Morgunblaðið - 30.12.1999, Blaðsíða 6

6 FIMMTUDAGUR 30. DESEMBER 1999
FRETTIR
MORGUNBLAÐIÐ
-
Málstofa Mannréttindaskrifstofu íslands og Blaðamannafélagsins
um fijálsa og upplýsta umræðu
Veðrun
Alþingishússins
Frjáls umræða á að hafa
áhrif á ákvarðanatöku
Tjáningarfrelsi, um-
ræðugeta og umræðu-
hefð eru mikilvægar for-
sendur frjálsrar og
upplýstrar þjófélagsum-
ræðu. Á fundi Blaða-
mannafélagsins og
Mannréttindaskrifstofu
var fjallað um mikilvægi
slíkrar umræðu og
nauðsyn þess að stjórn-
völd tækju tillit til henn-
ar við ákvarðanatöku.
HLUTVERK frjálsrar og upplýstrar
þjóðfélagsumræðu er að hafa áhrif á
ákvarðanatöku stjómvalda, annars
er hún til einskis. Þetta er meðal þess
sem kom fram í máli Páls Þórhalls-
sonar lögfræðings í gær, á málstofu
Mannréttindaskrifstofu íslands og
Blaðamennafélags Islands um fijálsa
og upplýsta umræðu. Asamt honum
hélt Mikael M. Karlsson, prófessor í
heimspeki við Háskóla íslands, einn-
ig framsöguerindi.
Til að þjóðfélagsumræða væri upp-
lýsandi og að henni væri gagn sagði
Páll bestu fáanlegar upplýsingar um
staðreyndir mála og forsendur
ákvarðana verða að vera fyrir hendi.
Hann sagði að þótt umræða á íslandi
kynni að vera frjáls mætti hún vera
meira upplýsandi og að þar gegndu
fjölmiðlar, sérfræðingar og stjóm-
völd lykilhlutverki.
Ríkið sé virkt í að skapa for-
sendur frjálsrar umræðu
Hann varpaði fram þeirri spum-
ingu hvort ríkið ætti að grípa til
virkra athafna til að skapa forsendur
fyrir frjálsri og upplýstri umræðu og
nefndi í því samhengi skýrslu nefndar
í Noregi sem hefur unnið að því að
endurskoða tjáningarfrelsisákvæði
stjómarskrárinnar þar í landi. Nið-
urstaða norsku nefndarinnar er sú að
ríkið megi ekki leggja stein í götu
frjálsrar umræðu og að því beri einn-
ig skylda til virkra athafna til að
skapa forsendur slíkrar umræðu.
Páll sagði að þetta vekti vissulega
þær spumingar með hvaða hætti rík-
ið ætti að grípa inn í og hversu langt
ætti að ganga. Hann benti á að á Is-
landi legði ríkið nú þegar ýmislegt af
mörkum til dæmis með stuðningi við
menntakerfið sem hefði meðal annars
það hlutverk að undirbúa fólk til að
vera virkt í lýðræðislegu þjóðfélagi.
Ríkið ræki einnig útvarp og sagði Páll
hægt að réttlæta þá röskun á frjálsri
samkeppni sem rekstur ríkisútvarps
hefði í för með sér, ásamt tilheyrandi
álögum á borgara, ef tryggt væri að
dagskrá og fréttaflutningur Ríkisút-
varpsins væri vandaðra en annað
fjölmiðlaefni, annars stæðu engin rök
fyrir rekstrinum eftir. Einnig væri
mikilvægt að auka sjálfstæði eftirlits-
stofnana til að tryggja að útvarp lyti
ekki pólitísku valdi og benti hann á
nýleg tilmæli Evrópuráðsins þess
efnis. Mikilvægt væri að útvarpsráð
væri ekki pólitískt og að faglegar for-
sendur réðu vali útvarpsstjóra.
Lagafrumvörpum fylgja ekki
nægar upplýsingar
Páll nefndi einnig að samkvæmt
upplýsingalögum bæri ríkinu skylda
til að láta upplýsingar í té þegar eftir
þeim væri leitað og lýsti hann þeirri
skoðun sinni að það ætti ekki ein-
göngu að vera skylda ríkisins að
svara fyrirspumum heldur ættu
stjómvöld einnig að láta upplýsingar
í té án þess að eftir þeim væri leitað.
Hann telur að endurskoða þurfi
vinnubrögð varðandi undirbúning
löggjafar og gagmýnir hann að laga-
fmmvörp skuli koma fyrir almenn-
ingssjónir án þess að nægjanlegar
upplýsingar um ákvarðanatökuferlið
og forsendur niðurstöðunnar fylgi.
Hann segir að athugasemdir sem
koma fram með lagafrumvörpum séu
oft ekkert annað en áróðursplögg fyr-
ir tilteknar lausnii- sem stjómvöld
hafi komið sér saman um og þau séu
eingöngu til þess fallin að torvelda
upplýsta umræðu.
I umræðum að loknum framsögum
á fundinum var minnst á undirbúning
frumvarps um gagnagrann á heil-
brigðissviði og sagðist Páll telja
margt athugavert við þá vinnu.
„Fyrst hefði átt að kanna hvemig
haga ætti löggjöf um líftækni og
erfðarannsóknir almennt, í stað þess
að hanna ramma utan um starfsemi
eins fyrirtækis,“ sagði Páll. Hann
sagði að athugasemdimar með íram-
varpinu hefðu vart verið boðlegar og
að þær hefðu aðeins að litlu leyti svar-
að þeim álitaefnum sem snertu málið.
Morgunblaðið hefði á sínum tíma gef-
ið út sérblað þar sem ýmsar hliðar
málsins hefðu verið skoðaðar og velti
hann upp þeirri spumingu hvort
Morgunblaðið hefði þar verið að gera
það sem ríkið hefði átt að gera.
Mikael M. Karlsson, prófessor við
Háskóla Islands, hélt einnig fram-
sögu og fjallaði hann um forsendur
frjálsrar og upplýstrar umræðu.
Hann sagði umræðu um mikilvæg
samfélagsmál á opinberum vettvangi
eiga að vera undirstöðu ákvarðana-
töku í nútímalýðræðissamfélagi.
Meginforsenda fijálsrar umræðu
segir hann vera haftaleysi, það ríki í
löndum þar sem tjáningarfrelsi sé
tryggt með lögum. Benti hann á mik-
ilvægi þess að almenningur beitti sér
fyrir því að krefjast að þeim lögum
væri fylgt.
Mikael sagði að til að skoðun fæli
eitthvað raunveralegt í sér væri
nauðsynlegt að hún væri upplýst og á
rökum reist. Það þyrfti þó ekki að
þýða að hún væri óumdeilanleg og
lýðræði væri einmitt leiðin til að gera
upp á milli ólíkra skoðana þegar tekn-
ar væra ákvarðanir um mikilvæg
samfélagsmál.
Stjórnvöld taka oft ákvarðanir
áður en umræða fer af stað
Mikael sagði frelsi til að setja fram
skoðanir nauðsynlegt fyrir upplýsta
umræðu. Greiður aðgangur að upp-
lýsingum væri einnig nauðsynlegur
og sagði hann það hljóta að vera
skyldu yfirvalda og fjölmiðla að koma
upplýsingum til skila. Þar tók hann
undir sjónarmið Páls um að ríkinu
gæti borið skylda til virkra athafna til
að skapa forsendur fyrir upplýstri
umræðu. Það að keyra ákvarðana-
töku í gegn áður en mikilvægar upp-
lýsingar lægju fyrir fæli að hans mati
í sér skerðingu á skoðanafrelsi og
teldi hann mikilvægt að yfirvöld og
fjölmiðlar gerðu sitt besta til að afla
þeirra upplýsinga sem nauðsynlegar
væra til að mynda upplýsta skoðun á
málum og gagnrýndi hann bæði
stjórnvöld og fjölmiðla fyrir að
standa sig ekki nógu vel í þeim efn-
um.
Stjómvöld tækju oft óhagganlega
stefnu í þýðingarmiklum samfélags-
málum áður en umræðan færi af stað
og gerðu oft sitt besta til að þagga
umræðuna niður. Fjölmiðlar tækju
yfirleitt ekki að sér að afla nægra
upplýsinga sjálfir eða fjalla nægilega
gagnrýnið um þær upplýsingar sem
bærast þeim.
Að kennt sé að meta upp-
lýsingar og hugsa gagnrýnið
Mikael sagði aðra forsendu ftjálsr-
ar og upplýstrar umræðu vera um-
ræðugetu þátttakenda. Getuna til að
hugsa gagnrýnið um flókin málefni
og skoða þau frá ólíkum sjónarhom-
um, að kunna að leita upplýsinga,
greina kjamann frá hisminu og draga
rökréttar ályktanir. Hann sagði að sá
sem ekki hefði umræðugetu í þessum
skilningi nyti ekki skoðanafrelsis, það
er að segja frelsis til að mynda upp-
lýstar og rökstuddar skoðanir. Um-
ræðugetan væri ekki meðfædd og
sagði hann forsendu hennar vera
menntun og þjálfun, því lægi ábyrgð-
in hjá skólakerfinu og á heimilum.
Hann teldiskólakerfið ekki styrkja
umræðugetu fólks og að nemendum
væri að jafnaði hvorki kennt að vega
og meta upplýsingar né hugsa gagn-
rýnið.
Almenningur gerir ekki nægar
kröfur um upplýsingar
Mikael sagði þriðju og mikilvæg-
ustu forsendu fijálsrar og upplýstrar
umræðu vera umræðuvilja eða um-
ræðuhefð. Hann sagði ekki hægt að
tala um tjáningarfrelsi þegar stjóm-
völd létu umræðuna ekki hafa áhrif á
ákvörðunatöku og kæmust upp með
það, sem sæist á áframhaldandi
stuðningi kjósenda. Hann efaðist um
að á íslandi ríkti umræðuhefð og
sagði almenning ekki gera kröfur til
yfirvalda um réttar og nægar upp-
lýsingar, til fjölmiðla um markvissa
upplýsingamiðlun og til skólana um
þjálfun sem styrkti umræðugetu.
Jafnframt hefði almenningur ekki
mikið langtímaminni í þjóðmálum,
það skilaði sér að minnsta kosti ekki í
kosninganiðurstöðum. „íslendingar
gleyma jafnóðum öllu því sem gerist í
stjómmálum, hneyksli lifir í hæsta
lagi fimm daga hér,“ sagði Mikael.
Skortur á geðlyfínu litíumsítrat á íslandi
NOKKUÐ hefur borið á því undanfarið að geðlyfið
litíumsítrat hafi ekki fengist á íslandi, að sögn Pét-
urs Haukssonar geðlæknis, en lyfið hefur verið not-
að um árabil gegn sjúkdómnum geðhvöríum. Marg-
ir sjúklingar hafa haft 'af þessu lyfi afar góða
reynslu og segir Pétur, sem er formaður Geðhjálp-
ar, að það haldi enda mjög alvarlegum sjúkdómi í
skefjum.
Að sögn Péturs hafa fengist þær skýringar hjá
innflytjendum að hráefnisskortur valdi því að lit-
íumsítrat fæst ekki hér á landi. Lyfið er flutt inn
sem hráefni og sett í töfluform hér á landi. Pétur
segir að til allrar hamingju sé til annað form af
þessu lyfi sem heitir Litarex, en það er flutt inn í
töfluformi tilbúið, „en það sem ég hef verið að
benda á er að Litarex hefur líka verið ófáanlegt
stundum, og það hefur komið fyrir oftar en einu
sinni.“
Segist Pétur hafa verið að reyna að beina sjón-
um manna að því að sú staða gæti því komið upp að
vantaði báðar tegundir lithiums hér á landi. „Það
væri geysilega alvarleg staða og alvarlegt mál fyr-
ir þessa sjúklinga, sem þurfa nauðsynlega á þessu
lyfi að halda. Og ég held að fólk skilji þetta betur ef
maður ímyndar sér að það væri ekki til penisillín á
landinu." Pétur segir þá stöðu reyndar hafa komið
upp með fleiri lyfjategundir, að þær hafi verið ófá-
anlegar um tíma. Segir hann þar gjarnan á ferð-
inni mjög algeng, gömul og góð lyf, eins og t.d.
díazepam og ýmis margreynd þunglyndislyf sem
margir era ennþá að taka og reynst hafa ágætlega.
„Hins vegar eru nýju og dýra lyfin mjög sjaldan
ófáanleg og þá vaknar auðvitað sú gransemd að
það sé minni hvöt fyrir framleiðendur og innflytj-
endur að hafa þessi gömlu góðu, ódýru lyf á boð-
stólum í nægilegu magni, af því að það er minna
upp úr þeim að hafa,“. Jafnvel þótt til sé önnur
tegund af sama lyfi, sé það óhagræði fyrir sjúkl-
inga að skipta um tegund eftir því hvað er til í
landinu frá degi til dags. Sýnir þetta hversu mikil-
vægt sé að settar verði reglur sem tryggi að ávallt
verði til nægilega mikið af mikilvægum lyfjum.
Útveggir
þynnast
um 2 til I
3 cm á öld
GRÁGRÝTIÐ í Alþingishúsinu hef-
ur flagnað á yfirborði samkvæmt
rannsókn sem Rannsóknastofnun
byggingariðnaðarins hefur staðið
fyrir.
í grein í blaðinu Tæknipúlsinum,
sem Iðntæknistofnun gefur út, kem-
ur fram að ílögnun steinsins í Al-
þingishúsinu gæti verið verið 2-3 cm
þar sem hún er mest en hins vegar sé
húsið ekki í neinni hættu þar sem
veggir þess era um 75 cm þykkir.
Alþingishúsið var byggt upp úr
1880, hlaðið úr grágrýti og límt sam-
an með steinlími sem myndar fúg-
urnar. í greininni segir að flögnunin
sé ekki jafndreifð um húsið heldur
nær hún mun lengra upp með horn-
um hússins og er veraleg við ein-
staka fúgur.
I greininni segir ennfremur að at-
hygli veki hve mikið salt sé í steini
hússins og þykir líklegt að saltið hafi
verið í berginu þegar það var numið,
líklega úr Öskjuhlíðinni og ekki sé
óeðlilegt að álykta að það hraði nið-
urbroti steinsins.
-----------------
Ekkert
spurst til
stroku-
fangans
LÖGREGLAN hefur enn engar
spurnir haft af átján ára gömlum sí-
brotamanni sem slapp úr haldi
fangavarða þegar verið var að leiða
hann út úr Héraðsdómi Reykjavíkur
í gærmorgun. Á flótta undan lög-
reglunni hljóp hann inn í Landssíma-
húsið. Þar var hans lengi leitað en
lögreglan stækkaði fljótlega leitar-
svæðið.
Maðurinn heitir Þorbergur
Bergman Halldórsson og hefur verið
að afplána átta mánaða dóm. Á af-
brotaferli sínum hefur hann verið
dæmdur fyrir líkamsárás, þjófnaði,
nytjastuld, akstur án ökuréttinda,
eignaspjöll, fíkniefnabrot og skjala-
fals.
Lögregla lýsir nú eftir Þorbergi.
Hann er sagður grannvaxinn, 172 cm
á hæð, með dökkt stuttklippt hár, og
var klæddur í dökka peysu og bláar
gallabuxur. Lögreglan í Reykjavík
telur manninn ekki hættulegan.
------♦ ♦♦-------
Kristnihá-
tíöarnefnd

var ein-
huga
Á FUNDI kristnihátíðarnefndar
hinn 28. desember var tekin ákvörð-
un um að ekki verði heimiluð sala á
léttvíni og öli í veitingatjöldum á
kristnihátíð á Þingvöllum 1. og 2. júlí
árið 2000, segir í frétt frá kristnihá-
tíðarnefnd.
Kristnihátíðarnefnd var einhuga
um þessa ákvörðun. Kristnihátíðar-
nefnd væntir þess að þjóðin safnist
saman á Þingvöllum til kristnihátíð-
ar á sumri komandi til að fagna í friði
ogeinlægni.
I kristnihátíðarnefnd sitja: fOor-
seti íslands, forsætisráðherra, for-
seti Alþingis, forseti Hæstaréttar og
biskup íslands, sem jafnframt er for-
maður.