Morgunblaðið - 03.01.2000, Síða 113

1913 2lfo*0UttM*fe!fe 2000
MÁNUDAGUR 3. JANÚAR 2000 113
meinti bara, að mig langaði til að vita eitthvað
meira um þig, til dæmis hvað þú hjetir, þó að
það skifti auðvitað minstu máli.“ Jeg sá að
þetta hafði sefandi áhrif á hana.
„Skáld og söngkona staðarins hlaut í skím-
inni nafnið Rósalinda,“ svaraði hún mjög há-
tíðlega, og það mátti greinilega merkja, að
hún hafði ekki að fullu fyrirgefið mjer spum-
ingu mína. „Rósalinda," hafði jeg upp eftir
henni. „Nafnið er fagurt og hverri listakonu
sæmandi. - Jæja, við sjáumst þá seinna."
„Já, við sjáumst seinna," svaraði hún með
áherslu, og enn stakk hún mig í gegn með
þessum dökku leiftrandi augum, sem skutu
mjer skelk í bringu, en hrærðu þó jafnframt
við hverju jákvæðu andsvari dýpst inn í með-
vitund minni. Jeg held hún hafi skynjað þetta
miklu skýrar en jeg, ef til vill hafði hún á
réttu að standa, ef til vill vomm við systkini
eins og hún sagði. Þegar hún fór, sá jeg að
bros hennar var aftur kviknað í svipnum. Hún
hneigði til mín höfuðið og hjelt síðan af stað. -
Jeg horfði um stund á eftir henni og undraðist
stóram. Þetta var einkennilega hávaxin kona í
svartri dragsíðri kápu. Þetta var skáldkonan
og söngvarinn, Rósalinda brjál. Aður en hún
hvarf, sá jeg hálfvaxinn dreng koma fram úr
húsasundi og kasta snjókúlu á eftir henni.
„Nú, það er þá svona,“ hugsaði jeg og snjeri
hryggur heim til mín. -
Jeg veit ekki, hvað fólkið í þorpinu
hugsaði eða talaði um mig sín á
milli. Ef til vill hefir það litið á mig
sem undarlegan, sjervitran iðju-
leysingja og fráviltan sauð úr þjóð-
fjelagisins nytsömu hjörð, en hafi
svo verið, þá ljet það mig ekki gjalda þess.
Allir vora alúðlegir við mig og kepptust um að
gera mjer dvölina meðal þess sem notaleg-
asta. Einhver hafði meðal annars komist að
því, að jeg hafði yndi af söng, og þegar í stað
sagt kirkjuspilaranum frá því. Þessi roskni,
silfurhærði maður kom nú til mín einn daginn
og sagði mjer, að hann væri nýbyrjaður að
æfa dálítinn blandaðan kór í því skyni að geta
aukið á hátíðablæ jólanna með fjórrödduðum
söng í kirkjunni.
„Mig langaði til að spyrja yður,“ sagði hann
og brosti feimnislega, „hvort þjer hefðuð ekki
ánægju af því að koma í þetta litla söngfjelag
okkar? Við höfum þörf fyrir hjálp yðar, og það
ætti, ef til vill, að geta gert yður dvölina
hjerna heimilislegri. - Ekkert er betur fallið
til þess að glæða vinarhug og einingu manna á
meðal, heldur en blessaður söngurinn."
Jeg tók boði hans fegins hendi, og svo byrj-
aði jeg að sækja æfingar hans, og við æfðum
jólasálma.
Nokkram dögum seinna mætti jeg Rósa-
lindu í annað sinn. Það gerðist úti á götunni
eins og áður, en að kvöldlagi. Og það var frost
og stillilogn, fjörðurinn dökkblár og kyrr,
stjarna yfir fjallsbrúninni, marrandi snjór
undir fótum.
„Er það Benjamín, bróðir minn?“ sagði hún
og gekk fast upp að mjer. Jeg sá að kolsvört
augu hennar leiftraðu viðsjárlega, og að henni
var mikið niðri fyrir.
„Já,“ svaraði jeg. „Hvað er í frjettum,
Rósalinda?“
„Guði sje lof, að jeg stend ekki lengur ein
uppi hjer í plássinu. Jeg var á leið til þín,
hjartans vinur. Nei, nú er jeg ekki hrædd um
að alt komist ekki í lag.“
Hún njeri saman löngum horuðum höndun-
um og hló. Það var ofsahlátur fagnaðar og sig-
urvissu - hlátur neðan úr brjósti. Herðar
hennar gengu upp og niður. Mjer rann kalt
vatn milli skinns og hörands, jeg skildi ekki
hvað hún var að fara og ægði útlit hennar.
Loks kyrðist um í huga hennar, hún þagnaði
og strauk burtu tárin, sem pressast höfðu
fram.
„Fyrirgefðu, vinur minn, en jeg er svo fagn-
andi yfir því að eiga þig að. Þú mundir nú ekki
vilja vera svo lítillátur, að ganga heim með
mjer, svo jeg geti sagt þjer þetta í næði, og
eins líka tekið fyrir þig lag og látið þig heyra
eitt stef eftir mig?“
Jeg svaraði með hálfum huga, að mjer væri
það mikil ánægja. Og svo gengum við af stað.
Hún lék við hvem sinn fmgur og talaði stöðugt.
Stundum var það nærri hrein vitleysa, en altaf
öðra hvora komu setningar leiftrandi af skáld-
legu andríki eða hvössum athugasemdum. Hún
virtist mjög biblíufróð. Á blettinum framan við
kofadymar hennar nam hún staðar, leit til
himins og sló út höndunum.
„Mikil er dýrðin í musteri drottins í kvöld!"
hrópaði hún. „Ægileg er blinda þeirra augna,
sem ekki sjá dásemdina og haft þeirrar tungu,
sem lofar hana ekki.“
Og svo hóf hún upp söng sinn, undarlegt
sambland af hvíslandi tilbeiðslu og há-
stemmdri lofgjörð. Jeg gat ekki heyrt, að það
væri neitt eiginlegt lag eða ljóð, sem hún fór
með, en það var eigi að síður eitthvað máttugt
og fagurt við það. Sál hennar flæddi út í
hverjum tón og hverju orði. - Röddin var
geysimikil, en víða sprungin og brostfeldug,
fagrir tónar á víð og dreif, en altaf annað veif-
ið utan við þá rjettu og eðlilegu línu. Hún var í
algjöra samræmi við persónuna sjálfa.
„Þetta er eftir mig,“ sagði hún brosandi, en
með full augun af táram, þegar söngurinn var
á enda. „Nú komum við inn.“
Jeg rétti henni hendina. - „Þakka þjer fyrir
sönginn, jeg mun aldrei gleyma honum,“
sagði jeg og jeg fann, að jeg hræsnaði ekki
fyrir henni. Hún greip báðum ísköldum hönd-
unum utan um mína og kallaði mig sinn elsku-
lega bróður og sitt langþráða athvarf. Svo
leiddi hún mig inn í kofann.
Hún flýtti sjer að kveikja á litlum vegg-
lampa, sem hjekk á gaflþilinu, og á meðan
notaði jeg tækifærið til að virða fyrir mjer
húsakynnin. Fátækleg voru þau og því síður
þrifaleg. í einu hominu stóð óuppbúið rúmflet
með blökkum þrautslitnum sængurfötum í, í
öðra lítið ofnskrifli, sem virtist jafnframt vera
notað sem suðutæki, en nú bar þess lítil
merki, að upp hefði verið kveikt í nýlega.
Aska og kolasalli þöktu gólfið í kring. Það
sem mesta athygli mína vakti var þó hljóðfær-
ið sem hallaðist upp að þilinu undir lampan-
um. Orgel átti það víst að heita, en kassinn
var að hálfu leyti horfinn og furðaði mig á því,
að það skyldi ekki hrynja saman í haug. Ystu
nóturnar voru sömuleiðis hvergi sjáanlegar,
nje önnur fótafjölin, en á veggnum fyrir ofan
það vora festar myndir af nokkrum ódauðleg-
ustu listamönnum veraldarinnar, einnig mynd
af Jesú, tólf ára gömlum, í musterinu.
„Það er orðið fomfálegt, blessað," sagði
hún, þegar hún varð þess vör, að jeg horfði á
það. „Jeg keypti það á uppboði fyrir nokkram
áram, og það hefir staðið sig furðanlega síðan.
- Ekki veit jeg, hvemig jeg hefði lifað án
þess, jeg æfi mig daglega og stundum allan
daginn." Svo settist hún á kassa fyrir framan
það og tók nokkur tónagrip. Það bar ekki á
öðra en það svaraði, og jeg þóttist meira að
segja kannast við lagið, gamalt sálmalag, ein-
falt og fagurt, sjálfsgt ættað úr Grallaranum.
- Þetta gekk kraftaverki næst.
„Það var víst eitthvað sjerstakt, sem þú ætl-
aðir að segja mjer?“ sagði jeg varfæmislega,
þegar hún hætti og jeg hafði farið nokkrum
viðurkenningarorðum um hljómlist hennar og
elju. Hún reis á fætur og reikaði nokkram
sinnum hringinn í kring í herberginu, ýmist
smábrosandi eða skuggalega íhugul.
„Já,“ svaraði hún loks og kom fast að mjer.
„Jeg hefi einu sinni orðið fyrir smán og lítils-
virðingu heimskra, sjálfbirgingsfullra og sál-
arlausra manna, jeg hefi enn einu sinni sjeð
þá gera asklokið að sínum himni og grút-
artýrana að sinni sól. Misskildu mig ekki
bróðir, þeir gera þetta af fáfræði, frekar en
mannvonsku, og þú einn getur opnað augu
þeirra. Þeii- virða þig, af því að þú ert ungur
og hraustur og fagur og nýkominn til þeirra.
Mig hrækja þeir á, af því að jeg hefi altaf ver-
ið hjá þeim og er í þeirra blindu augum aðeins
gömul og ljót kona, fátæk og einmana. Þeir
kalla mig Rósalindu brjál.“
Hún þagnaði eitt andartak og
starði framan í mig svo
myrku, sársaukafullu augna-
ráði, að jeg hrökk til baka
eins og hengiflug hefði
skyndilega opnast fyrir fót-
um mjer. Þvílíkt hyldýpi mannlegrar óham-
ingju hafði jeg aldrei fyrr augum litið.
„Það hlýtur að mega kippa þessu í lag,“
stamaði jeg utan við mig.
„Jeg vissi, að þú myndir segja þetta!“ hróp-
aði hún fagnandi. -
„Jeg ætla að segja þér söguna alla. - Jeg
frjetti það, að kirkjuspilarinn hjerna væri bú-
inn að stofna söngkór til þess að lofsyngja
Jesú á jólunum og að þú værir genginn í kór-
inn. Því skyldi jeg, systir hans, ekki gera það
líka,“ hugsaði jeg og fór til mannsins og bauð
fram krafta mína, mína sál og minn söng. -
Jeg vai- upptendrað af ást til allra, og nú
standa jólin fyrir dyrum. Jeg fæ altaf óstjóm-
lega þrá til að koma til mannanna á jólunum
og njóta með þeim sameiginlegrar blessunar
guðs. En hvað heldurðu að hafi komið á dag-
inn. Hann sagði nei takk! - Hann sagðist hafa
fengið nógu marga i kórinn. Hann sagði: -
„Nei, því miður get jeg ekki tekið þig með,
Rósalinda.“ Jeg sagði, að honum væri ekki al-
vara, bróðir minn hefði heiðrað hann með
þátttöku sinni og það mætti ekki aðskilja tvær
samhljóma sálir. Hann hló og sagðist ekki
skilja ættfræðina mína. Og svo sagði hann
þetta, taktu nú eftir:
„Jeg segi þjer eins og er, Rósalinda góð, þú
ert ekki hæf í kirkjukór. Það er ekki meiningin
að hneyksla prestinn og söfnuðinn með því að
troða upp með skrípaleik á sjálfum jólunum."
„Skrípaleik, drottinn minn góður! Rósalinda
söngkona ekki hæf til að vera með í kómum
hans Varða!“ hrópaði hún og hló og grjet sam-
tímis. „Ja, skyldi frelsaranum mínum ekki vera
nóg boðið? Jeg sagði bara að faríseamir hjema
í plássinu skyldu gæta að sjer, skeð gæti, að
enn væri til maður í heiminum, sem þyrði að
segja þeim til syndanna eins og fyrir nítján
hundrað áram - maður, sem tæki svari hinna
fyrirlitnu og smáðu. „Nei, svo er fyrir að
þakka, að jeg stend ekki lengur ein uppi hjer.
Við skulum sjá, hvað gerist á morgun,“ sagði
jeg og flýtti mjer burt frá honum. Og svo hitti
jeg þig, Benjamín, bróðir minn. Jeg er ekki
hrædd um, að þú kippir þessu ekki í lag eins og
þú sagðir áðan.“
Hún þagnaði og starði á mig,
full trausts og vonar, og beið
eftir því að jeg endurtæki
hjálparorð mitt - loforðið um
að jeg opnaði augu mannanna
fyrir list hennar og hjartalagi,
en mjer varð svarafátt. Sorg, sem enginn
þekkir annar en sá, sem vegna síns eigin van-
máttar verður að glata því trausti, sem honum
hafði áskotnast, þyrmdi yfir mig, og jeg sá eng-
in ráð. En jeg gat ekki sagt henni eins og var, -
hafði ekki kjark til þess. Oft og mörgum sinn-
um hafði mér fundist ég hafa nóg áræði til að
segja öllu því Ijóta og rangláta í lífinu stríð á
hendur, já, jafnvel þó jeg ætti að berjast al-
einn, en nú hafði jeg ekki hug til að segja ein-
um sálsjúkum vesalingi sem treysti á mig, að
jeg gæti ekki hjálpað honum. Meira að segja
fann jeg, að jeg mundi fyrirverða mig fyrir að
láta nokkurn vita að jeg liti öðrum augum á
hana en aðrir, svo fátækur var jeg af því Jesú-
eðli, sem mjer var eignað.
„Þetta er leiðinlegt að heyra,“ tautaði jeg
niður í barminn. - „Það þyrfti að kippa þessu í
lag. Jeg skal hugsa um málið. Því miður hefi
jeg lítinn tíma núna, kem til þín á morgun, ef
eitthvað greiðist úr.“ Jeg bretti upp frakka-
kraganum og bjó mig til að fara. Mjer leið
mjög illa.
Hún skynjaði víst að einhveiju leyti hugs-
anir mínar, því um leið og hún rétti mjer
höndina í kveðjuskyni, sagði hún: „Margir eru
kallaðir en fáir útvaldir, og hverjir það era,
það skal nú reynt verða."
Orð hennar lustu mig eins og svipuhögg, og
jeg hrökklaðist undan þeim til dyranna og
bauð góða nótt.
Jeg sá ekkert til hennar í marga daga á eft-
ir, ef til vill var hún veik, eða ef til vill var hún
svo niðursokkin í dýrkun listar sinnar og hins
ótakmarksháða ílugs andans, að hún hefði
gleymt mjer og mannlegri einsemd sinni í
skúmum, jeg hef aldrei komist að því, og jeg
var henni mjög þakklátur fyrir að verða ekki
á vegi mínum. En jeg sótti söngæfingamar í
kirkjunni með lítilli gleði. Jeg var utan við
mig, og mjer fannst hljómur sálmalaganna
lyfta sjer þunglega frá brjóstum okkar og
deyja undir hvelfingunni. Heyrði Jesús yfir-
leitt þennan söng?
I rökkurbyrjun á aðfangadaginn sjá jeg
hana aftur. Hún rölti suður götuna á undan
mjer og beygði síðan niður að skúmum við
sjóinn. Mjer sýndist bak hennar bognara en
áður, og hinn hái líkami hennar enn þá inns-
viðnari unir svörtu skósíðu kápunni. Logn-
mjöllin fjell hvít og mjúk og svæfandi yfir
þorpið og yfir slóð þessarar svartklæddu
konu. Enginn annar sást á ferli, allir inni í
húsum sínum við undirbúning hátíðarinnar.
Aðeins jeg og hún og hóglát, hnígandi mjöll,
sem máði spor okkar út, það var alt, það var
heimur minn allur á þessari stundu. Jeg reik-
aði heim til orgelspilarans og sagðist ekki
geta sungið í kvöld.
„Það er skaði. Mjög leiðinlegt," sagði hann
og horfði spytjandi á mig.
„Ekki í kvöld, jeg get það ekki,“ sagði jeg,
án þess að gefa frekari skýringu, og kvaddi.
Mjer varð gengið út í logndrífuna seinna
um kvöldið, þegar allir vora komnir í kirkjuna
og jólaljósin mændu eins og hálfblind augu út
í snjóiðuna og myrkrið fyrir utan. Orgelið og
lærður, fjórraddaður söngur glumdi við og
jeg sá fyrir mér allt fólkið á bekkjunum og
prestinn fyrir altarinu, hlýða andagtugt á og
finna til stolts yfir þessum jafna, vel æfða
söng með lærðu sniði, sem engin fölsk rödd
fjekk leyfi til að blanda sér í. Og því ekki það?
Var það ekki enn einn menningaraukinn í
þessu litla fiskaraþorpi? „Jú,“ svaraði jeg
sjálfs míns hugsun og snjeri til baka, - snjeri
einn míns liðs og með þungu hjarta inn á mjó-
an troðning milli fiskhjalla og beituskúra, sem
mjöll og myrkur höfðu í fjelagi máð allt form
af. Jeg staðnæmdist við lítinn trjeskúr niður
við sjóinn. Daufa ljós skímu lagði út um
gluggann, og einnig hjer hljómaði orgelspil og
söngur út til mín. Jeg kannaðist hvorki við lag
eða ljóð, það virtist sem hvorki væri fylgt
vissri tóntegund eða almennum settum hljóm-
listaraeglum. En það var söngur til Jesú eigi
að síður, jeg heyrði nafn hans hvað eftir ann-
að hrópað í þvílikri bæn og tilbeiðslu, að mig
hafði ekki órað fyrir því, að nokkrar dauðleg-
ar varir eða tunga gætu mælt svo. Og jeg
skildi líka, að svo var ekki, það vai' sál -
hungruð sál, sem talaði sínu eigin máli við
bróður allra einstæðinga hjer á jörðu.
Jeg gekk lotningarfullur á brott, en hrygg-
ari, smærri og ef til vill sekari, en jeg hafði
nokkum tíma fundið mig áður um æfina. Og
til mín komu jólin ekki að þessu sinni.
Litlu seinna fór jeg alfarinn úr þorpinu.
I I
Vikivaki
eftlr GUÐMUND
KAMBAN
192 8
Að ofan helkaldar stjömur stara
með strendu sjáaldri úr ís
á funakoss milli kaldra vara,
svo kaldra að andi manns frýs.
Og máninn skín á oss skyldurækinn,
vill skilja milt okkur við.
Við stöndum tvö hjer við Tunglskinslækinn,
og teljum áranna bið.
En jeg var feimin, með jörpum lokkum,
og jeg var saklaus og fróm,
í brúnum upphlut, á bleikum sokkum,
og blásteinslituðum skóm...
Hvað tjáir mildi þín, tunglið ríka,
hvað tjáir skjöldur og sigð?
Hann vildi fá mig og fekk mig líka -
hann fór með dygð mína og hrygð.
Daginn eftir til allra furðu
jeg ennið fijálslega bar.
Og allar stöllur hver aðra spurðu,
en engin staUa fekk svar.
Þær áfram töldu til átta og níu,
þaðaltvarmánaðatal-
en þegar þær höfðu talið tíu,
þá týndist alt þeirra hjal.
Svo kom stundin, með sól á bárum,
er Sörh fór út í lönd.
Jeg sat eftir sem álft í sárum
þau ár sem nú fóru í hönd...
En heyri eg síðan í Sörla nartað,
þá sje jeg tungl skína í sigð,
og ljósblátt auga sem lykst um hjartað
og lofar eilífri trygð.
Vappar ósyndur ungi á bakka
með augun blikandi af þrá:
en sumir þora ei til þess að hlakka
sem þeim er annast að fá.
Gegn svo mörgu, sm Guð þeim sendir,
menn gera kvíðann að hlíf,
og kvíða oft því sem aldrei hendir,
og enda í kvíða sitt líf.
Sörla beið jeg, og síglöð undi
við síðustu orð hans og heit,
og bjó mig undir að fagna hans fundi
í fjarlægri íslenskri sveit.
Brenni jörð undir berum fótum,
og blikni sól í þeim eim:
aldrei skifti eg við annan hótum,
því eitt sinn kemur hann heim.
Þótt heyri eg sögur af honum, frúnni,
með húsum, görðum og tijám,
jeg leik mjer áfram og lifi í trúnni,
uns lygin gengst upp að hnjám.
Ef Sörli hefur á svikum lumað,
þá sýnið mjer þennan streng:
þá fyrst skal jeg hætta að geta gumað
af góðum íslenskum dreng.
Margur leitar þess alla æfi
sem átt hann gat hverja stund.
Margur heldur, sá markið hæfi
sem mat sjer annara pund.
Margur beið þess, að Guð sjer gæfi
það gull sem lá í hans mund:
Sá er fátækur alla æfi
sem ekki á barnglaða lund.
I_______________________________________I