Morgunblaðið - 03.01.2000, Page 115

1913 2000
MÁNUDAGUR 3. JANÚAR 2000 115
V
Um kveðskap
Morgunblaðið/ólafur K. Magnússon
Skáldaþing
1 9 6 4 • Skáldið W.H. Auden sóttl ísland helm öðru sinni, en
hingað hafði hann komið ungur ásamt skáldbróður sínum Louis
MacNeice og þeir skrifaði saman bókina Letters from lceland 1937.
Að þessu sinni hitti hann hins vegar fyrir íslenska skáldbræður, og er
hér á myndinni, til vinstri, ásamt skáldjöfrunum Gunnari Gunnarssyni,
Sigurði Nordal og Tómasi Guðmundssyni. Auden var fæddur í
Bretlandi 1907 en varð bandarískur ríkísborgari 1939.
eftir EINAR ÓL.
SVEINSSON
1929
I
Líf listamannsins er fegurst, þegar
það er skammvint. Þegar honum
hefir orðið þess auðið að opinbera
anda sinn, og það er enn mitt sum-
ar, er hann gengur inn um dyrnar,
sem enginn kemur út um aftur. Þá
sjer enginn hið daprasta af öllu
döpru, hnignun hans og afturför. Þá
þarf hann ekki sjálfur að reyna hið
þyngsta af öllu þungu, ófrjósemi og
andlega trjenun. Og jafnvel þótt ör-
lög sumra manna sjeu svo fágæt-
lega björt, að þeir þroskist fram á
elliár, geta þeir þó ekki átt vorið
nema einu sinni, gróandann, lifandi
safann, töfra angandi vornætur.
Haustið á sína miklu fegui'ð til, en
haustið er þó aldrei nema haust.
Skáldferill Jónasar Hallgríms-
sonar var jafn fagur og hann var
skammur. Sem skáld var Jónas frá-
bærlega hamingjusamur. Honum
varð þess auðið að fylla kvæði sín
þeirri fegurð, sem hann sá í veröld-
inni, og hann dýrkaði af öllu hjarta
sínu. Hann er einhver mesti lista-
maður allra ísl. skálda, einhver
mesti meistari formsins. Honum
varð þess auðið að berjast til sigurs
fyrir þeirri stefnu, sem Bjarni
Thorarensen hafði hafið - það var
ekki einungis rómantíkin, heldur
endurfæðing íslenskrar ljóðalistar.
Þegar Jónas kemur fyrst fram,
yrkir sín fyrstu kvæði, sem varðveitt
eru, virðist hann fuliþroska í ljóða-
gerð. Síðan yrkir hann hátt á annan
áratug, þá deyr hann. Hefir skáld-
skapur hans þróast á þessum stutta
tíma, hefir hann breyst? Eða hefir
þetta árabil verið eitt langt augna-
blik, óbreytanlegt og fullkomið, án
þess að tannhjól tímans þokaði því
„annaðhvort aftur á bak ellegar nokkuð á
leið“ ?
Þetta mál mun jeg ræða nokkuð í
línum þeim, sem á eftir fara, og
mun jeg ekki síst líta á það, sem
stöðugast virðist hjá Jónasi: formið.
I I
Þrennt virðist hafa haft mest
áhrif á Jónas Hallgrímsson á yngri
árum hans: klassicismi Bessastaða-
manna, kvæði Bjarna Thorai'en-
sens, Ossían.
Klassicismi Bessastaðamanna
snertir einkum form Jónasar og
mál - gott dæmi þess er, að hann
þýðir kvæði eftir Horatíus á inn-
dælt íslenskt mál undir fornum
háttum (ljóðahætti og fornyrðis-
lagi), líkt og Sveinbjöm Egilsson
gerði. Má ekki ólíklegt þykja, að frá
Bessastöðum sje Jónasi kominn
hinn klassiski blær á ýmsum hinum
síðari kvæðum, er vikið verður að
seinna. Bjarni hefir líka áhrif á
form hans, bæði hjá honum og
Bessastaðamönnum lærir Jónas að
beita fornháttunum, en hjá Bjarna
að fara með nýrri háttu og verður
honum brátt miklu fremri í því. Hjá
Bjarna er enn nokkur átjándualdar-
keimur í meðferð þeirra, óeðlilegar
áherslur, mislipur kveðandi, gamalt
skáldskaparmál (kenningar) - en
hjá Jónasi er þetta alt horfið: málið
er hreint, einfalt, fagurt og fellur
nákvæmlega að bragarhættinum.
Með kvæðum Bjama drekkur
Jónas í sig hinn nýja anda: róman-
tíkina. í huga hans verður vorleys-
ing, ótal öfl losna úr læðingi og fá að
njóta sín; hann má nú gefa sig á vald
flugi hugans, ólgandi litbliki tilfinn-
inganna, þyrstri fegurðardýrkun.
Og með hetjunum úr Ossían reikar
hann í þunglyndi hins unga manns
um einmanalega, dapurlega heiðina,
og það er sem hinn rökkurmildi,
keltneski tregi veiti honum svölun.
En þetta er alt að mestu orðinn
hlutur, þegar Jónas yrkir hin feg-
urstu kvæði sín. I þeim hefir hann
þegar alla aðaldrættina í svip sín-
um. En nokkuð virðist mjer skera
sig úr kvæði þau, sem ort era fyrir
1832, þegar hann fer utan í fyrsta
sinn, sjeu þau borin saman við síð-
ari kveðskap hans.
I I I
Lítum fyrst á formið. Að háttum
er hann ekki ýkjaauðugur á þessum
tíma. Langmest ber á fornháttun-
um, fornyrðislagi og ljóðahætti;
dróttkvætt (óreglulegt) og hryn-
henda koma fyrir. Frá Sveinbimi
Egilssyni hefir hann háttinn - og
ekki svo lítið í anda kvæðisins með
- í kvæðinu „Nótt og morgun“; það
er sá sami og er á kvæði Svein-
bjamar: „Fósturjörðin fyrsta sum-
ardegi“. Frá Bjarna er bragurinn á
„Skraddaraþönkum um kaupmann-
inn“ (sbr. Freyjuketti Bjarna), og
kvæðið um sumardagsmorguninn
fyrsta er ort undir sama lagi og
„Lofsöngur“ Claus Frimanns, sem
Jónas þýðir á þessum árum („Líti
jeg um loftin blá“). Þegar við er
bætt nokkrum rímnaháttum og fá-
einum öðram háttum á háðkvæðum
Jónasar, þá er upp talið! Fleiri
hættir koma ekki fyrir i íslenskum
kveðskap Jónasar á þessum tíma.
Annað, sem vert er að athuga, er
meðferð hans á hinum fomu hátt-
um, fornyrðislagi og ljóðahætti.
Eins og þeir Konráð og Brynjólfur
benda á í fyrstu útgáfu ljóðanna,
blandar Jónas þessum háttum oft
saman - í sama kvæði skiftast þeir
á eða þeim er slengt saman í einni
vísu; t.d. hefst vísan á fornyrðislagi:
Hví und úftium
öldubakka
sjónir inndælar
seinkar þú að fela -
svo hefst ljóðahátturinn:
bbða ljós,
að bylgju skauti
hnigið hæðum frá?
Kvæðið Galdraveiðin er undir
ljóðahætti, nema fyrsta erindið:
Hvað mun það undra,
erjegútisje,-
þrúðgan þrætudraug
um þveran dal
skyndilega
skýi nða?
Hjer ber nú svo kynlega við, að
hik kemur á lesandann í lok þriðju
braglínu: hann veit ekki, hvort þar
á að koma þögn ljóðaháttarins, sem
gerir línuna að kjarnyrði, eða hann
á að hlíta leiðslu fomyrðislagsins,
er gerir erindið alt að óslitinni frá-
sögn og lýsing. I þessu hviki milli
háttanna, þessari óvissu, þessum
skorti á hreinum stíl, birtist æska
skáldsins: hann hefir enn ekki öðl-
ast alt það vandlæti og þann stíl-
þroska, sem kemur síðar fram í
hverju kvæði hans.
í sömu andránni og taldir era
fram gallar á formi Jónasar á þess-
um áram, hæfir vel að geta ann- ►
Bifreiðastöðin Hreyfill var stofnuð
í Baðstofu iðnaðarmanna við
Vonarstræti í Reykjavík 11. nóvember
1943.
Félagið er því lítið eitt eldra en
íslenska lýðveldið.
Frá upphafi hefur félagið leitast við að
veita íbúum höfuðborgarsvæðisins
góða þjónustu. Leitað hefur verið nýrra
og ferskra leiða hverju sinni til bættrar
þjónustu.
Á síðasta ári var gert verulegt átak til
styttri útkallstíma, aukinnar þjónustu
og betri nýtingar á bifreiðaflota
Hreyfilsmanna er tekið var í notkun
nýtt tölvu- og greiðslukortakerfi í bílum
félagsins.
Nú geta viðskiptavinir greitt fyrir
þjónustuna með greiðslukortum, auk
þess sem útkallstími hefur verið styttur
verulega.
Bifreiðastöðin Hreyfill þakkar
viðskiptavinum sínum viðskiptin á
liðinni öld og horfir björtum augum
til framtíðar.
% *
XWREVFftZ/
Handan við hornið,
handan við aldamót I
5 88 55 22 i