Morgunblaðið - 03.01.2000, Page 90

Morgunblaðið - 03.01.2000, Page 90
90 MÁNUDAGUR 3. JANÚAR 2000 1913 2000 Haust í sveit „Það er unun að því að horfa á þessa vösku sjógarpa, þeg- ar þeir eru að leggja á stað í viðureignina við Ægi.“ Morgunblaöiö/Ólafur K. Magnússon Eldgos í Heimaey 19 7 3 9 Eldgos hófst í Heimaey laust fyrir klukkan tvö aðfaranótt 23. janúar, í fyrsta skiptl í þétt- býli á íslandi. Enginn týndi lífi í hamförunum og með ótrúfega skjótum hætti var mikill hluti Vestmanneyinga kominn á þremur klukkustundum af stað til lands. Eyðileggingin varð hins vegar mik- il áður en yfir lauk en gosið í Heimaey stóð i 155 daga; því lauk 3. júlí. Það myndaði um fer- kílómetra hraun á landi og 2,3 fer- kílómetra í sjó, auk Eldfellsins, sem reis 220 metra hátt. Á efstu myndinni sest vel hve eldsumbrot- in voru nálægt byggðinni. Myndin í miðjunni var tekin í apríl; Eyja- menn héldu áfram að sækja sjó- inn þrátt fyrir gos og neðst sést hvernig askja huldi kirkjugarðinn en sáluhliðið stóð upp úr. MorgunblaOiö/Ólafur K. Magnússon alla farsællega, og vemda oss við öllu tjóni, þá viljum við lofa og prísa * þína gæsku, sem svo dásamlega ann- ast þín böm. En sje það þinn náðug- ur viiji, að þessi reisa skuli verða vor dauðagangur, ó, svo gef mjer og oss öllum vel við búnum að mæta vora síðasta. I þínum höndum er vort líf, gjör þú við oss eftir þinni velþóknun, vertu aðeins vor faðir og gef oss ei- lífa hvíld og sælu hjá þjer, íyrir vors blessaða meðalgangara Jesú Krists forþjenustu sakir. Amen. Jeg minnist þess meðan jeg lifi, þegar jeg í fyrsta sinn kom á sjó í Vík, hversu hátíðleg mjer þótti sú stund, meðan verið var að lesa. Alt mas og skvaldur þagnaði snögglega, órjúfandi þögn og kyrð var komin yfir alla. Hið eina sem rauf þessa hátíðlegu þögn, vora jöfn og ákveð- in áraslögin í keipunum, og skvamp- ið í sjónum þegar árablöðunum var dýpt niður. Þegar formaður hefir lokið lestrinum, mælir hannhátt: „Guð gefi okkur öllum góðan dag, í Jesú nafni”, og gerir því næst krossmark fram yfir skipið og aftur fyrir. Að því loknu setja allir upp sjóhattinn og þú byrjar aftur mas og skvaldur, hlátur og köll. - Sjó- ■v< maðurinn er í „essinu” sínu. Lending í vondum sjó við sandana er ekki síður hættuleg en útróður. Þarf þá ekki minna snar- ræði og ekki síður ákveðin og viss handtök við hvað sem gera skal. Aður en komið er inn á legu, gengur hver skipsmannanna á stað þann, sem hann á að vera á 1 lend- ingunni. Sex menn era fram í, tveir bandamenn og fjórir sem fara eiga utan undir. Fer annar bandamaður- inn upp með kollubandið, sem fest er í framstafni, en hinn fer með skutbandið; og það fest aftur í skut. Stundum er í stað skutbands haft annað band að framan og fest þar í > hnútu, og nefnist hnútuband. Ef sjór er vondur, þykir tryggara að hafa hnútuband. Sjeð er um að böndin liggi vel greidd í skipinu, svo að þau rekjist vel þegar bandamað- urinn hleypur upp. Ef hittist á ólag, þegar skipið kemur innundir, verður „að liggja” á legunni og bíða eftir lagi. Er þá vissast að liggja nokkuð djúpt á leg- unni, einkum þegar fellur út á í ólögunum, því skipið verður að vera fyrir utan föliin. Einnig er gott að hafa landróður nokkuð langan, svo að góður skriður sé á skipinu og það láti vel að stjórn. Sje komið of ná- lægt landi og ekki þyki trygt þar að vera, er „rist við” til þess að taka af -* skriðinn og því næst „haft aftur á”. Þegar formaður sjer lagið kallar hann: „Róið í land”, og rær þá hver sem best hann getur. Það er mikil] vandi að lenda skipi vel í vondum sjó við sandana. Má þá venjulega engu skeika. Skipið verður svo að segja að vera í ákveðnum skorðum á þeim sjó, sem það ætlar að taka lendinguna á. Það má ekki vera of framarlega á sjónum, því þá getur svo farið að skipið reki fram- stefnið óþyrmilega í fjöruna og skilar sjórinn því þá ekkert upp. Einnig j getur það verið hættúlegt í lendingu, að skip sje framarlega á bröttum sjó. Sjór tekur undan stýrinu og formað- ur missir stjómina á skipinu. Er þá hætt við að hvolfi - skipið sogast undir sjóinn og veltur um á einu augabragði. Ekki má skipið heldur vera of aftarlega á sjónum, því þá getur það ekki fylgt sjónum upp í fjöra, en lendir milli sjóa. Má þá bú- ast við kæfu og er þá ekki að því að spyrja, að alt rennblotnar sem í skip- inu er(4). Til þess að vel sje lent, þarf skipið að sitja ijett á lendingar sjónum, og fylgja sjónum alla ieið upp í fjöra. Best er að sjórinn brotni undir skip- inu að framanverðu; skiiar því þá best upp. Um leið og sjórinn er að brotna undir skipinu, leggur formað- ur vel á stýrið og rennir skipinu flötu á fjörana. Óðara og skipið kennir granns, hlaupa bandamennimir upp með böndin, áramennimir leggja upp árarnar og utanundirmennimir fara út. Þeir sem utanundir fara, eiga að vama því að skipið falli á sjó í útsogunum. Er það vont verk að fara utanundir, hrakningar oft miklir og erfitt n\jög að standa undir, þegar skipið er hlaðið. Þegar skipinu er vel slegið á fjör- una, er byijað að bera af því, íyrst áramar og síðan farminn. Að því loknu er „borið við” og skipið sett upp. Þegar komið er upp úr flæðar- málinu er skipið lagt á hliðina og sjó- mennimir fara úr skinnklæðunum. Þegar því er lokið ganga þeir aftur að skipinu og halda áfram að setja. Setningin fram og upp er mjög erfið, því skipið er þungt. Fer hún fram með smáhvíldum, og framá- mennimir kalla fyrir. - Þegar þeir kalla, hlaupa allir undir skipið, halda annari hendi um keip eða borðstokk, setja mjöðmina undir skipssíðuna og skjóta skipinu þannig áfram smátt og smátt. Geti þeir haldið áfram með skipið án þess að það stöðvist milli átakanna, heitir það „að leiða”. Þegar róið er til fiskjar þykir fiskisællegt að leiða skip til sjávar. - Hlunnar eru notað- ir til þess að setja skipið á og er það mikili ijettir. Þegar komið er á ör- uggan stað með skipið, er það skorðað með hlunnunum og hinir vösku sjógarpar taka skinnklæði sín og fara heim, hver til síns heimilis, glaðir og hressir eftir vel unnið dagsverk. (lt Fer það eftir stærð skipsins hve margir eru á. Á 8-æring eru venjulega 16-18 menn; á 6- æring 10-12; á 4-æring 7-8. (2) Að „fá kæfu“ er það kallað þegar sjóir falla í skipið og fylla það. (3) Heldur þykir það niðrandi að fá kæfu í lendingu og ekki bera vott um mikla for- mannshæfileika; en ef sjór er mjög vandur, getur það hent góðan formann að fá kæfu. eftir BJARNA SIGURÐSSON 1966 Sum andlit höfða ekki til okkar nema í stásstofum, önnur vekja okkur að- eins gleði úti í sveit. Og kannski yrðu hispursmeyjar, sem við dáumst að í borginni, okkur hvimleiðar á mörk- um úti. Undarlegir eru þessir haustdagar og djúpm- hreimur þeirra en vera má að mér þyki helzti kjurlátt umhverfið, síðan lóan fór. Hún tilkynnir að vísu engan sérstakan burtfaradag írekar en sumarið sjálft en á ýmsu merkjum við að hverju fer, og einn góðan veð- urdag er það ekki meii- hvorki sumar- ið né lóan né neitt það sem sumarsins er. - Undarlegir era þessir dagar. I vor sýndust veðm- öll blíðlynd, þá vor- um við bjartsýn og framgjörn og ung. Og þegar vinur minn var að setja nið- ur í garðinn sinn mundi hann engin eyktamörk. Þegar hann skömmu síð- ar átti afmæli þetta árlega, sem ekki getur heitið nýlunda nú á seinustu áratugum, þótti honum einu gilda þó að misserum fjöigaði að baki, hann væri anza korninu engu slakari en íyrir 10 áram. En í haust voru sporin í við þyngri og þannig hefur þetta raunar verið nokkur ár, að þrekið hefir fjarað með þverrandi birtu dægranna. Og svo liggur Nonni alltaf í þeim að koma suður. Og þegar hann skrapp hingað fyrir skömmu um réttirnar var það ætlaði hann að láta skríða til skarar; ekkert vit í að þau yrðu ein í þessu greni vetrarlangt ekki einu sinni miðstöð nema út frá eidavélaskrifl- inu og enginn sími ef eitthvað bæri út af. En það er ekki í kot vísað, þar sem er vesturbæjarfólkið sonur Jóns míns hreppstjóra og kona hans ekki spillir hún eða þá börnin skaltu segja. Nei það er svo sem ekki hægt að kalia, að hér væri vandalaust fólk. Og það vissi hreppstjórinn allt af hvar hann hafði mig þegar við vorum ungir og hann stóð í stórræðum fyrir sig og sveit sína. Og betra þótti hon- um þá að eiga mig að en engan. En hann var nú alltaf svoddan mála- fylgjumaður blessaður. Vandalaust fólk. Ó, ekki! Garðarnir voru dálítið erfiðii' í haust, það er sko bakið og þessi sí- fellda háátt. Ógnar kom sér þá vel hve angakvalirnar í vesturbænum voru ólöt að skjótast yfir um og tína fötu og fötu. Og nú var allt þurrkað útsæðið valið og tekið frá og smælkið sér, og hver karta komin í jarðhúsið. Þar eru þær óhultar fyrir vetrar- hörkunum. Ó, já smælkið étum við fyrst. Það þarf ekkert að flysja það frekar en vill fyrst í stað. Jamm, bærilega lögðu þeir sig dilkarnir í sláturhúsinu þó að sumar- ið þætti mörgum lélegt. Þeir gjörðu það ekki betur hjá öðram samt voru lemburnar margar. Þær launa fyrir sig ærnar. Allt er þetta fóðrinu að þakka, og kotið er heldur ekki osta- rýrt. Og svo náttúrulega þetta metfé hann Hösmagi hrúturinn okkar. En nú er hann fallinn. Varið ykkur á skyldleikaræktuninni, sagði hrepp- stjórinn sálugi, og þeir gjörðust ekki vænni en hjá honum diikarnir í þá daga. Vonandi reynist hann sæmi- lega lambhrúturinn, sem ég varð mér úti um í réttunum í haust. Krafa tveggja manna til umhverfis síns og svigrúms er aldrei söm og jöfn. Og til að fullnægja sömu þörf eins dugir oft aðeins brot af kröfu annars. Undarlegir eru þessir dagar. Hvaða hugsun var annars að brjót- ast í mér í morgun? Jú hún var um þennan vallargarð sem hann faðir minn hióð þegar ég var lítili hnokki er sté hjá honum við stokkinn. Við höfðum báðir gróið við hægstreymi áranna og í seinni tíð höfum við lækkað og gengið saman, en við er- um hvergi betur komnir en á þessum stað þar sem við höfum reynt að fylla út í umhverfi okkar frá öndverðu. En ég er ekki viss um að við mundum falla að neinum öðram jarðvegi né nokkur jörð önnur vildi við okkur taka. Líklega réttast að rjátla hérna upp í brekkurnar og líta til kind- anna. Þær era víst flestar í hlíðinni þar sem ilmbjörkin grær. Hérna litlu neðar fóram við í berjamó fyrrum krakkarnir af báðum bæjum því að hér var berjalandið betra en annars staðar þótti okkur. Og hér eru þeir enn á sveimi hlátrar okkar aftan úr fjarskanum og hljóður grátur felst einhversstaðar niðurbyrgður í söln- uðu lyngi. Aðrar raddir miklu nær varðveitast í þessu andrúmi og blik úr auga drengjanna hans Nonna míns, sem skrappu hingað upp eftir einu sinni síðdegis á ofanverðu sumri. Það styrkir hjartað að vita þær hérna þessar raddir og geta vitjað þeirra þegar hentar. Afskipta- lausar lágu þær hér löngum í vafstri áranna. Núna upp á síðkastið hafa þær aftur látið á sér kræla. Oft hefur haustið kallað mig til móts við hríslurnar mínar vænu. Og í hvert skipti þykja mér þær skrúð- meiri en fyrr. Mjúklátir vindar sein- ustu vikna hafa haldist í hendur við þíðnætur tvímánaðar og haustmán- aðar. Jörðin segir ótrálegar sögur í þessum kræklóttu hríslum. En seið- ur þeirra á sér enga viðmiðun aðra en veruleik ævintýrs og fornra dansa. Þaggandi eru þessar göngur hingað upp eftir, með hendur fyrir aftan bak og remmu af sortulyngi á tungunni en hundkvikindið snuði- andi í humátt á eftir eða hlaupandi á undan eða takandi hliðarsprett eftir rjúpu eða fiðrildi eða iðkandi þau vís- indi einhver, sem herra hans ber lítið skynbragð á eða ekki. Uppi á þessum kletti er betra að standa en á öðrum stöðum. Héðan sér yfir kotið, þar sem hugrenningar langrar ævi bærast eins og tíbrá í andrámsloftinu og blóðæðar hríslast um atburðarás áranna. Og fjalla- hringurinn á ekki sinn líka, og myrk- blár er feldur hans í værð haust- dagsins. Og í þessum bláfjallageimi hefir gjörzt öll mín saga. Hér sýnast ásarnir standa á öndinni meðan þeir bíða eftir geðbrigðum hollvinar síns, og engum ráðum má hann heldur ráða, þykir honum, án þess þetta gamalkunna og góðviljaða umhverfi fái íhiutun um málalok og úrslit. Og ósjálfrátt verður honum að syngja þýðlega gamalkunna vísu; Lóan í flokkum flýgur, Qarlægist sumar ból— fyrri og fyrri hnígur ÍBgur að djúpri sól. Og þarna niður frá er hún að bogra með krækióttar hendur, sú, sem las vonglaðan sálm úr frostrós- um og þýddi fyrir kallinn sinn. Ekki ætti það við hana að sækja dropann í hvítgljáai- búðir marg- mennisins. Og héðan af varinhell- unninni sér hún hauströkkrið nálg- ast og fljótt finnur hún það seytla undurveikt inn um dyrnar bak við sig og inn í blóðið líka. Nú blandast því ekki framar angan frá hvann- stóðinu neðan undir varpanum eins og í sumar. En áður en hún hverfur inn berst óvitandi gamait ljóð inn í hugskotið og hún raular það hægt og þaggandi meðan hún gengur stéttina mjúkum skrefum: Sumarblóm höfði halla hnipin í fjalla klauf fölnuð til jarðar falla fríðustu bjarkar lauf. Æi, já það fær mér jafnan uppörv- un og gleði að fara höndum um alla þessa gamalkunnu muni og hand- leika þessa vinsamlegu snerla. Þeir opna mér dyr að stofunum mínum tryggu þar sem frá þiljunum berg- málar ilmur liðinna ævi, ailt af nýjar hendingar og nýir hljómar, þar sem hugblærinn er þó einn og samur. Og eiginlega finnst mér alla daga hafa titrað sólskin á hlaðinu fyrir framan bæinn minn og sóleyjarvaxið úti í varpanum. Og undir sólu að sjá sé ég um leið bera við himin þennan drengilega karlmannssvip, svipinn hans. Það er leiftur frá þeim snemm- kvæma degi okkar beggja, sem ekki hefir gengið undir til þessa. Alltaf sólskin nema tímann, sem tengdur er minningu stúlkunnar okkar. Fjarska rigndi mikið daginn þann og þá næstu á eftir. Það haustar víst hjá okkur: Sumarblóm höfði halla hnípin í fjalla klauf, fölnuð til jarðar falla fnðustu bjarkar lauf.
Page 1
Page 2
Page 3
Page 4
Page 5
Page 6
Page 7
Page 8
Page 9
Page 10
Page 11
Page 12
Page 13
Page 14
Page 15
Page 16
Page 17
Page 18
Page 19
Page 20
Page 21
Page 22
Page 23
Page 24
Page 25
Page 26
Page 27
Page 28
Page 29
Page 30
Page 31
Page 32
Page 33
Page 34
Page 35
Page 36
Page 37
Page 38
Page 39
Page 40
Page 41
Page 42
Page 43
Page 44
Page 45
Page 46
Page 47
Page 48
Page 49
Page 50
Page 51
Page 52
Page 53
Page 54
Page 55
Page 56
Page 57
Page 58
Page 59
Page 60
Page 61
Page 62
Page 63
Page 64
Page 65
Page 66
Page 67
Page 68
Page 69
Page 70
Page 71
Page 72
Page 73
Page 74
Page 75
Page 76
Page 77
Page 78
Page 79
Page 80
Page 81
Page 82
Page 83
Page 84
Page 85
Page 86
Page 87
Page 88
Page 89
Page 90
Page 91
Page 92
Page 93
Page 94
Page 95
Page 96
Page 97
Page 98
Page 99
Page 100
Page 101
Page 102
Page 103
Page 104
Page 105
Page 106
Page 107
Page 108
Page 109
Page 110
Page 111
Page 112
Page 113
Page 114
Page 115
Page 116
Page 117
Page 118
Page 119
Page 120
Page 121
Page 122
Page 123
Page 124
Page 125
Page 126
Page 127
Page 128

x

Morgunblaðið

Direct Links

If you want to link to this newspaper/magazine, please use these links:

Link to this newspaper/magazine: Morgunblaðið
https://timarit.is/publication/58

Link to this issue:

Link to this page:

Link to this article:

Please do not link directly to images or PDFs on Timarit.is as such URLs may change without warning. Please use the URLs provided above for linking to the website.