voru
hjónin Guðlaug
Sveinsdóttir, f. 24.2.
1859 á Raufarfelli
undir Eyjafjöllum,
d. 9.7. 1914, og Guð-
mundur Loftsson, f.
14.9. 1833 á Vestri
Klasbarða í Land-
eyjum, d. 19.1. 1920. Systkini
Guðmundar voru Anna, f. 16.5.
1886, er lést 1907, Loftur, f. 2.7.
1888, er lést 1928, og Sveinn, f.
2.7. 1891, er lést 1991. Guð-
mundur átti tvær hálfsystur er
fóru til Kanada um aldamótin
1900, Önnu og Sólveigu Guð-
mundsdætur, og létust þær þar.
Guðmundur giftist 1925 Guð-
rúnu Guðmundsdóttur frá
Akrahóli á Miðnesi, f. 12. júlí
1902, d. 6. mars 1987. Börn
Guðmundar og Guðrúnar eru:
1) Kristmann, f. 30.8. 1925,
maki Snjólaug Sigfúsdóttir, og
eiga þau fimm börn, Sigfús,
Guðmund Rúnar, Sigurlaugu,
Guðrúnu og Kristján. 2) Sólveig
Helga, f. 21.5. 1928, d. 30.12.
1935. 3) Guðmundur L., f. 28.10.
1929, ókvæntur og barnlaus. 4)
Sigurður B., f. 6.7. 1931, maki
Marta Baldvinsdóttir, og eiga
þau níu böm, Guðmund, Bald-
vin, Stefán Þór, Jón Gunnar,
Ægi, Bjarka,
Smára, Nönnu Guð-
nýju og Guðrúnu. 5)
Sigurbjörg, f. 24.8.
1934, maki Harald-
ur Sveinsson, og
eiga þau fimm börn,
Guðmund Gunnar,
Guðbjörgu, Sigrúnu
Hjördísi, Harald
Birgi og Helga. 6)
Guðlaug Helga, f.
1.4. 1937, maki
Kjartan Björnsson,
og eiga þau þrjú
börn, Þóru Jó-
hönnu, Björn og
Guðrúnu Guðmundu. 7) Sigrún
Guðný, f. 6.8. 1938, maki Jó-
hann Gunnar Jónsson (lést
1982), og áttu þau fimm börn,
Guðrúnu, Jón, Kristþór, Guð-
mund Guðlaug og Þjóðbjörgu.
Sigrún er í sambúð með Guð-
mundi H. Akasyni. 8) Sólmund-
ur Rúnar, f. 20.6. 1943, í sam-
búð með Perlu C. Rotruamsin,
barnlaus.
Guðmundur ólst upp í Grinda-
vík en kom að Bala á Stafnesi á
Miðnesi 1914 og var tekinn í
fóstur af Daða Jónssyni og
Helgu Loftsdóttur, föðursystur
sinni, en þau bjuggu þá á Bala.
Guðmundur bjó alla tíð síðan á
Bala, þar sem hann stundaði bú-
skap og sjósókn, að undanskil-
inni skammri dvöl í Keflavík
ásamt konu sinni og börnum um
miðjan fjórða áratuginn.
Utför Guðmundar fer fram frá
Hvalsneskirkju í dag og hefst
athöfnin klukkan 14.
í dag er til moldar borinn afi
minn í móðurætt, Guðmundur Guð-
mundsson frá Bala á Stafnesi.
Hann lést að morgni sunnudagsins
11. apríl sl. á nítugasta og sjöunda
aldursári. Með fráfalli afa hriktir
umtalsvert í hinum fastari punkt-
um tilverannar hvað mig snertir
því ég hef átt með honum samleið
allt frá því er ég man eftir mér.
Hann var með áreiðanlegustu og
traustustu mönnum sem ég hef
fyrirhitt, hann lagði sér sínar lífs-
reglur, er byggðust á bjargfastri
trú, og hélt sig við þær. Það hlýtur
að vera gæfa sérhvers manns að
setja sér göfug markmið öðrum til
eftirbreytni, einkum ef honum
tekst að fylgja þeim sjálfur. Mark-
mið er byggja á heiðarleika, hóg-
værð, samviskusemi, sanngirni,
manngæsku og reglusemi. Allt
þetta og margt fleira hafði afi til að
bera.
Amma og afi á Bala vora afar
samhent hjón. Amma, Guðrún
Guðmundsdóttir frá Akrahóli í
Hvalsneshverfi á Miðnesi, var jafn-
aldri og fermingarsysir afa og gift-
ust þau um miðjan þriðja áratug-
inn. Þeirra sambúð byggðist á
gagnkvæmri ást og trausti hvort á
öðra og heyrði ég þau aldrei sund-
urorða. Þau urðu fyrir alvarlegu
áfalli í brunanum mikla á jóla-
skemmtun í Keflavík um miðjan
fjórða áratuginn þegar næstelsta
barn þeirra, Sólveig Helga, fórst.
Einnig fékk mikið á þau þegar tog-
arinn Jón forseti fórst nánast uppi
í landsteinum út af Stafnesi 1927.
Lífið hefur því ekki alltaf verið
neinn dans á rósum, en líklega hef-
ur þetta þjappað þeim betur saman
og gert þau að þeim einstaklega
samhentu hjónum sem ég kynntist.
Amma lést 1987 og held ég að það
hafi orðið afa þungbær missir. En
hann harkaði af sér af æðruleysi og
sinni alkunnu glaðværð og jákvæða
viðhorfi og hélt sínu striki. Hann
var mjög heilsuhraustur alla tíð og
mjög ósérhlífinn til allrar vinnu.
T.d. man ég hann 92 ára á dráttar-
vél að raka saman heyi af svo mikl-
um krafti að hann mátti varla vera
að að nema staðar og heilsa upp á
dótturson sinn og nafna. Hann
hafði gaman af vinnu og söng
gjarnan við raust við vinnu sína.
Ég man þá tíð vel þegar allir
sem vettlingi gátu valdið fóra í
heyskap hjá afa og ömmu á sólrík-
um sumardögum og var það ætíð
mikið tilhlökkunarefni okkur
barnabörnunum. Þá var nú oft kátt
á hjalla. Heyskapurinn var þá lítt
vélvæddur og notuðust menn við
hrífur og heykvíslar. Gestrisin
voru afi og amma með afbrigðum
og kom það sér vel að loknum
kappsömum vinnudegi fyrir lúnar
hendur og svanga munna.
Afi stundaði bæði sjósókn og
hefðbundinn landbúnað á jörð sinni
á Bala á Stafnesi, ekki stórri jörð á
mælikvarða íslenskra stórbúa í
dag, en nægilega stórri þó til að
geta framfleytt sér og sinni fjöl-
skyldu. Til þess þurfti hann að
beita meðfæddu hyggjuviti og
þeirri útsjónarsemi og lagni sem
honum var í blóð borin. Hann hélt
kindur og kýr, stundaði eggjafram-
leiðslu, auk þess sem hann fram-
leiddi kartöflur og rófur í töluverð-
um mæli, og gekk búskapurinn vel.
Jafnframt þessu stundaði hann sjó-
sókn. Ég fékk að taka þátt í og
kynnast öllum þessum þáttum því
ég naut þeirra forréttinda að fá að
vera í „sveit“ hjá afa og ömmu í
þrjú sumur, að vísu ekki nema í
rúmlega einnar klst. göngufæri frá
heimili mínu í Sandgerði. Þarna
fékk ég að kynnast ýmsum starfs-
háttum er tíðkast bæði til sjós og
lands.
Ég var fremur matvandur
krakki, einkum á fisk og sjávar-
fang, en afi sá við því. Hann vissi
að mér þótti góð kæst skata og
lagði til og verkaði nokkur skötu-
börð sem ég þreifst vel á fyrsta
sumarið. Og varðandi það að vilja
ekki drekka beljumjólk þá setti
hann mér það skilyrði að drykki ég
hana ekki yrði ég umsvifalaust
sendur heim. Þarna upplifði ég
þrjú afar lærdómsrík og skemmti-
leg sumur á Bala hjá afa og ömmu.
Og ekki spillti það heldur fyrir að
hafa aðgang að öðra heimilisfólki á
Bala, þeim Lolla og Rúnari. Þetta
voru þvílíkar perlur af manni sem
við barnabörnin hændumst að í
hópum. Oendanlegir möguleikar
voru fyrir hendi, ganga á reka, fara
á skytterí, í eggjaleit, á sjó, í bíl-
ferðir, spjalla saman og svona
mætti lengi telja. Einnig var afar
lærdómsríkt að fá að taka til hend-
inni við vinnu með þessu hörku-
duglega og ósérhlífna fólki og læra
af því þeirra sjónarmið og vönduð
viðhorf til fjölmargra hluta.
Afi var glaðvær maður og
skemmtilegur, í meðallagi hár,
kvikur og vel á sig kominn. Hann
var prýðilega vel gefinn, fróður og
vel lesinn. Hann var mikil upp-
spretta upplýsinga er varða starfs-
hætti og aðstöðu manna við sjó-
sókn og sjávarhætti á Stafnesi allt
frá upphafi þessarar aldar. Var oft
leitað í smiðju hans um upplýsing-
ar og eigin reynslu því að lútandi.
Hann var mjög laghentur og mikill
dugnaðarforkur, heilsuhraustur og
féll aldrei verk úr hendi. Hann
hafði alla þá kosti til að bera er
prýða góðan verk- og búmann.
Honum var treyst fyrir margvís-
legum trúnaðarstörfum og var m.a.
formaður sóknarnefndar Hvalsnes-
kirkju og meðhjálpari.
Afa minn kveð ég með miklum
söknuði, en jafnframt mikilli
ánægju og þakklæti. Trega yfir að
hann skuli nú allur, en ánægju og
þakklæti fyrir að hafa fengið notið
návistar hans svo lengi sem raun
varð vitni. Fáa menn hef ég hitt
svo heilsteypta og trausta á lífs-
leiðinni sem afa. Mínu takmarki í
lífinu tel ég best náð ef ég get
tamið mér eiginleika hans og þá
þætti í fari hans sem einkenndu
hann hvað mest og samferðamenn
hans heilluðust af, heiðarleika, trú-
mennsku og áreiðanleika ásamt
góðmennsku og glaðværð og já-
kvæðu viðhorfi til hlutanna. Ég er
afar stoltur af að hafa átt slíkan
mannkost að vini og afa sem Guð-
mundur á Bala var. Blessuð sé
minning afa á Bala.
Guðmundur G. Haraldsson.
Þeim fækkar sífellt • aldamóta-
börnunum sem ég þekki. Fólkinu
sem veitti mér og jafnöldram mín-
um svo ómetanlegan þroska. Þetta
fólk vann og vann, féll aldrei verk
úr hendi og hafði ánægju af vinnu
sinni. Já, það var þakklátt fyrir að
geta unnið. Þetta fólk lifði hörm-
ungar til lands og sjávar, skæða
sjúkdóma svo sem spænsku veikina
og berklana. Og það sem lifði af
þessi áföll var ætíð þakklátt fyi'ir
tilveru sína og nýtti sér reynsluna
til þroska. Þessi kynslóð gekk ekki
mörg ár í skóla eins og nú tíðkast
og þykir sjálfsagt, tvö til fjögur ár
þótti gott. Samt vissi þetta fólk
næstum allt að manni fannst. Það
las mikið, drakk í sig allar fréttir
sem bárast, talaði saman og upp
fræddi þannig hvert annað. Og síð-
ar þegar útvarpið kom nýtti það sér
menninguna sem þar var fram bor- '
in. Það lifði líka tíma mikilla fram-
fara og uppbyggingar eftir stríð.
Einn í hópi þessara aldamóta-
barna var Guðmundur Guðmunds-
son, bóndi á Bala á Miðnesi, sem nú
hefur kvatt þennan heim í hárri elli.
Að Bala flutti hann ungur að áram
og kaus að velja heimili sínu stað á
æskuslóðunum. Guðmundur var
ávallt glaður í bragði, kvikur í spori
og mikill eljumaður. Ég minnist
áhuga hans er hann vann að endur-
reisn landshafnai' á Stafnesi. Það
duldist engum að þar vann hann að-t -
hjartans máli, enda nokkuð merki-
legt að á öldum áður komu kon-
ungsskip til hafnar á Stafnesi.
Guðmundur var mjög trúaður
maður og einhvern vegin skynjaði
ég umhverfið þannig að verkin sem
hann vann fyrir kirkjuna sína á
Hvalsnesi veittu honum mikla lífs-
fyllingu. Þau gengu alltaf fyrir öðra
hvernig sem á stóð. Honum hlotn-
aðist sá heiður að finna legstein
Steinunnar Hallgrímsdóttur (Pét-
urssonar) þegar hann ásamt fleir-
um vann við endurgerð kirkjustétt-
ai'innar á Hvalsnesi 1964. A þeim
tíma var hann formaður sóknar-
nefndar, en því starfi gegndi hann m
um árabil. Síðar tók hann við starfi
meðhjálpara að föður mínum
gengnum og sinnti því af alúð í
nokkur ár. Ekki er hægt að minn-
ast Guðmundar á Bala án þess að
minnst sé á Guðrúnu konu hans, en
hún lést 1987, svo samtaka voru
þau alla tíð ekki síst í trúarlífinu.
Þar virtust þau vera ein sál. Ég
man hversu fallega hann minntist
konu sinnar þegar hann afhenti
minningargjöf um hana á 100 ára
afmæli Hvalsneskirkju. „Það var
hennar styrkur að sjá kirkjuna sína
út um eldhúsgluggann á morgn-
ana.“
Ég minnist úr heimahúsum
gagnkvæmrar vináttu heimilanna á
Bala og Hvalsnesi. Ég er þakklát
fyrir að hafa kynnst og notið þeirr-
ar hlýju sem af henni stafaði. Ég
þakka af alhug þeim hjónum fyrir
alla þá hjálp og styrk er þau veittu
svo fúslega oft á erfiðum stundum í
veikindum pabba og við fráfall
hans. Og þá umhyggju sem þau síð-
an sýndu mömmu meðan hún lifði.
Hún taldi sig svo heppna að eiga
þau að vinum.
Blessuð sé minning Balahjón-
anna.
Iðunn Gróa Gísladóttir.
GUÐRUN
G UÐMUNDSDÓTTIR
+ Guðrún Guð-
mundsdóttir
fæddist í Reykja-
nesi í Grímsnesi 8.
maí 1918. Hún lést á
Landspítalanum 3.
aprfl síðastliðinn.
Foreldrar hennar
voru Guðmundur
Guðjónsson og Ingi-
björg Hróbjarts-
dóttir.
Guðrún giftist
Jóni Guðmunds Kri-
stjánssyni árið
1958. Hann lést árið
1970. Þau eignuðust
eina dóttur, Ingibjörgu. Maki
hennar er Sveinbjörn Reynir
Einarsson og eiga
þau eitt barn, Guð-
rúnu Dóru.
Guðrún Guð-
mundsdóttir lærði
kjólasaum og fékk
meistarabréf í iðn
sinni árið 1946.
Sama ár stofnaði
hún saumastofu í
Reykjavik ásamt
Borghildi Magnús-
dóttur. Hún vann að
mestu við iðn sína
alla sína starfsævi.
Utför Guðrúnar
verður gerð frá
Langholtskirkju í dag og hefst
athöfnin klukkan 13.30.
Ég vil hér minnast tengdamóður
minnar, Guðrúnar Guðmundsdótt-
ur. Þegar ég lít til baka til þess tíma
er ég kynntist henni fyrst, man ég
hversu vel hún tók mér. Okkur varð
strax vel til vina, og hélst vinskapur
okkar allt til hennar síðasta dags.
Guðrún var hlýleg manneskja,
glaðleg, jákvæð og trygglynd, með
mikinn lífsvilja og hafði ánægju af
lífinu, alltaf vinnusöm og dugleg.
Hún hafði gaman af að umgangast
fólk, ferðast og gera vel við sjálfa
sig. Það leyfði hún sér síðustu árin.
Guðrún var af þeirri kynslóð sem
var mótuð af því að fara varlega og
forðast tvísýnu. Að vera sjálfri sér
nóg og ekki upp á aðra komin voriái
hennar einkunnarorð.
Alltaf var hún einstaklega hjálp-
söm og bóngóð. Öllum vildi hún vel
og hvers manns vanda leysa.
Ég þakka góðan vinskap og
ánægjulegar samverastundir og
kveð með söknuði góða konu.
Ég bið Guð að blessa minningu^
Guðránar Guðmundsdóttur. w
Sveinbjörn R. Einarsson.