Morgunblaðið - 03.01.2000, Qupperneq 70

"70 MÁNUDAGUR 3. JANÚAR 2000
1913 2000
Ej&iavopnaárás á Kúrda
19 8 8 9 Eftir átta ára stríð traka og írana tókst írökum enn að ganga fram af
heimsbyggðinni um miðjan mars 1988, sama ár og stríðinu lauk. íranskir hermenn höfðu
hrakið her íraka frá bænum Haiabja í Kúrdistan í norðausturhluta íraks, en tveimur
dögum síðar, 17. mars, varpaði írakski flugherinn eiturgassprengjum á bæinn. Megnið af
íbúum bæjarins, um 4.000 manns, lét lífið en þeir sem lifðu árásina hlutu varanleg
örkuml. Á myndinni er faðir með mánaðar gamlan son sinn. Báðir létust.
í Nýjadal
eftir JÓN
EYÞÓRSSON
19 54
Nú verður senn lokið við bílferju á Tungná, og
opnast þá torfærulítil leið flestum farartækj-
um norður Sprengisand til Eyjafjarðar eða
Bárðardals. Er ekki að efa það, að mjög verði
sótt á þessa leið hin næstu árin, eins og
reynslan hefur jafnan orðið, þegar nýjar lang-
’ ferðaleiðir opnast um hálendið.
Flestir Sprengisandsfarar munu leggja
nokkra lykkju á leið sína og koma við í Nýja-
dal og jafnvel gista þar.
Hin nýja bílaslóð yfír Sprengisand er ekki
fyllilega ákveðin, þegar þetta er ritað. Hún
gæti legið af Búðarhálsi norður og vestur á
hina fornu Sprengisandsleið, frá Sóleyjar-
höfða um Eyvindarkofaver og Háumýrar
norðaustur að Fjórðungsvatni. En hún gæti
líka legið austar, um Illugaver og síðan norð-
austur hjá Hágöngum og Tómasarhaga. Þá er
farið nálægt mynni Nýjadals og lítill krókur
að koma þangað. Þeir sem koma að norðan
taka stefnu í hásuður frá Fjórðungsvatni og
eiga þá röska 10 km ófama í Nýjadal.
Um Sprengisandsleið eru merkilegar rit-
gerðir eftir Einar E. Sæmundsen o.fl. í 1.
bindi Hrakninga og heiðavega.
Nýidalur er leynidalur og væri því rétt-
nefndur Þjófadalur. Mynni hans er þröngt og
ber lítið á því, þótt það snúi í hávestur og blasi
við af Sprengisandsvegi. Þótt ferðir um
Sprengisand hafi verið all tíðar frá fomu fari,
virðist enginn hafa orðið dalsins var fyrr en
haustið 1845, en veður hamlaði þá, að hann
yrði kannaður.
Mér er ekki kunnugt um, hver réði nafni
dalsins, en séra Sigurður Gunnarsson skrifar
um Nýjadal í Norðanfara 1876 og þarf því
varla að efa, að dalurinn hafí gengið undir því
nafni um þær mundir. Á uppdrætti íslands er
hann kallaður Jökuldalur, en af þeim er slíkur
fjöldi hér á landi, að mér finnst rétt, að þessi
dalur fái að halda hinu upphailega nafni.
Nýidalur liggur í boga suðvestan undir
Tungnafellsjökli og er 5-6 km að lengd frá
mynni inn í dalbotn, en þaðan gengur þröngt
gildrag alla leið austur og suður í Vonarskarð.
Austan og norðan að dalnum em undirfjöll
Tungnafellsjökuls, há og hlíðabrött. Hæsti
kambur þeirra heitir Háhyma, 1520 m yfir
sjávarmáli. Vestan og sunnan að dalnum held-
ur ávalur, bogadreginn háls, sem kallast Mjó-
háls. Hann er um 1000 m á hæð, en fer smá-
hækkandi, unz hann endar syðst og austast á
1240 m háum röðli, sem kallast Göngubrún.
Það voru bændumir Erlendur Sturluson og
Hálfdán Jóakimsson úr Bárðardal og Þor-
steinn Einarsson frá Brú, sem fundu dalinn
*og könnuðu hann. Erlendur hefur lýst dalnum
á þessa leið í bréfi ds. 6. des. 1846:
„----Nú fengum við bjart og gott veður og
gátum kannað hann til enda. Það stóð fell fyrir
dalsmynninu, nema hvað áin fellur annars veg-
ar við fellið. Dalurinn var með sléttum eyrum
niður um sig, grasi vöxnum, og dalhlíðin jökul-
megin mikið há og öll grasi vaxin upp að klett-
um, sem voru efst í henni. En hinum megin var
fjallið miklu lægra, jafnbratt og ávaxtaminna.
Dalurinn var mikið fallegur og góður vegur
eftir honum. Áin rann hægt ofan eftir dalnum.
Við byrjuðum að nóni og riðum léttan fram í
botn á honum og náðum aftur út í hann miðjan
og vorum þar um nóttina. Voru þar nógar
hvannarætur og njólar, fremur snöggt íyri
hesta til iengdar, en merkilegir fjárhagar. Dal-
urinn endaði allt í einu. Kom áin þar ofan úr
háu klettagili, sem ómögulegt var upp að kom-
ast, og kvísl rann nokkru neðar úr mikið djúpu
klettagili og var jökulvatn í þesari kvísl.
----Ekki fundum við neinar líkur fyrir því,
að menn hefðu í dalnum verið. Góðviðrasamt
held ég sé þar í dalnum, en byljasamt mun
þar vera. Ekki fundum við nema tvö lömb í
dalnum,
-----og 14 lambabein fundum við á leið
okkar, sem votta það, að þangað hafa runnið
lömb árlega og lifað þar fram á vetur.“
Þá má bæta við, að fellið fyrir mynni dals-
ins kallast Þvermóður, áin að vísu Nýjadalsá
og jökulgilið innarlega í dalnum Kaldagil.
Mynni Nýjadals er í 800 m hæð yfir sjó eða
í svipaðri hæð og Kverkhólakambur á Esju.
Er gróður þar því furðanlega mikUl. Norður
af dalsmynninu eru víðlendar gróðurflesjur,
sem eru algrænar yfir að líta, þótt græni lit-
urinn sé að mestu mosagróður, en grasið
strjált og reytingslegt. Nyrzt á þessum flesj-
um er hinn frægi Tómasarhagi, sem Tómas
Sæmundsson fann sumarið 1835, en Jónas
Hallgrímsson gerði eftirminnilegan í ljóði:
Tindrar úr Tungnafellsjökli
Tómasarhagi þar,
algrænn á eyðisöndum
er einn til fróunar.
I Nýjadal er líka algrænt, og þar rUdr sann-
kölluð öræfakyrrð. Á undanfömum árum hefur
Ferðafélagið gist Nýjadal á hverju sumri. Ef
tími leyfir, er sjálfsagt að ganga þaðan suður í
Vonarskarð. Auðveldast er þá að ganga upp á
háls skammt frá dalsmynninu og þræða háls-
inn austur á Göngubrún. Þar opnast bæði vítt
og stórfenglegt útsýni fyir Vonarskarð. Beint
austan undir Göngubrún sér niður í Snapadal
með rjúkandi hverum og grænum gróðurflesj-
um. Þar eru snapir handa hestum, og því er
nafnið. TU suðvesturs sér yfir mikinn og lítt
kannaðan tindaklasa, sem heitir einu nafni
Ogöngur. Mest ber þar á litfögru líparítfjaUi,
er nefnist Skrauti, 1330 m að hæð, en næst
honum er Kolufell, mjög dökkleitt ásýndum.
En um Vonarskarð sjálft og leiðina úr
Nýjadal norður fyrir Tungnafellsjökul má
lesa nánar í Árbók F.í. 1963 eftir dr. Harald
Matthíasson.
Austan Tungnafellsjökuls er Vonarskarð.
Þar er næsta gróðurlaust, sléttir sandar og
melar í lágskarðinu, en mörg og kynleg fell á
báðar hendur. í austri gnæfir Bárðarbunga,
en vestan skarðsins eru undirhlíðar Tungna-
fellsjökuls. Á miðju skarði stendur Valafell,
hvass og skriðurunninn kambur. Austan þess
rennur Skjálfandafljót á sléttum aurum, lítið
meira en hnévatn. Nyrzt í skarðinu er Tinda-
fell, mikið um sig og brúnahvasst.
Ymsir, sem gista Nýjadal í góðu veðri,
ganga þaðan austur í Vonarskarð, en láta bif-
reiðina fara sem leið liggur norður fyrir
Tungnafellsjökul og bíða sín á Gjóstuskarði
vestan undir Valafelli. Er þetta auðveld og
næsta fögur gönguleið.
I-------------------------------1
Minningarljóð um Stubb
eftir TÓMAS
GUÐMUNDSSON
1975
I
Æ, Stubbur kær, hve sárt ég sakna þín!
Ég sé þig fyrir mér unz ævin dvín.
Og feginshugar finn ég bilið styttast
unz fornir vinir mega aftur hittast.
Mér bar að sjónum aldrei augu nein
svo ástúðlega döpur, miid og hrein.
Þau iöngum stundum einatt hvíldu á mér
og aidrei sjálfrátt vék þitt tillit frá mér.
Þá þótti mér sem því ég gæti treyst,
að þú fengir úr hverjum vanda leyst.
Ég fann, ef hrjáði hug minn kvíði og þreyta,
tU hunds en ekki manns mér varð að leita.
í návist þína sótti sál mín frið
er sæll þú undir fætur mína við.
Og þöglan trúnað þinn ég mat því meira
sem málskraf heimsins lét mér hærra í eyra.
Og svipuð reynsla oss báða tryggðum batt
og báðir höfðum við það fyrir satt,
að það sé engin þörf að gerast maður
tU þess að reynast sannur, heUl og glaður.
En sárt þú kveiðst að færi ég þér frá
og fengi þér ei lengur unað hjá.
Þá komstu hljótt og lagðir mér í lófa
þinn ljúfa fót með sUkimjúka þófa.
Og er þitt trygga tillit hvíldi á mér,
ég tók mér nærri að lesa úr augum þér
þá spurn, hvort nokkur vinur gæti vikið
frá vini, sem hann unni svona mikið.
I I
Æ, hversu sjaldan gefum við því gaum,
hve gæfu vorrar ævitíð er naum.
Og flestum aðeins verður hún að vana
unz vér í greipar dauðans missum hana.
Og máski skilst oss farsæld vor þá fyrst
til fulls, er hún er lífi voru misst.
Og hvað fær sárar samvizkuna kvalið
en svik við það, sem ábyrgð vorri er falið?
Svo furðulega skammt nær mannsins skyn!
Hvað skildi mig við félaga og vin?
Sú ásökun ei hverfur huga mínum:
Ég hefði getað afstýrt dauða þínum.
Þótt margvísleg menn bruggi banaráð
er blöskranlegust hræsnaranna dáð,
sem svíkja í dauðann sína beztu vini
og segjast gera það í líknar skyni.
En misvirð eigi, góður guð, við mig,
þótt gljúpri sál ég beri upp við þig
þá bæn, að frá mér vUd allur efi
um það, að Stubbur samt mér fyrirgefi.
I I I
Lát mannsins hroka trúa á það enn,
að eih'fðin sé bara fyrir menn.
En hvaða afl fær anda drottins bundið
og eih'fð hans í viðjar dauðans hrundið?
Nei, vit að allt er ein og sama hjörð,
sem andað fær í lofti, sjó og jörð.
Og allt á samleið heim til hinztu tíða,
og hvers kyns dauða skyldum vér þá kvíða?
Nei, vinur minn, það örugg trú mín er,
að úthýst verður hvorki þér né mér.
Því glöggt ég veit - þann guð er ekki að finna,
sem gerir upp á milli bama sinna.
I V
Ur langri reynslu vann ég vissu þá,
að vonlaust sé að finna mönnum hjá
þá kosti, er hrjáðum heimi megi duga
og hroka, grimmd og morðfýsn yfirbuga.
Æ, gæfist okkur aðeins hundsins dyggð,
hans ástúð, fórnariund og vinartryggð,
þá mundu færri tár og trega sækja
í trúnað, sem þeim hafði láðst að rækja.
Og hvort ber nokkur gæfa oss guði nær
en góðvild sú, er ávallt litið fær
á saklausasta smælingjann sem bróður?
Hver sæla meiri en vera honum góður?
V
Senn hjúpast land vort hvítum jólasnjó,
sem hvergi eygja skjól né mosató
þau lands vors böm, er þyngstan vetur þreyja
og þolgóð sína lífsbaráttu heyja.
Og helgi fyllist hjarta kristins manns
við hugsunina um fæðing lausnarans.
En hinum er það hugleiknast að velja
sér hátíð ljóssins til að myrða og kvelja.
Og níðingamir æða upp um fjöll
og eftir skilja blóði drifna mjöll.
En undir kvöld þeir átt og stefnu glata
og enga vegu heim þeir framar rata.
Og næstu daga í dauðaleit sig býr
mörg dáðrík sveit, en tómhent aftur snýr.
Því satan er oft handfljótur að hirða
þau hrakmenni, sem lífið einskis virða.
V I
I bernsku mig sú hugsun hryggði þrátt:
Hve hlýtur oft vor guð að eiga bágt,
er spillt og siðlaust mannkyn boð hans brýtur
og bróðerni og miskunn fyrirlítur.
Þarf mannkyn harm og helstríð til að sjá
að hjálpræði er einungis að fá
hjá honum, sem vill huggun öllum veita?
En hvert má guð í raunum sínum leita?
Um lífsins rök jafnfávís enn ég er.
Samt ekkert rænir þeirri trú frá mér,
að megi enn hér miskunnsemi finna
á mannsins grimmd að lokum skal hún vinna.
V I I
í kvöld að lágu leiði Stubbs mig bar,
því legstað kaus ég vini mínum þar
sem bemsku minnar fossar fegurst sungu
og fyrstu stefm lögðu mér á tungu.
Hve allt varð hljótt. - í rökkursýn ég sá
þar sjálfur mína ævi ganga hjá
sem kæmi hún að kveðja í hinzta sinni.
- Og kuida haustsins lagði að vitund minni.
Og þannig, Stubbur kær, ég kvaddi þig.
Ég kvíði engu, hvorki um þig né mig.
Ég treysti góðum guði okkar beggja,
þeim guði, er lítur jafnt til okkar tveggja.
„Stubbur minn“ varð mér að orði, þegar
góðir menn fyrir allmörgum árum réttu
mér hann inn um dyrnar, tveggja mánaða
hvolpsnáða með ótta í augum og aumk-
unarlega lítinn, og þessi nafngift fylgdi
honum æ síðan, þó að hann í raun yxi
upp úr henni bæði fljótt og rösklega eins
og hann átti kyn til. Tókst snemma með
okkur mikil vinátta og oftlega reyndi ég
hann að slíkri umhyggju, að það gæti ver-
ið efni í langt mál. En þessi tryggð hans
varð jafnframt afdrifarík, því færi ég að
heiman degi lengur lagðist Stubbur í
þunglyndi og neytti, að heita mátti,
hvorki matar né drykkjar, hvernig sem
reynt var að dekra við hann. Fyrir þessar
sakir urðu t.d. margar ferðir mínar til út-
landa skemmri en eiia, og þegar ég á síö-
astliðnu sumri átti fyrir höndum sjúkra-
húsvist, sem þó varð ekki ýkjalöng, gat
ég með engu mótl til þess hugsað að vin-
ur minn þyldi ný harmkvæli vegna tryggð-
ar sinnar. Hringdi ég þá á rannsóknarstof-
una að Keldum og var svo lánsamur að
ná sambandi við dýralækni, sem sýndi
mér það vinarbragð að koma heim til mín
samdægurs til að svæfa Stubb minn þján-
ingalaust „svefninum langa". En þó að
þarna væri eins mimskunnsamlega að
farið og auðið var, vildi ég samt að feng-
inni reynslu mega ráða mönnum einlæg-
lega til þess að skoða hug sinn vandlega
áður en þeir grípa til sams konar ráðstaf-
ana, sem ekki verða afturkallaðar, gagn-
vart lífi, sem þeir hafa tekið að sér að
vernda og bera því ábyrgð á.
■
I