Morgunblaðið - 03.06.2000, Qupperneq 40

40 LAUGARDAGUR 3. JÚNÍ 2000
*
IM
MORGUNBLAÐIÐ
Næringarfræði
B arist til þr autar
ÁTRASKANIR taka á sig margar
myndir. Ástæður þeirra eru marg-
flóknar. Sumir svelta heilu hungri,
en aðrir borða vel umfram þörf.
I þessum pistli verður sjónunum
beint að offltunni, en ljóst er að tíðni
offitu hefur aukist verulega á síðustu
árum. Þvi miður er fátt sem bendir
til að við íslendingar séum að snúa
vöm í sókn.
Ekkert lát á
skyndilausnum
Skyndilausnirnar flæða yflr sem
aldrei fyrr og eftir því sem þær
hljóma fáránlegar þeim mun meiri
vinsælda virðast þær ná meðal
þeima sem þrá að léttast á „einfald-
an“ og „skjótvirkan" hátt. Sem dæmi
má nefna að „stór“ hópur manna leit-
ar í fitu-/próteinríka kúra þar sem
uppistaðan er kjöt, spæld egg og bei-
kon og kolvetnarík fæða eins og
kornmeti, ávextir og grænmeti er
skorin við nögl. Ekki þarf að koma
neinum á óvart að því fylgir líkamleg
áhætta að fylgja eftir slíkum kúrum.
Frægasti kúrinn í þessum flokki er
kenndur við Atkins. En þess má geta
að Atkinskúrinn er vinsælasti
skyndikúrinn í Bandaríkjunum um
þessar mundir líkt og fyrir um 25 ár-
um. Einnig má nefna að sumir hafa
ákveðið að snæða í anda síns blóð-
flokks; einstaklingar í O-blóðflokki
eiga fyrst og fremst að borða kjöt-
meti og þeir sem tilheyra A-blóð-
flokki ávexti og grænmeti. Sagan
segir að ef þú borðar ekki í samræmi
við þinn blóðflokk hlaupi blóðið í
kekki, sem leiðir til stíflunar og
dauða úr kransæðastíflu eða heila-
slagi. Ef kenningin stæðist væri
mannskepnan að sjálfsögðu löngu
útdauð enda vita fæstir í hvaða blóð-
flokki þeir eru fyrr en þeir komast á
fullorðinsaldur. Eflaust mun einhver
snjall skáldsagnahöfundur í framtíð-
inni setja saman bókarkorn sem mun
seljast í milljónum eintaka og bera
titil eins og: „Mataræði eftir kyn-
þáttum", „Mataræði eftir kynferði",
„Mataræði eftir stjörnumerkjum“
og jafnvel „Mataræði eftir háralit"!
Ekki verður frekar fjallað um „pat-
entlausnir“ í pistli þessum þó þar sé
af mörgu að taka. En víst er að til
þess að árangur náist í baráttunni
við offituna verða þeir sem eiga við
hana að stríða að sætta sig við þá
staðreynd að töfralausnir til megr-
unar fyrirfinnast ekki.
Matthías
Halldórsson
Ágústa
Johnson
Ólafur Gunnar
Sæmundsson
Velmegunin birtist
í ýmsum myndum
Offita er áhættuþáttur margra
krónískra sjúkdóma eins og hjarta-
og æðasjúkdóma, fullorðinssyk-
ursýki, kæfisvefns, gigtarvandamála
og vissra tegunda krabbameins. Það
er því engin furða að heilbrigðisyfir-
völd, um víða veröld, vilji skera upp
herör gegn þessum skæða vágesti.
Ástæða offitu er að sjálfsögðu
tengd þeirri staðreynd að einstakl-
ingur neytir fleiri hitaeininga en
líkaminn nær að losa sig við. í reynd
er fátt eins auðvelt í veisluglöðu vel-
megunarþjóðfélagi og að borða yfir
sig, en fæstir áttu þess kost á árum
áður. Þegar haft er í huga að lík-
amleg áreynsla er, almennt séð,
minni nú en áður fyrr ætti það ekki
að koma neinum á óvart að tíðni of-
fitu eykst.
Offítudraugurinn
ósigrandi?
Allir sem hafa stigið glímu við of-
fitudrauginn vita að við erf-
iðan andstæðing _er __
að etja og margir háfa
því miður orðið að játa
sig sigraða. En of-
fitudraugurinn
er ekki ósig-
randi. Óyggj-
andi er, að sú
baráttuaðferð
sem hefur reynst
notadrýgst við að
leggja hann að velli
felst í breyttum lífsstíl þar
sem áskorandinn temur sér
reglubundna þjálfun og mataræðis-
breytingar sem felast ekki síst í
reglubundinni og jafnri neyslu yfir
daginn þar sem sérstök aðgát er við-
höfð á kvöldin (já, viðmiðunardag nr.
1).
Þessi dagur lætur reyndar ekki
mjög mikið yfir sér en þrátt fyrir það
þykir hann afskaplega slæmur ef
miðað er við manneldismarkmið.
Sem dæmi má nefna að hitaeininga-
fjöldinn er um 2700 en til hliðsjónar
má geta þess að meðalþörf kvenna er
um 2000 og karla um 2700. Jafn-
framt má geta þess að hlutfall fitu
nemur um 50% en samkvæmt mann-
eldismarkmiðum ætti hlutfall fitu að
nema á bilinu 25-35%.
Kvöldin virðast vera sá tími sólar-
hringsins sem flestum sem eiga við
offitu að stríða reynist hvað erfið-
ast að hemja neysluna (sjá,
viðmiðunardag nr. 2).
Viðmiðunardagur nr. 1
Máitíð Fæðutegund Magn
Morgunverður: Cheerios, hreint 3 dl = 1 diskur
Undanrenna 2,5 dl = 1 glas
Banani 150 g = 1 stór
Hádegisverður: Skyr, hreint 200 g = ldiskur
Sykur, strá- 12 g = 1 msk.
Undanrenna 2,5 dl = 1 glas
Heilhveitibrauð 30 g = 1 sneið
Klípa 7í4 g = Vz msk.
Miðdegisverður: Flatkaka 45 g = 'Æ kaka
Klípa 8g = !4 msk.
Hangiálegg, magurt 20 g = 3 sneiðar
Epli 200 g = 1 stórt
Kvöldverður: Ýsa, soðin 150 g
Kartöflur, soðnar 180 g = 3 eggstórar
Grænmeti, ýmislegt 100 g +
Klípa 15 g = 1 msk.
Kvöldhressing: Vínber 200 g = 45 stk

Viðmiðunardagur nr. 2
Máltfð Fæðutegund Magn
Morgunverður: Epli 200 g = 1 stórt
Hádegisverður: Heilhveitibrauð 60 g = 2 sneiðar
Smjör 15 g = 1 msk.
Ostur 26% 30 g = 4 ostskerasneiðar
Nýmjólk 2,5 dl = 1 glas
Miðdegisverður: Nóakropp 100 g = Vz stór poki
Kók 5 dl = 1 stór dós
Kvöldverður: Bjúga 200 g = 1 stk.
Kartöflur, soðnar 180 g = 3 eggstórar
Smjör 15 g = 1 msk.
Nýmjólk 2,5 dl = 1 glas
Kvöldhressing: Rjómaís 4 dl = 2 skálar
Hér má berja augum dag sem
telst mjög heppilegur til megrunar.
En fjöldi hitaeininga nemur á bilinu
1400-1500. Sem dæmi má nefna að
algeng orkuþörf kvenna er á bilinu
1600-2400 hitaeiningar á dag og
karla 2300-3100. Þegar haft er í huga
að hálft kíló af fituvef jafngildir um
4000 hitaeiningum ætti einstakling-
ur með brennslugetu upp á 2000
hitaeiningar að léttast um 'A kíló af
fitu á viku með því að fylgja
eftir degi sem þessum.
Athugið: Kjarni
næringarfræðinnar er
fjölbreytni og hófsemi
og hér er aðeins um að
ræða sýnishorn af því
hvernig góður „megrunardagur“
gæti litið út.
Heilbrigðisstéttir samræma
baráttuaðferðir sínar
Þó að það sé nokkuð ljóst hvaða
aðferðir, með tilliti til mataræðis og
þjálfunar, reynast best í baráttunni
gegn offitunni hefur flestum því mið-
ur ekki tekist að tileinka sér þær að-
ferðir. Ástæður þess eru margar og
flóknar og verða ekki ræddar hér.
Eitt er þó ljóst: Til þess að bæta
árangur til langs tíma verður að taka
fyrsta skrefið sem felst í að stjórn-
völd og heilbrigðisstarfsfólk taki
höndum saman og samræmi bar-
áttuaðferðir sínar. Þær baráttuað-
ferðir verða að sjálfsögðu að byggj-
ast á bestu vitneskju sem liggur fyrir
hverju sinni og tengjast næringar-
fræði, líkamsþjálfun og læknisfræði.
Það er von okkar með átaki Land-
læknisembættisins að vekja athygli
á offituvandanum. Hafi fyrsta skref-
ið verið stigið í þá átt.
Ólafur Gunnar Sæmundsson,
næringarfræðingur.
Ágústa Johnson,
framkvæmdastjóri.
Matthías Halldórsson,
aðstoðarlandlæknir.
Hreyfing er lífsstíll
LIKAMSRÆKT er lífsstíll
stendur einhverstaðar skrifað og
það er hverju orði sannara. Það
er engin auðveld leið til að kom-
ast í gott form. Þrátt fyrir þessa
vísindalegu staðreynd þrífast enn
fullyrðingar á borð við: „Æfðu í 5
mínútur á dag og fáðu flatan
maga...“ „...nýtt útlit á einum
degi...“ „...misstu 10 kg. á 10
dögum.“ Hratt! auðvelt! fyrir-
hafnarlaust! Reglubundin hreyf-
ing og aðhald í mataræði er eina
raunhæfa leiðin til að komast í
kjörþyngd og halda henni varan-
lega.
Skyndilausnir gefa ekki varan-
legan árangur. Það er hægt að
lífga upp á útlit gamals húss með
því að mála það en ef þú gefur þér
ekki góðan tíma til að vinna und-
irvinnuna fyrst mun málningin
fljótt springa og flagna af og því
vinnan unnin fyrir gýg. Til að ná
raunverulegum árangii þurfum
við að takast á við grunnvandann,
sem væntanlega er hreyfingar-
leysi og slæmar neysluvenjur. Til
að tileinka sér varanlega slíkar
breytingar þarf tíma. Að byrja að
æfa af miklu offorsi upp á hvern
dag er góð leið til þess að gefast
upp fljótlega. Þegar við reynum
að komast svo hratt og mögulegt
til áfangastaðar gleymum við að
njóta ferðarinnar. í okkar tilviki
er umbunin ekki á áfangastaðn-
um. Það er i rauninni enginn
áfangastaður þegar markmiðið er
að bæta líkamlegt ástand. Við
þurfum stöðugt að nota vöðva
líkamans til að viðhalda þoli
þeirra og styrk og við þurfum sí-
fellt að reyna á hjarta og lungna-
þol til að viðhalda því. Umbunin
er upplifunin að ná smám saman
árangri, finna betri líðan, sjá heil-
brigðari einstakling og bætt útlit
í speglinum, finna aukinn styrk,
betri svefn og svo mætti lengi
telja áfram.
Nauðsynlegt er að byrja á
skynsamlegan hátt, af kappi og
ákefð sem hæfir líkamsástandi.
Með þeim hætti aðlagast lík-
aminn jafnt og þétt að æfingun-
um og minni líkur eru á uppgjöf.
Minningin um líkamann undir-
lagðan af eymslum í vöðvum eftir
strangar æfingar er ástæðan fyr-
ir því að margir veigra sér við því
að drífa sig aftur af stað í rækt-
ina.
Allir vita að mikilvægt er að
hreyfa sig og ávinningar reglu-
bundinnar þjálfunar eru
fjölmargir. Því ekki að byrja nú
að stunda þjálfun og í þetta skipti
að líta á það sem nýja venju sem
verður varanlegur hluti af þínu
lífi rétt eins og svefninn? Settu
þér markmið og gerðu áætlun.
Hver er þín fyrri reynsla? Lær-
um af mistökunum. Hvaða teg-
und þjálfunar hentar þér? Hvað
finnst þér skemmtilegt? Skoðaðu
hvað er í boði. Prófaðu þig áfram
í rólegheitunum og finndu hvað
þér hentar. Á nokkura vikna
fresti spyrðu sjálfan þig hvernig
þér gangi og gerir breytingar á
áætlun þinni eftir þörfum. Nýjar
venjur og breytingar taka tíma
og krefjast sjálfsaga. Einsettu
þér að gefast nú ekki upp eftir
nokkrar vikur. Taktu ákvörðun
um tegund þjálfunar, æfinga-
tíma, lengd æfinga o.s.frv. og
haltu þig við áætlunina.
ÁJ
Hugleiðing um
aðferðafræði
til forvarna
TIL AÐ sporna gegn vaxandi
tíðni offitu þarf að ráðast í
markvissa forvarnarvinnu þar
sem undirstöðuatriði næringar-
fræðinnar eru kynnt fyrir börn-
um og unglingum á áhugaverð-
an hátt og þeim kennt að
tileinka sér þau. Þar verður að
Ieggja mikla áherslu á öfgaleysi
þar sem skýrt er tekið fram að
flest fæða sé boðleg en huga
þurfi að magni og samsetningu.
Sem dæmi má nefna að það er
auðvelt að prédika að best sé að
hætta að neyta sætuafurða eins
og gosdrykkja, íss og súkkulaðis
og láta vínarbrauð, kleinuhringi,
kökur og tertur ósnert, en í þess
stað einblína á sykursæta ávexti,
fjörefnaauðugt grænmeti og sað-
samt grófkornmeti - allir vita að
flestir mættu neyta sliks í meira
mæli. Vandinn við slíka prédik-
un er bara sá að svo til enginn
tekur mark á henni og slíkur
einhliða áróður getur haft þver-
öfug áhrif, ekki síst ef einstakl-
ingurinn er á „mótþróaskeiði"
unglingsáranna! I stað þess að
prédika boð og bönn ætti fræðsl-
an að fela í sér ákveðið umburð-
arlyndi þar sem hvatt er til
neyslu fjölbreyttrar fæðu úr öll-
um fæðuflokkum með sérstaka
áherslu á þá fæðuflokka sem
virðast helst verða útundan og
er þá átt við kornmeti, ávexti og
grænmeti. Þess ber líka að geta
að orkuríkar afurðir, eins og
þær sem nefndar voru að ofan,
hugnast vel bragðlaukum okkar
flestra. Aftur á móti mættu
margir svo sannarlega draga úr
neyslunni, ekki síst þegar ald-
urinn færist yfír, en brennslan
minnkar með hækkandi aldri
auk þess sem einstaklingurinn
temur sér Iíferni sem krefst
minni líkamlegra átaka.
ÓS