Morgunblaðið - 18.03.2000, Qupperneq 24

24 LAUGARDAGUR 18. MARS 2000
MORGUNBLAÐIÐ
ERLENT
Áætlanir tsjetsjneskra skæruliða um skæruhernað í fjöllunum brugðust
Saka wahhabista um svik
og samninga við Rússa
Ikhazurovo, Moskvu. AP.
HARÐIR bardagar stóðu í gær um
bæinn Alkhazurovo í Suður-
Tsjetsjníu en skæruliðar segja að
svokallaðir wahhabistar, bókstafs-
trúaðir múslímar, hafi svikið þá og
eyðilagt áætlanir um skæruhernað
gegn Rússum í fjöllunum.
Skæruliðar Tsjetsjena veita Rúss-
um enn harða mótspymu þrátt fyrir
að hafa misst marga menn fallna og
særða. Þeir, sem enn berjast, eru þó
margir illa haldnir af kali og hungri
og nú saka þeir wahhabistana um
svik. Hafi þeir átt að búa út stöðvar í
fjöllunum þaðan sem áfram yrði bar-
ist gegn Rússum en þess í stað hafí
þeir lagt á flótta.
Er Grosní féll í hendur Rússum í
febrúar flýðu skæruliðar til fjallanna
í suðri og þá áttu wahhabistarnir að
verja flóttann. Það gerðu þeir ekki,
heldur flýðu eins og fyrr segir, og
voru skæruliðar því oft berskjaldaðir
fyrir árásum rússneskra herþotna á
flóttanum.
„Wahhabistarnir sviku okkur,“
sagði skæruliði að nafni Saikhan.
„Þeir áttu að búa út stöðvar með vist-
um og vopnum fyrir skæruhernaðinn
en þegar við komumst upp í fjöllin al-
veg örmagna var þar ekki brauðbita
að fá.“
Annar skæruliði, Zubair, sagði að
sinn flokkur hefði náð fjöllunum og
hitt þar fyiir nokkra wahhabista á
dráttarvél. „Við báðum þá að flytja
særða félaga okkar en þeir neituðu.
Þeir eiga ekki skilið að vera kallaðir
menn, hvað þá fylgjendur spámann-
sins. Þeir skilja eftir særða menn og
grafa ekki þá dauðu.“
Skæruliðarnir kváðust ekki vita
hvers vegna wahhabistarnir hefðu
brugðist en suma grunar að þeir hafi
samið á laun við Rússa til að komast
hjá átökum.
Illa þokkaðir
mannræningjar
Flestir Tsjetsjenar tilheyra hinni
hófsömu sufi-grein íslams en
wahhabistar, sem eru t.d. í meiri-
hluta í Saudi-Arabíu, eru kunnir fyrir
umburðarleysi í trúmálum og neyða
þeir oft aðra múslíma til að fara að
sínum siðum út í ystu æsar. Refsing-
ar eru grimmilegar og allir verða að
leggjast á bæn fimm sinnum á dag.
I nágrannaríkjum Tsjetsjníu hafa
margir ótta og skömm á wahhabist-
um og líka vegna þess, að í allri fá-
tæktinni á þessum slóðum vaða þeir í
peningum. Það eru fyrst og fremst
þeir sem hafa staðið fyrir fjölda-
mörgum mannránum í Tsjetsjníu og
fengið mikið lausnargjald fyrir.
Vilja drepa
wahhabistana
Einn foringi skæruliða, Adlan,
sagði, að þegar hans flokkur hefði
ætlað að leita skjóls í fjallaþorpinu
Itum-Kale, hefðu wahhabistarnir,
sem þar voru fyrir, flúið burt.
Skömmu síðar lögðu íússneskir fall-
hlífarhermenn undir sig nálæga hæð
og Adlan og hans menn urðu að berj-
ast einir fyrir lífmu. „Við sórum þess
eið að drepa wahhabistana þegai'
Rússamir væru farnir,“ sagði Adlan.
Þegar skæruliðar komust að því að
wahhabistarnir höfðu svikið þá og
ekkert var að hafa í fjöllunum,
reyndu þeir að komast aftur í gegn-
um víglínu Rússa og ná þorpunum á
sléttunum. Þeir segja hins vegar að
Arbi Barajev, einn foringi wahhab-
ista, hafi farið úr fjöllunum með 600
menn og keypt sér frið við Rússa.
Aðrir skæruliðar hafi orðið að beij-
ast til að sleppa burt.
„Lík félaga okkar liggja enn í fjöll-
unum,“ sagði Zubair.
AP
Bærinn Komsomolskoje í S-Tsjestjníu er að mestu í rústum eftir sprengjuhríð Rússa í tæpar tvær vikur.
Kohl aftur
áþingi
HELMUT Kohl, fyrrverandi kanzl-
ari Þýzkalands, tók í gær sæti á
þingi á ný, eftir að hafa haldið sig
fjarri þingstörfum undanfarna
mánuði vegna leynireikninga-
hneykslisins svokallaða. Hér reynir
Angela Merkel, framkvæmdastjóri
Kristilegra demókrata (CDU), að
heilsa Kohl, sem er að árita bók.
Hann virtist ekki taka eftir útréttri
hönd Merkel, sem fastlega er nú
reiknað með að verði kjörin næsti
formaður flokksins á flokksþingi í
apríl.
Þess var minnzt í þýzka þinginu í
gær, að 10 ár voru liðin frá fyrstu
fijálsu kosningunum í Austur-
Þýzkalandi. Með þeim var mörkuð
brautin til sameiningar Þýzkalands,
mesta afreks Kohls sem kanzlara.
Sérskipuð sendinefnd Evropuráðsins fór í vettvangsheimsókn til stríðshrjáðrar Tsjetsjníu
LÁRA Margrét Ragnarsdóttir, al-
þingismaður og formaður sendi-
nefndar Islands á Evrópuráðsþing-
inu, heimsótti Tsjetsjníu sem
fulltrúi í sérskipaðri sendinefnd
Evrópuráðsins í síðustu viku til að
skoða þar aðstæður. Var tilgangur
ferðarinnar aðallega sá að afla upp-
lýsinga svo ráðið geti ákveðið til
hvaða aðgerða beri að grípa vegna
stríðsreksturs Rússa.
Að sögn Láru Margrétar ríkir
reiði meðal fórnarlamba stríðsins
og segir hún augljóst að stríðið
bitni mest á almennum borgurum.
I viðræðum við rússneska ráða-
menn í Moskvu fyrir Tsjetsjníuför-
ina voru sendinefndinni kynnt sjón-
armið Rússa um leið og nefndin
gagnrýndi Rússa fyrir mannrétt-
indabrot í Tsjetsjníu, sem þeir líta á
sem hluta Rússlands.
„Þeir bentu okkur ítrekað á að í
raun væri þarna um breytt form
hryðjuverka að ræða. Þarna væru
hryðjuverk unnin af vel vopnuðum
og skipulögðum her,“ sagði Lára
Margrét. Rússar segðu að um stríð
giltu engar reglur, en þeir teldu sig
þó hafa komið til móts við kröfur
Evrópuráðsins, m.a. með því að
skipa Viktor Kalamanov mannrétt-
indafulltrúa stjómarinnar.
Það kom í hlut Kalamanovs að
fylgja sendinefndinni til Tsjetsjníu,
ásamt fulltrúum dúmunnar og
blaðamönnum. En Lára Margrét
sagði Rússa hafa talið það miklum
erfiðleikum bundið að verða við
kröfu sendinefndarinnar um að
heimsækja Grosní. '
Markviss eyðilegging Grosní
„Það var ekki fyrr en við komum
á Grosní-svæðið að við sáum hvílík-
ar hörmungar höfðu átt sér stað,“
segir Lára Margrét og kveður
eyðilegginguna hafa aukist jafnt og
þétt eftir því sem nær dró Grosní.
„Þetta segir okkur að það var um
markvissa eyðileggingu að ræða til
Eyðilegging blasir
við og reiði ríkir
meðal almennings
Sendinefnd frá Evrópuráðinu var í Tsjet-
sjníu í síðustu viku til að kanna þar aðstæð-
ur. Meðal fulltrúa var Lára Margrét Ragn-
arsdóttir alþingismaður og ræddi Anna
Sigríður Einarsdóttir við hana um ferðina.
að ryðja veginn inn í
borgina," segir hún og
bætir við, „miðborg
Grosní er nú gjöreyðilögð
því þar er allt sundurs-
prengt og þögnin þar var
algjör.“ En talið er að á
milli 6.000 og 18.000
manns dvelji enn í Grosní
af þeim 400.000 sem
byggðu borgina áður.
Eitt úthverfa Grosní
var fyrsti viðkomustaður
sendinefndarinnar, en út-
hverfin eru nokkru heil-
legri én miðborgin. „Ein
rússnesk kona sem ég
ræddi við bar þess aug-
ljós merki í gegnum hvað
hún hefði gengið," sagði Lára Mar-
grét og minntist tveggja grátandi
tsjetsjneskra kvenna sem sögðust
hvorug hafa fengið neina aðstoð frá
því Rússar komu.
„Það má þó telja
Rússum til hróss að
þeir hafa opnað
neyðarskýli í Gros-
ní, en hverjir sækja
þangað veit ég
ekki,“ sagði Lára
Margrét. Skýlið
væri nýtilkomið og
því ekki hægt að fá
tölulegar upplýs-
ingar um hverjir
sækja þangað.
Tsjernokosovo
fangabúðirnar, sem
áður tilheyrðu
Tsjetsjenum, voru
þá sóttar heim, en
þær hafa verið
gagnrýndar mikið undanfarið
vegna meintra mannréttindabrota.
Lára Margrét segir mörgum hafa
verið haldið þar lengi án formlegrar
ákæru, m.a. vegna ófullkominna
Lára Margrét
Ragnarsdóttir
skilríkja. Nefndin hafi þó ekki orðið
vör við illa meðferð fanga.
„Það hafði verið tekið vel til áður
en við komum,“ segir hún og bendir
á sem dæmi að fangabúðirnar voru
nýmálaðar. Engir fangar sem þau
ræddu við hefðu kvartað. Maður
nokkur hefði þó byrjað að segja
nefndinni frá því sem hann hefði
heyrt um pyndingar á öðrum, en að
fangavörður hefði bent honum á að
ekki væri leyfilegt að vísa til ann-
arra en sjálfs sín.
„Ég hefði gjarnan viljað að við
hefðum haft meiri tíma til að kanna
aðstæður betur en þann tíma var
ekki að fá,“ segir Lára Margrét og
kveður öryggisástæður hafa ráðið
þar miklu.
Alraenningur reiður stríðinu
í Íngúsetíu heimsótti sendi-
nefndin síðan tvennar fangabúðir
og segir Lára Margrét fólk þar
hafa verið mjög ákaft að segja sögu
sína. „Við fengum að heyra reynslu-
sögu þessa fólks, meðal annars lýs-
ingai- á því hvernig Rússar hefðu
farið inn í þorp í Tsjetsjníu leitað
skæruliða og kveikt í húsum og
hvernig Tsjetsjenar hefðu í öðrum
tilvikum notað fólk sem byssufóður.
Flestir töluðu þó um aðgerðir
Rússa og fæstir vildi gangast við að
tengjast tsjetsjesnskum uppreisn-
armönnum," sagði Lára Margrét.
„Það sem alls staðar kom fram
var að venjulegt fólk þjáist mest
allra í þessu stríði. Ein kona spurði:
Af hverju eru engir leiðtogar upp-
reisnarmanna drepnir af hverju eru
bara borgarar drepnir? Þannig að
það var greinilega einnig að finna
gagnrýni á tsjetsjneska uppi'eisn-
armenn. Og hjá almenningi er að
finna reiði út í stríðið og stríðandi
aðila,“ sagði Lára Margrét og bætti
við að það væri þó augljóst að sumir
væru betur að sér en aðrir.
Á blaðamannafundi sem sendi-
nefnd Evrópuráðsins hélt í Moskvu
eftir heimsóknina lýsti hún yfir að
óskiljanlegt væri hvernig borg á
borð við Grosní gæti verið eyðilögð
á svo kerfisbundinn hátt. Frekari
vinna bíður nefndarinnar sem fund-
ar svo dagana 3.-7. apríl um það
sem fyrir augu bar í Tsjetsjníu og í
framhaldi verður lögð fram tillaga
um til hvaða aðgerða skuli gripið.
„Eitt af því sem við höfum spurt
okkur um er hverjir séu talsmenn
Tsjetsjena?" sagði Lára Margrét
og kvað nefndina hvetja til póli-
tískra samræðna milli Rússa og
Tsjetsjena. „Umræður verða ein-
hvers staðar að fara fram en það
sem vegur þó þyngst núna er að
stöðva bardaga í Tsjetsjníu og að
koma mannúðarhjálp inn í landið.“
Lára Margrét sagði Evrópuráðið
þá einnig hafa hug á að ræða frekar
við Rússa. „Við verðum að gera
okkur grein fyrir því að þegar
Rússar gengu í Evrópuráðið geng-
ust þeir undir ákveðna sáttmála og
reglur. Evrópuráðið gengur út á
mannréttindi og þegar reglur um
mannréttindi hafa verið samþykkt-
ar verða menn að hlýða þeim.
í janúar voru uppi háværar radd-
ir um að svipta Rússa atkvæðisrétti
í Evrópuráðinu og þótt það hafi þá
verið naumlega fellt þá er fordæmi
að finna í viðbrögðum Evrópuráðs-
ins gegn grísku herforingjastjórn-
inni 1969.“