Morgunblaðið - 06.05.1999, Blaðsíða 38

38 FIMMTUDAGUR 6. MAÍ 1999
LISTIR
MORGUNBLAÐIÐ
Sumargestir Bene-
dikts Erlingssonar
THOMAS Holmin í hlutverki sínu.
NYLEGA frumsýndi leiklistarhá-
skólinn í Málmey Sumargesti eftir
Maxim Gorkí í uppsetningu Bene-
dikts Erlingssonar. Eins og fram
kom í frétt í blaðinu í gær hefur sýn-
ingin á Fontánen í Málmey vakið at-
hygli og hlotið góðar viðtökur hjá
leiklistardómurum. Að sögn mun
vera slegist um áhorfendasætin en
sýningar eru aðeins áætlaðar fram
til 11. maí næstkomandi.
Þegar blaðamaður náði tali af
leikstjóranum eftir frumsýningu til
að heyra nánar um samvinnu hans
við Svía og aðdraganda leikstjórnar-
verkefnisins var honum annt um að
nefna að Kjartan Ragnarsson hefði
„plægt akurinn" sem íslenskur leik-
stjóri í Málmey, seinast með upp-
færslu á Platonov eftir Tjekóv.
Benedikt, sem á heimili í Kaup-
mannahöfn þetta leikár, hefur áður
reynt fyi-ir sér leikstjóm, m.a. við
Stúdentaleikhús Háskólans og Hafn-
arfjarðarleikhúsið. „Eg er fyrst og
fremst leikari,“ segir hann, „er að
fíkra mig út í leikstjórn og þessi upp-
færsla er kannski stærsta skrefíð á
þeirri braut. Og þetta er í fyrsta sinn
sem ég geri leikmynd.“
Hvað varðar aðdraganda verkefn-
isins segist hann hafa átt þann
draum að vinna áfram með leiklistar-
prófessornum Marek Kostrzewski
allt frá því að þann kynntist honum í
samvinnu á Islandi. Veruleikagerð
þess draums byrjaði á að hann gerð-
ist aðstoðarkennari Mareks síðastlið-
ið vor og í framhaldi af því var hon-
um falið að setja upp lokaverkefni
Sumargestir eftir Max-
im Gorkí í Málmey í
uppsetningu Benedikts
Erlingssonar hafa vak-
ið mikla athygli og ver-
ið vel sóttir. Kristín
Bjarnadóttir hitti
Benedikt og fræddist
af honum um leikhús
sem þykist ekki vera
neitt annað en leikhús.
með nemendunum tólf í ár. „Þetta
eru þeirra mastershlutverk og mikil-
vægt að hver og einn njóti sín. Stund-
um er lausnin að setja upp tvö verk
og önnur að láta leikarana skiptast á
um að leika sama hlutverkið. Nú vill
svo til að í Sumargestum er nóg af
hlutverkum, heilt gallerí af karakter-
um, degenireruð intelligensía. Það er
aldarlokastemmning í verkinu sem er
ekki alveg óviðeigandi og tjekóvskur
andi, fólk á verönd að drepast úr
leiða.“
Fyrir fjórum árum fórstu sjálfur
með hlutverk í Sumargestum í upp-
færslu Kjartans Ragnarssonar við
Leiklistarskóla Islands. Er nokkuð
um sambærilegar sýningar að
ræða... þú færir veröndina útá
bryggju ... já hvað vakti helst fyrir
þér frá listrænu sjónarmiði?
„Uppfærsla mín er gjörólík upp-
færslu Kjartans og kannski nokkurs-
konai- listrænn mótleikur. Þar með
verður að segjast að þessi uppfærsla
sé undir áhrifum frá uppfærslu
Kjartans á sama hátt og Sjálfstætt
fólk er undir áhrifum af Gróðri jarð-
ar eftir Hamsun. Verkið hefur alla
tíð hér í Vestur-Ewópu verið sett
upp í tjekóvskum anda með ljósum
jakkafótum og períodusólhífum.
Realísk leikmynd, nokkurskonar
stofudrama. Uppfærsla Kjartans
fylgdi þessum anda og gekk í raun
skrefi lengra því leikmyndin var
þéttriðin skógur af þurrkuðum blóm-
um, blúndum, mublum og vegtepp-
um... ef leikari hélt kyrru fyrir á
sviðinu varð hann ósýnilegur eftir
stutta stund! Þetta var óskaplega
velheppnað.
Mig langaði hinsvegar að brjótast
út úr hinni tjekóvsku hefð og þeim
aldamótastíl sem verður að óþarfa
millistykki milli áhorfanda og texta.
Samt er ekki hægt að módernisera
svona verk. Verkið varð að gerast á
„öðnim stað“ í „gamladaga", annað
væri vitleysa.
Svo hugmyndin fæddist útfrá orð-
inu „sumargestir“ og þörf okkar
Norðurlandabúa fyrir að sóla á bað-
strönd eða „haf-baða“ eins það kall-
ast. Eg og konan mín kynntumst
reyndar á svona „haf-baðs-bryggju“
hér íyrir utan Kaupmannahöfn.
Uppúr aldamótum var líka mikill
áhugi á hafböðun og íþróttaiðkun
allskonar. Ungmennafélagsandinn
og fasisminn ekki langt undan þótt
það sé auðvitað tvennt ólíkt.
Að hafa bryggjuna svo mitt á milli
áhorfenda skapar brectískan anda.
Leikvangur þar sem mannlífið er
sett á svið. Leikhús sem þykist ekki
vera neitt annað en leikhús.
Þetta er svona meginhugsunin
með leikmyndinni. Kannski er þetta
ekkert nýtt og sjáfsagt hefur þetta
verið gert einhver tímann og ein-
hvers staðar áður eins og allt undir
sólinni en mér er alveg sama. Mér
finnst þetta allavegana alveg frá-
bært. Og af blaðadómum að dæma
vekur það athygli og þótti einum
gagnrýnandanum ástæða til að
benda á að verkið héti „Sumargest-
ir“ ekki „Baðgestir".
Annars er áherslan á baráttu
kynjanna nokkuð sem ég hef ekki
orðið var við í fyrri umfjöllunum um
Sumargesti Gorkís. Þetta spratt
svona fram hjá okkur og varð stærra
og stærra enda sjálfsagt liggur það í
verkinu. Auk þess held ég að túlkun
okkar á Maríu Lvovnu, málpípu Gor-
kís í verkinu, sé alveg ný af nálinni
og geri verkið aðgengilegra fyrir
okkar tíma.“
Ólíkt að vinna með
sænskum leikurum
Benedikt lætur vel af reynslu sinni
af sænskmenntuðum leikurum enda
Málmeyjarskólinn hátt skrifaður
meðal skandinavískra leiklistarskóla.
Þegar ég spyr hvort þeir hugsi og
vinni ólíkt íslenskum leikurum vefst
ekki fyrir honum að hugsa svarið
upphátt. „Jú, þeir vinna ólíkt,
sænsku leikararnir eru varkárir,
þarf bara að hvetja þá til að ganga
lengra, kippa í þann endann á spott-
anum. Þeir hafa fræðilega kröfu á
sér, vilja gera hlutina rétt. Þeir búa
að strangri skólun í aðferðafræði,
skólinn í Málmey er með sterka St-
anislavskí-línu sem grunn, án þess
þó að einskorða sig við kenninngar
hans - nemendur fá líka að spreyta
sig á því sem aðrar stefnur bjóða
uppá, það var rúmenski leikhúsmað-
urinn Radu Penciulescu sem lagði
línuna, hann var sá fyrsti sem fékk
SIGRÚN Hjálmtýsdóttir og Bergþór Pálsson í hlutverkum Eisenstein-
hjónanna og au-pair stúlkan Adele, Hrafnhildur Björnsdóttir.
Leðurblökunni
að ljúka
Stórvirki
SIÐUSTU sýningar á óperettunni
Leðurblökunni eftir Johann Strauss
verða laugardaginn 8. maí og
sunnudaginn 9. maí kl. 20.
Leðurblakan er í nýstárlegri og
nútímalegri leikgerð leiksljórans
David Freeman og er síðasta sýn-
ing sem Garðar Cortes stýrir sem
óperustjóri en hann er jafnframt
hljómsveitarstjóri. Flytjendur eru
Sigrún Hjálmtýsdóttir, Bergþór
Pálsson, Þóra Einarsdóttir/Hrafn-
hildur Bjömsdóttir, Loftur Erlings-
son, Sigurður Skagfjörð Stein-
grímsson, Þorgeir J. Andrésson,
Guðnin Jóhanna Ólafsdóttir, Snorri
Wium, Þómnn Día Steinþórdóttir
og Edda Björgvinsdóttir leikkona.
TONLIST
Geislaplötur
JÓN LEIFS
Jón Leifs: Konsert fyrir orgel og
hljómsveit op. 7, Variazioni pa-
storale, op. 8, Fine II (kveðja til jarð-
lifsins), op. 56, Dettifoss op. 57. Ein-
leikur á orgel: Björn Steinar Sdl-
bergsson. Einlcikur á víbrafón: Reyn-
ir Sigurðsson. Einsöngur: Loftur Erl-
ingsson (baritón). Kórsöngur: ’
Mótettukór Hallgrímskirkju. Kór-
stjóri: Hörður Áskelsson. Hljómsveit:
Sinfdníuhljómsveit íslands. Stjórn-
andi: En Shao. Útgáfa: BIS-CD-930.
Lengd: 56’02. Verð kr. 1.499.
MANNI fallast nú eiginlega
hendur þegar upphafsverk þessa
disks fer að hljóma um stofuna.
Áhrifin eru svo yfir-
þyrmandi að þeim fá að
sönnu engin orð lýst. Eg
var reyndar einn af
þeim heppnu tónleika-
gestum sem hlustuðu á
ógleymanlegan frum-
flutning Orgelkonserts
Jóns Leifs á Islandi í
Hallgrímskirkju hinn 4.
febrúar sl. þannig að
það kom ekki á óvart að
verkið væri magnað. En
að upptökumönnum
skuli hafa tekist að
hljóðrita þetta
tröllaukna verk svo
glæsilega og án þess að
svo mikið sem örli fyrir
hinni minnstu bjögun - það hlýtur
að teljast stórvirki ef ekki ki-afta-
verk.
Orgelkonsertinn er saminn á ár-
unum 1917-1930. Hann er skrifaður
fyrir stóra hljómsveit: piccolo-
flautu, flautu, óbó, enskt horn, klar-
ínett og bassaklarínett, fagott og
kontrafagott, tvö hom, tvo
trompetta, básúnu, túbu, mikið
slagverk og stóra strengjasveit, auk
einleiksorgelsins. Verkið er í þrem-
ur köfium þar sem meginkaflinn er
mögnuð passacaglía (tilbrigðakafli),
en hana ramma svo inn tveir þrótt-
miklir kaflar, inngangur og eftirspil.
Passacaglían byggist á átta takta
stefi sem er leikið alls 30 sinnum og
nær hún hámarki sínu í ógnvekjandi
túlkun Jóns Leifs á útfararsálmin-
um „Allt eins og blómstrið eina“.
Þetta er tónlist sem fær hárin til að
rísa á höfði manns!
Annað verkið á diskinum, Varí-
azioni pastorale (1920-1930), kemur
verulega á óvart. Þar hefur Jón
Leifs tekið stef að láni hjá því tón-
skáldi fortíðarinnar sem hann dáði
hvað mest, Ludwig van Beethoven.
Stefið er ættað úr æskuverki hins
aldna meistara, þriðja kafla úr Ser-
enöðu op. 8, sem líkast til var sam-
in á árunum 1796-1798. Þetta er
„léttari“ Jón Leifs en við eigum að
venjast, og eitt til-
brigðið (nr. IV) er
sannkölluð
skemmtitónlist þar
sem finna má áhrif
danstónlistar þriðja
áratugarins. Eins er
ritháttur gamla
meistarans greinilega
til staðar í tilbrigði
III (sbr. skersó-kafla
9. sinfóníunnar) og þó
er yfirbragð tilbrigð-
isins mjög „íslenskt“.
Sérkennileg blanda!
Þriðja verkið er
Fine II fyrir strengi
og víbrafón. Það er
mjög innhverft og
einfalt og kveður þar við þjóðlegan
tón sem er dæmigerður fyrir þann
tónsmíðastíl sem einkenndi verk
Jóns síðustu árin sem hann lifði.
Frekar daufiegt en áferðarfallegt
verk og vel leikið af strengjaleikur-
um SI og slagverksleikara hennar
Reyni Sigurðssyni.
Dettifoss á ýmislegt sameigin-
legt með öðrum náttúruverkum
Jóns Leifs, s.s. Heklu og Geysi, þar
sem hann málar hin hrikalegu nátt-
úruundur landsins með stórum og
breiðum strokum. En er þó frá-
brugðið að því leyti að þar kemur
einnig við sögu blandaður kór og
einsöngur. Verkið er samið við
fyrsta erindi í samnefndu ljóði Ein-
ars Benediktssonar, þar sem Jón
lætur skáldið (einsöngvarann) taia
við fossinn (kórinn). Þetta er geysi-
lega tilkomumikið verk sem nær
hámarki sínu í samtali fossins og
skáldsins.
Að öðrum ólöstuðum má telja
framiag organistans Björns Stein-
ars Sólbergssonar hvað eftirminni-
legast á þessum diski og skyldi
engan undra. Það er ábyggilega
ekki heiglum hent að ráða við
þéttriðinn tónvef Jóns Leifs í Org-
elkonsertinum og virðist Björn
Steinar búa yfir nánast ofurmann-
legri tæknilegri kunnáttu. Þetta
hlýtur að teljast mikill listrænn
sigur fyrir þennan unga organleik-
ara.
Söngur Lofts Erlingssonar er að
vanda afar góður og syngur hann
krefjandi einleikshlutverkið í
Dettifossi á sannfærandi hátt.
Vönduð vinnubrögð
Mótettukórsins og stjórnanda hans
eru tónlistarunnendum löngu kunn
og bregðast þau ekki hér frekar en
endranær. En furðulegt má teljast
að nafn kórstjórans, Harðar
Askelssonar, skuli ekki birtast með
öðrum listamönnum utan á umslagi
og í skrá yfir innihald disksins
fremst í bæklingnum. Slíkum
vinnubrögðum á maður ekki að
venjast hjá svo vönduðu útgáfufyr-
irtæki sem BIS er.
Sinfóníuhljómsveitin undir
stjórn hins kínverska En Shao er í
sínu besta formi og hrein unun er
að hlusta á innblásinn og nákvæm-
an leik hljómsveitarmanna.
Stundum verður maður stoitur
af því að vera Islendingur!
Eins og áður er getið er upptak-
an afar tilkomumikil en nýtur sín
varla nema í hljómflutningstækjum
af bestu gerð. Geislaspilarinn í
bílnum mínum átti frekar bágt
þegar honum var boðið upp á Org-
elkonsertinn og fékk ekki að
spreyta sig á Dettifossi!
Valdemar Pálsson
Jón Leifs