Morgunblaðið - 06.05.1999, Blaðsíða 46

46 FIMMTUDAGUR 6. MAÍ 1999

MORGUNBLAÐIÐ
MORGUNBLAÐIÐ
FIMMTUDAGUR 6. MAÍ 1999 47
JltagiiidHÍfifeife
STOFNAÐ 1913
UTGEFANDI
FRAMKVÆMDASTJÓRI
RITSTJÓRAR
Árvakur hf., Reykjavík.
Hallgrímur B. Geirsson.
Matthías Johannessen,
Styrmir Gunnarsson.
FÆREYSK
KAUPSTEFNA
FJÖLDI færeyskra fyrirtækja kynnir framleiðsluvörur
sínar og þjónustu á færeysku kaupstefnunni RekTór
‘99, sem hefst í Perlunni í dag og lýkur næsta laugardag.
Henni er ætlað að vekja athygli Islendinga á færeyskum
vörum og stuðla að auknum viðskiptum milli landanna. Is-
lenzk vörusýning, TórRek, var haldin í Pórshöfn í marz-
mánuði á síðasta ári og tóku 24 íslenzk fyrirtæki þátt í
henni. Frumkvæðið að þessum kaupstefnum höfðu Utflutn-
ingsráð Islands og Eimskipafélag Islands, sem vildu efla
viðskiptasamskipti þjóðanna á vestnorræna svæðinu, og var
fyrsta kaupstefnan haldin í Nuuk á Grænlandi árið 1997.
Hún nefndist NuukRek og þótti takast svo vel, að ákveðið
var að efna til fleiri slíkra vörusýninga til skiptis í löndun-
um þremur.
Samskipti Færeyja, Grænlands og Islands hafa farið vax-
andi undanfarin ár, ekki sízt á viðskiptasviðinu, og er það
sérlega ánægjuleg þróun, sem mun gagnast íbúum allra
landanna. Stjórnvöld eiga því að stuðla að þessum sam-
skiptum og ryðja úr vegi hindrunum, sem kunna að draga
úr þeim.
Færeyskt þjóðfélag gengur nú í gegnum breytingaskeið
eftir þrengingar í efnahagsmálum um árabil. Umrót er í
stjórnmálalífinu og margir stefna að fullveldi eyjanna, þótt
þær fari væntanlega ekki úr danska ríkjasambandinu. Fyr-
irmynd þeirra í sjálfstæðismálinu er samband Islands og
Danmerkur frá 1918, þegar Island varð fullvalda ríki í kon-
ungssambandi við Danmörku. Miklar breytingar eiga sér
einnig stað í færeysku atvinnulífi og geta Islendingar séð
það með eigin augum í Perlunni næstu daga.
MENNIN G ARTEN GSL
VIÐ GRÆNLAND
MENNINGARTENGSL íslendinga og Grænlendinga
hafa ekki verið mjög mikil á undanförnum árum og
áratugum. Saga þessara þjóða liggur víða saman og því
eðlilegt að samskipti þeirra séu mikil. Islenskir menningar-
dagar, sem hófust í gær í Katuaq, menningarhúsi Græn-
lendinga, eru gott skref í átt að aukningu þeirra. Dagskráin
er gjöf Norræna hússins í Reykjavík til menningarhússins,
sem vígt var árið 1997.
A menningardögunum, sem verða þrír, verður meðal
annars kynnt íslensk tónlist, myndlist, bókmenntir, kvik-
myndir, brúðuleikhús og matargerð. Fulltrúar Reykjavík-
ur, menningarborgar 2000, munu taka þátt í kynningunni
en ekki er ólíklegt að bæði menningarborgarverkefnið og
Grænland gætu haft hag af nálægðinni hvort við annað á
menningarborgarárinu.
íslensk menningarkynning á Grænlandi er vel til fundin
og verður vonandi til þess að stjmkja menningartengsl
þessara tveggja grannþjóða.
ÍSLAND - FUGLAPARADÍS
Síðustu daga hafa fréttir af fugladrápi vakið viðbjóð
landsmanna og athæfið verið fordæmt harðlega, ekki
sízt af forráðamönnum Skotveiðifélagsins. í framhaldi af
þessum fréttum hafa orðið töluverðar umræður um nauð-
syn á auknu eftirliti með fuglaveiðum og þá ekki sízt á vor-
in, sem er viðkvæmasti tíminn.
Pessar umræður hafa orðið til þess að vekja marga til
umhugsunar um það, að Island er á margan hátt einstök
fuglaparadís. Hingað getur fólk komið til þess að fylgjast
með fuglum, í sumum tilvikum við mjög sérstakar aðstæð-
ur. Með sama hætti og fleiri og fleiri koma hingað ár hvert
til þess að skoða hvali, sem nú lifa í friði í hafinu í kringum
ísland, mundu aðrir hafa áhuga á að koma sérstaklega til
þess að skoða fugla víðs vegar um landið.
Víðtæk friðun fugla, víðtækari en nú er, mundi áreiðan-
lega draga fleiri fuglaáhugamenn að. Fólk sem hefur áhuga
á fuglum og ánægju af að skoða þá og fylgjast með þeim
kann lítt að meta fugladráp. Það er áleitið umhugsunarefni
fyrir okkur íslendinga hvort markviss umhverfisstefna
vegna náttúru landsins og sterk verndarstefna gagnvart
hvölum og fuglum, svo dæmi séu nefnd, geti fært okkur
margfalt meiri tekjur en veiðar af þessu tagi geta nokkru
sinni gert.
Flóttamenn í Makedóníu um
framgöngu Serba í Kosovo
Geta ekki
gert NATO
mein og
hefna sín
því á okkur
Ekkert lát er á flóttamannastraumnum
frá Kosovo yfír til Makedóníu. Skapti
Hallgrímsson blaðamaður og Sverrir
Vilhelmsson ljósmyndari héldu í gær
áfram að kynna sér ástandið í flóttamanna-
búðunum á svæðinu, en á morgun verða
valdir þeir 50 sem fluttir verða til Islands.
Morgunblaðuð/Sverrir
FLÓTTAMENN bíða eftir að komast í tjöld í Cegrane-flóttamannabúðunum. Þýskir hermenn vinna við að setja tjöldin upp,
en fólkið hefur þurft að sofa úti undir beru lofti þar sem tjöld voru ekki tilbúin.
DAGLEGT líf í flóttamannabúðunum í Cegrane.
Heima er best
MAÐUR um þrítugt segir blaða-
manni í Cegrane-búðunum að
hann ætli sér heim aftur en það
er greinilega skoðun flestra að
þeir eigi afturkvæmt. „Ég vil ein-
faldlega ekki flækjast um heim-
inn. ísland er til dæmis allt of
langt í burtu fyrir mig,“ segir
maðurinn, eftir að hafa spurt
hvaðan blaðamaðurinn væri. „Ég
fór ekki af fúsum og frjálsum
vilja frá Kosovo og þangað vil ég
fara aftur. Þó að allt verði ónýtt
og ég verði að byrja upp á nýtt
vil ég komast heim.“ Maðurinn
bjó og starfaði um þriggja ára
skeið í Þýskalandi en þrjú ár eru
liðin síðan hann flutti heim á nýj-
an leik. „Mér líkaði ágætlega í
Þýskalandi en ég færi frekar til
Kosovo upp á brauð og salt en að
fara aftur til Vesturlanda.“ Og
ástæðan er einföld: „Ég vil vera
heima.“
ALBANSKIR flóttamenn
frá Kosovo streymdu í
Cegrane-búðimar í gær,
en þangað er um klukku-
stundar akstur frá Skopje. Þetta eru
nýjustu flóttamannabúðirnar á
svæðinu, í umsjá Þjóðverja; risastór-
ar og stækka 014 því í gær var unnið
við að setja upp fleiri tjöld. Ekki er
nema vika síðan þessar búðir voru
settar upp en þar búa nú þúsundir
manna.
Eitt af því fyrsta sem ber fyrir
augu þegar komið er inn í búðirnar í
Cegrane - sem draga nafn sitt af litli
þorpi - er kona með ungabarn í
fanginu. Hún er að gefa því brjóst
úti undir berum himni. Nýkomin á
staðinn og bíður þess að fá að vita í
hvaða tjald hún á að fara.
Skammt frá er önnur kona sem
einnig er nýkomin. Lítið barn henn-
ur liggur undir sólhlíf og drekkur úr
pela. „Við komum í morgun. I gær,
klukkan átta að morgni, komu þeir -
og þar á hún við serbneska hermenn
- og ráku okkur burt úr húsinu okk-
ar. Svo var okkur skipað að fara upp
í rútur og okkur var ekið að landa-
mærunum,“ segir konan, Aferdita
Krasniqi, 32 ára, við Morgunblaðið.
Hún er frá bænum Glogovc, skammt
frá höfuðborg Kosovo, Pristina. Hún
segir að daginn eftir að NATO
sprengdi upp verksmiðju í bænum
hafi þeir komið til bæjarins, ráðist
inn á heimili Albana og rænt skart-
gripum af fólkinu, numið alla karl-
menn á aldrinum 15-70 ára á brott
og beitt þá ofbeldi. Sumir komu aft-
ur - þar á meðal eiginmaður hennar,
sem var í burtu í tvo sólarhringa og
var barinn en hlaut ekki slæm
meiðsli af. „Við heyrðum að farið
hefði verið með suma til Pristina en
vitum það ekki fyrir víst.“ En hún
segir að margar konur, sem hafí orð-
ið henni samferða, séu án eigin-
manna sinna og viti ekkert hvað orð-
ið hafí af þeim. Um 300 karlmenn
hafi ekki skilað sér til baka eftir að
serbneski herinn nam þá á brott.
„Þeir hefna sín á okkur fyrir loft-
árásimar; geta ekki gert NATO
neitt mein og ráðast því á okkur í
staðinn," segir hún.
Þrátt fyrir heldur nöturlegar að-
stæður og erfitt ferðalag var konan
nokkuð kát að sjá. Brosti meðan hún
talaði við blaðamann, allir í fjöl-
skyldunni eru saman og hún kvaðst
fegin að vera laus af hættusvæðinu í
heimalandi sínu. En þegar Aferdita
Morgunblaðið/Sverrir
MEDIJE Mehmeti, lengst til hægri, ásamt nokkrum Ijölskyldumeðlinium
sínum í tjaldi þeirra í Blace-flóttamannabúðunum við landamæri Kosovo.
AFERDITA Krasniqi var nýkomin til búðanna í Cegrane, en Serbar ráku
hana úr húsi sínu og rútur fluttu hana til landamæranna.
var spurð hvemig henni liði eftir að
hafa lent í því sem á undan er gengið
réð hún ekki við tilfinningarnar.
Tárin fóru að renna niður kinnamar.
„Það er erfitt að lýsa því hvernig
mér líður. Þetta hefur verið hrylli-
legt, en ástandið á vonandi eftir að
batna. Það eina sem við getum gert
er að vona að svo verði. Enginn veit
hvað bíður okkar.“
Krakkarnir á svæðinu, þar á með-
al þrjú bcrn Aferditu, glöddust þeg-
ar blaðamaður gaf þeim nokkra
tyggjópaka. „Þau hafa ekki séð sæt-
indi í nokkrar vikur,“ sagði konan og
þakkaði innilega íyrir.
Trúðu því, svona
lagað gerist
Margar sögurnar, sem albanska
flóttafólkið í búðunum í grennd við
Skopje segir, em ótrúlegar. ,Að-
faranótt fimmtudags í síðustu viku
fóm þeir inn í hús í hverfi Albana í
Léttir að
vera laus
af hættu-
svæðinu
„ÞAÐ tók mig tvo daga að átta
mig á því hve það var mikill létt-
ir að vera laus af hættusvæðinu
heima í Kosovo,“ sagði ung, al-
bönsk stúlka í samtali við Morg-
unblaðið í Cegrane-búðunum í
gær. „Ég held að þetta sé einmitt
ástæðan fyrir því að andinn hér í
búðunum er eins góður og sjá
má; hvað fólk er ánægt þrátt fyr-
ir allt. Að hræðslan er farin. En
fólk er auðvitað ekki hamingju-
samt, skárra væri það nú. Það
vill komast heim og það sem
fyrst.“
Konan segir að Kosovo-Alban-
ana dreymi um sjálfstæði frá Jú-
góslavíu og það hljóti að teljast
raunhæft vegna þess að 90%
íbúanna séu Albanar. „Serbar
geta auðvitað búið þar líka ef
þeir vilja en við viljum sjálfstæði.
Það er aðalmálið. Serbarnir tala
mikið um hve Kosovo-hérað sé
þeim mikilvægt og heilagt, til
dæmis út frá sögulegu sjónar-
miði, en eitthvað verða þeir að
segja. Bosnía og Króatía voru
þeim einnig mikilvægar á sínum
tíma, að þeirra sögn, en þeir
gáfu eftir.“
bænum mínum, þar sem kona bjó
ein með börnum sínum þremur.
Þeir fleygðu börnunum út um
glugga á annarri hæð, nauðguðu
svo konunni og drápu. Ég heyrði
þetta strax um morguninn þegar ég
fór út að kaupa í matinn,“ segir
maður í einum búðanna. Blaðamað-
ur virkar líklega heldur vantrúaður
á frásögnina vegna þess að ung
stúlka segir mjög sannfærandi á
jensku: Tiúðu því, svona hlutir ger-
ast. Og það sprettur tár úr hvarmi
hennar.
Annar segir frá því að serbneskir
lögreglumenn hafi hent 18 ára dreng
út um glugga á þriðju hæð fyrir hálf-
um mánuði í Pristina. Enn verður
blaðamaður vantiúaður á svip - og
þá skýtur upp konu, sem reynist
vera Medije Mehmeti, 24 ára - sem
hefur séð ýmislegt misjafnt að eigin
sögn. „Ég sá þegar þeir myrtu Al-
bana með köldu blóðu á götum mið-
borgar Pristina-borgar.“ Hún er frá
þorpinu Babinmovc í grennd höfuð-
borgarinnar, þar sem hún segir 35
manns hafa verið drepna eða limlesta
og í framhaldi þess hafí flestir Alban-
ar drifið sig á brott, tilneyddir að
vísu. „Það var höi-mulegt að sjá þetta
gerast. Og þar kom að okkur var
ekki líft í bænum. Þeir vildu reyndar
að við hypjuðuðum okkur og gáfu
okkur 15 mínútur til að taka okkur
til.“ Þar af leiðir að margir voru ekki
tObúnir þegar þeim var gert að fara,
margir nánast aðeins í fötunum sem
þeir voru klæddir. „Það er ótrúlegt
að fyrrverandi nági-annar manns
gangi í lið með lögreglu og hermönn-
um og svæli fólk burt úr bænum sín-
um, eins og kom fyrir okkur. Ótrú-
legt. Það voru einmitt nágrannar
mínir - fólk sem bjó mjög nálægt -
sem kom til okkur og sagði að ef við
yrðum ekki farin eftir stundarfjórð-
ung myndi það sama gerast og átti
sér stað í Racak - en þar fóru
serbneskir hermenn, að sögn, með
nokkra bæjarbúa upp á hæð skammt
utan bæjarins og líflétu þá.“
Medije er tiúlofuð, en veit ekkert
hvar unnustinn er niður kominn.
Hann er ekki frá sama þorpi og hún,
og fólki var skipt niður í hópa eftir
uppruna þegar það var rekið burt.
Hún kveðst hafa séð með eigin aug-
um þegar Serbar myrtu fólk úr
hennar þorpi, en enginn ættingja
hennar hafi verið þar á meðal og
þegar hún var stödd í þorpi nærri
hennar eigin tíu dögum áður en hún
yfirgaf heimih sitt, segist hún hafa
séð fjóra Albana myrta. „Engin
ástæða var fyrir þeim atburðum
önnur en að umræddir menn voru
Albanar.“ Hún bendir á höfuð sitt og
segir ímyndunaraflið ekki hafa verið
svo frjótt að nokkur maður hefði
getað ímyndað sér það sem gerst
hefur upp á síðkastið. „Ef einhver
hefði tiúað að þetta gæti gerst hefð-
um við örugglega verið farin fyrir
löngu.“
UNNIÐ við að reisa tjöld í Cegrane-flóttamannabúðunum.
Gestrisni Albana í
Makedóníu mikil
NAFNIÐ Obilic gæti minnt ís-
lenska knattspyrnuáhugamenn á
Evrópukeppni meistaraliða fyrir
nokkrum misserum, en Islands-
meistarar IBV kepptu þá við sam-
nefnt lið. Eigandi þess er enginn
annar en Arkan, sá hinn sami og á
og stjórnar illræmdum sveitum
hermanna og mun eftirlýstur fyrir
stríðsglæpi. Morgunblaðið hitti í
gær stúlku frá Obilic sem dvelur
nú hjá albanskri íjölskyldu í þorp-
inu Radiovc, skammt frá Skopje.
Mikið er um að flóttamenn séu á
heimilum Albana á svæðinu. „Sam-
staða Albana er mikil. Það er ekki
hægt að horfa upp á fólkið á göt-
unni - því líður miklu betur hér
þjá okkur en í flóttamannabúðun-
um,“ sagði ung kona við Morgun-
blaðið, en á heimili hennar eru sex
flóttamenn. Fólkið undirstrikaði
að einungis Albanar á svæðinu
biðu flóttamönnum til sín, Serbar
og Makedóníumenn gerðu það
ekki. „Þeir hata Albana og okkur
alveg sérstaklega nú fyrir að
hleypa flóttafólkinu inn í þorpið
okkar,“ sagði stúlkan.
Stúlkan frá Obilic, sem er 18 ára
og heitir Afrodita Retkoceri, segir
svo frá: „Þeir limlestu og drápu
um 20 manns í húsi skammt frá
mínu. Það mun hafa gerst um
svipað leyti og við fórum frá Prist-
ina - við fengum fréttir af atburð-
inum um leið og við komum á Ieið-
arenda. Þá brenndu þeir hús
frænda míns.“
Hún kom ásamt ljölskyldu sinni í
bíl frá Pristina, en varð að skilja
bílinn eftir við landamærin. „Við
komum 30. mars og höfum því ver-
ið hér í rúman mánuð. Bróðir
minn býr í Þýskalandi og vonast til
að geta fengið okkur til sín. Við
megum hins vegar ekki fara eins
og er vegna þess að við erum
flóttamenn - við megum fara úr
búðunum ef við fáum gistingu ann-
ars staðar, en ekki lengra. Ég vil
auðvitað helst fara heim sem fyrst
aftur en nú kysi ég helst að kom-
ast til Þýskalands. En um leið og
ástandið batnar vil ég fara heim.“
Hún sagði auðvitað mjög slæmt
að hafa þurft að fara, en gestrisni
Albananna í Makedóníu væri mikil
og „gestimir" því ánægðir. „En ég
er mjög sorgmædd yfir ástandinu.
Ég á þá ósk stærsta að komast aft-
ur hcim; ég heyrði reyndar nýlega
Morgunblaðið/Sverrir
AFRODITA Retkoceri ásamt
lambhrút albanskrar fjölskyldu í
Radiovc í Makedóníu, bænum þar
sem hún dvelur nú.
að kveikt hefði verið í húsinu okk-
ar og það algjörlega eyðilagst - en
það er betra að fara heim þó að
allt verði brunnið en vera einhvers
staðar annars staðar. Við erum al-
veg tilbúin að byrja aftur frá
gmnni ef með þarf.“ Hún sagði
engin orð fá lýst því hvernig
ástandið hefði verið í Kosovo upp
á síðkastið; fólk yrði að koma
sjálft á staðinn til að skynja það
sem gerst hefði.