Morgunblaðið - 04.10.2000, Blaðsíða 42

~*12 MIÐVIKUDAGUR 4. OKTÓBER 2000
MORGUNBLAÐIÐ
UMRÆÐAN
„ Tekj ut enging-
ar“ eru mestar
á Islandi
IÐULEGA er því
haldið fram, m.a. af
stjórnvöldum, að
skerðing bóta vegna
eigin tekna eða maka
séu léttvægar á Is-
^j^íandi í samanburði við
nágrannalönd.
Þessi fullyrðing
kemur ekki heim og
saman við staðreynd-
ir.
Samkvæmt upplýs-
ingum norrænu töl-
fræðinefndarinnar
eru tekjutengingar
mestar og þar af leið-
andi skerðing mest á
íslandi og í Finnlandi

-í8e- ?
Ólafur
Ólafsson
miðað við nágrannalönd (Nordisk
Social stat. Kommilé 9:1998).
Á norræna Socialförsákrings-
Bætur
Það er þjóðhagslega
hagkvæmt, segír Ólafur
Ólafsson, að fólk njóti
ávöxtunar erfiðis síns.
fundinum í Reykjavík í sumar á Is-
landi kom fram, að ísland sker sig
úr hinum Norðurlöndunum vegna
umfangsmikillar tekjutengingar
(omfattandi inkomsprövingar) af
B grunnlífeyri. Þetta skýrir lægri
greiðslu lífeyris á Islandi en í ná-
grannalöndum (Jón Sigurðsson,
bankastjóri Helsingfors).
Á norræna hagfræðifundinum er
haldinn var hér í Reykjavík í sum-
ar og gefmn var út fyrir skömmu í
skýrslu (Retirement in the Nordic
countries Tema Nord:548) kom
fram að lægsti grunnlífeyrir er
tekjutengdur á Islandi og í Finn-
landi. I Noregi, Svíþjóð og Dan-
mörku er lægsti grunnlífeyrir ekki
tekjutengdur en þar er „tekju-
trygging“.
Á þessa skýrslu hefur þegar
verið minnst í Morgunblaðinu,
m.a. af undirrituðum 19. sept.
2000. Grunnlífeyrir er því skertur
* þrátt fyrir smáúrbætur.
Vonandi sannfærast íslensk
stjórnvöld um þátt tekjutrygging-
ar í íslensku þjóðlífi.
Gott er að vita að nú hafa ís-
lensk stjómvöld tekið á þessum
málum þó að í skötulíki sé. Banda-
ríkin hafa nú afnumið
tekjutengingar upp að
1.200.000 ísl. kr. á ári.
Áður fyrr greiddu
Bandaríkjamenn á
aldrinum 65-69 ára
einn dollar af hverjum
þremur dollurum í
skatt er eftirlauna-
þegar unnu sér inn.
Framtíðarbaráttan
snýst um að afnema
sem mest allar tekju-
tengingar, m.a. til
þess að forðast „fá-
tækragildru" sem er
sú gildra er duglegt
fólk fellur í.
Flest nágrannalönd,
þ. á m. Bretar, hafa afnumið þess-
ar álögur.
Það er þjóðhagslega hagkvæmt
að fólk njóti ávöxtunar erfiðis síns,
ekki síst þeir sem leggja mikið af
mörkum til að öðlast mannsæm-
andi líf þrátt fyrir fötlun eða háan
aldur.
Við eru ekki í leiðum félagsskap
því að landsfundur Sjálfstæðis-
flokksins gerði þetta að baráttum-
áli sínu fyrir IV2 ári. Við viljum
gjarnan fylgja þeim.
Höfundur er formaður FEB.
Bætt þjónusta LIN
I KOSNINGUM til
Stúdentaráðs HI í
febrúar sl. lagði
Röskva mikla áherslu
á að umbætur væru
nauðsynlegar í þjón-
ustumálum Lánasjóðs
íslenskra námsmanna.
Þáverandi fulltrúi
SHI í stjórn Lána-
sjóðsins, Eiríkur
Jónsson, vakti strax á
vormánuðum máls á
hugsanlegum mögu-
leikum í þessum efn-
um og hóf viðræður
við framkvæmda-
stjóra sjóðsins um
þjónustubætur. Málið
var einnig tekið upp í lánasjóðs-
nefnd SHI að frumkvæði Röskvu.
Árangurinn er nú sýnilegur og
hefur LÍN að undanförnu stigið
mikilvæg framfaraskref hvað þjón-
ustumál varðar.
Rafræn eyðublöð
Stúdentar hafa lengi bent á að
aukin netvæðing sjóðsins myndi
stórbæta aðgengi að upplýsingum
og gera milliliðalaus samskipti
stúdenta og LIN möguleg, óháð
opnunar- eða símatímum sjóðsins.
Samstarfsnefnd námsmannahreyf-
inganna samdi vegna þessa sam-
eiginlega skýrslu um möguleika
LIN á Netinu sem lögð var fyrir
stjórn LÍN haustið 1999. Lána-
sjóðurinn hefur nú tekið undir til-
lögur námsmannahreyfinganna og
þann 11. september síðastliðinn
Guðmundur Ómar
Hafsteinsson
undirritaði LÍN
samning um rafræn
skil eyðublaða við
Form.is. Samningur-
inn felur það í sér að
hægt verður að skila
inn eyðublöðum sjóðs-
ins á Netinu og munu
fyrstu eyðublöðin
koma á Vefinn á
næstu dögum.
Lengri
afgreiðsiutími
Á síðasta stjórnar-
fundi LÍN var sam-
þykkt tillaga um
lengri opnunartíma
LIN sem er jafnframt
afrakstur fyrrnefndra viðræðna.
Opnunartíminn hefur nú verið
lengdur um 1 klst. og 15 mínútur.
Hinn nýi opnunartími sjóðsins er
frá 9-16 alla virka daga. Þetta
verður að teljast talsverð þjón-
ustubót þar sem opnunartími LIN
var mjög knappur fyrir breyting-
arnar.
Frekari umbætur
Fyrrnefndar breytingar eru
framfaraskref í þjónustumálum
Lánasjóðsins en þó ber að hafa í
huga að mikilvægt er að halda vel
á spöðunum og vinna að frekari
umbótum á þeirri margþættu
þjónustu sem LIN veitir. Röskva
vill að Lánasjóðurinn sé í farar-
broddi í þessum efnum og þjóni
stúdentum á sem bestan hátt. Eitt
mikilvægasta sóknarfærið í þessu
Að frumkvæði stúdenta
----------7---------------
hefur LIN að undan-
förnu stigið mikilvæg
framfaraskref, segir
Guðmundur Omar Haf-
steinsson, hvað
þjónustumál varðar.
tilliti er frekari netvæðing Lána-
sjóðsins. Því vill Röskva tryggja
að sem mest komi út úr samning-
num við Form.is og möguleikar
hans verði nýttir til fullnustu.
Samhliða netvæðingunni er hins
vegar ávallt þörf á sveigjanlegri og
góðri persónulegri þjónustu við
námsmenn.
Röskva berst
áfram
LÍN á að leggja metnað sinn í
að veita fyrsta flokks þjónustu og
koma til móts við þarfir náms-
manna á sem flestum sviðum.
Röskva mun í vetur beita sér fyrir
enn frekari bragarbót í þessum
málum sem og öðrum brýnum úr-
lausnarefnum varðandi Lánasjóð
íslenskra námsmanna.
Höfundur situr í Stúdentaráði
fyrir Röskvu og er fulltrúi SHÍ
í stjóni LÍN.
„List“ og „markaðslist“
o
o
HELLIISTEVPA JVJ
Vagnhöfða 17
112 Reykjavík
Sími: 587 2222
Fax: 587 2223
Gerið verðsamanburð
Tðlvupðstur: sala@hellusteypa.is
www.mbl.is
Á SÍÐARI árum
hefur hin pólitíska
áhersla í menningar-
málum ýmissa ríkja
Evrópu gjarnan verið
að færast frá „lista-
stefnu“ í þröngum
skilningi þess orðs og
yfir á „menningar-
stefnu" þar sem list-
irnar eru settar í víð-
ara samfélagslegt og
efnahagslegt sam-
hengi.
Sú þjóð sem hefur
gengið hvað lengst í
því að skilgreina sína
menningarstefnu á
þennan hátt eru Hol-
lendingar, en allt frá árinu 1993
hefur hoilenska ríkisstjórnin sett
fram fjögurra ára markvissar
áætlanir í menningarmálum. Með
þeirri áætlun sem núna liggur fyr-
ir, samþykkt af hollenska þinginu
og nær til áranna 2001-2004,
„Actieplan Cultuurbereik" er
markmiðið fyrst og fremst að
draga að menningarviðburðum
eins mikinn fjölda fólks og framast
er gerlegt.
Hollendingar eru með þessu að
hverfa að nokkru frá forsjár-
hyggju í menningarmálum, enda
segja þeir að listirnar beri ekki að
skoða í gegnum þröngt sjóngler,
heldur verði að virða skoðanir
neytendanna, eða almennings, og
koma til móts við þær á jákvæðan
hátt.
Þetta þýðir ekki að opinberir
styrkir séu að dragast saman, þvert
á móti hafa þeir heldur verið að
aukast á síðari árum, en ki-afan um
sýnilegan árangur eða skil er líka
að aukast. Listastofnanir og hópar
sem njóta opinberra styrkja verða
með öðrum orðum að sýna fram á
að viðkomandi listastarfsemi höfði
Tinna
Gunnlaugsdóttir
til fólks, eða eigi sér
markhóp, ef þeir ætla
áfram að njóta velvilja
hins opinbera. Þetta á
jafnt við um rótgrónar
stofnanir og ný fyrir-
bæri í listum, þeim er
uppálagt að sýna fram
á tilverurétt sinn með
stöðugri leit og við-
leitni til að fara inn á
nýjar brautir og sækja
nýja listneytendur.
Þessi áhersla bygg-
ist á því viðhorfi að
það beri síður en svo
að forðast, eða for-
dæma það sem er vin-
sælt, heldur beri opin-
berum aðilum skylda til að hlúa að
því, eða með öðrum orðum nýta
sér það, sem er vinsælt á upp-
byggilegan hátt og stuðla að aukn-
um gæðum þess, m.a. með fjár-
framlögum. Á vissan hátt má því
segja að þetta sé markaðsstefna í
listum, en Hollendingar telja sig á
þennan hátt vera að ala upp list-
neytendur sem læra að meta gæði
og fara fram á þau.
Eða svo vitnað sé beint í orð
Theodoor Adams, menningarmála-
stjóra í ráðuneyti mennta, menn-
ingar og vísinda í Hollandi: „Við
verðum að stuðla að því að það
sem er vinsælt verði betra og það
sem er gott verði vinsælt." Á Is-
landi gætir enn talsverðrar for-
sjárhyggju í menningarmálum og
skortur á skýrum línum og mál-
efnalegri umræðu er oft á tíðum
tilfinnanlegur. Þó má segja að við
stefnum á margan hátt inn á sömu
braut og Hollendingar og eru
samningar menntamálaráðherra
við ýmsar ríkisstofnanir um árang-
ursstjórnun skýrasta dæmi þess.
Skortur á málefnalegri umræðu er
ef til vill hvað tilfinnanlegastur á
síðum dagblaðanna enda fer sú
umræða sem þar fer fram stund-
um inn á einkennilegar brautir í
stað þess að vera upplýsandi og
uppbyggileg.
Nú nýlega gat að líta nokkuð af-
dráttarlausa skilgreiningu á
„markaðslist" á síðum Morgun-
blaðsins, þar sem einn af menning-
arpennum blaðsins, Hávar Sigur-
Leikhús
Yfírvöldum ber menij-
ingarleg skylda, segir
Tinna Gunnlaugsdóttir,
til að styrkja og efla list-
ræna skynjun og hugs-
un í samfélaginu í heild.
jónsson, skilgreindi hugtakið
„markaðsleikhús" á ákaflega nei-
kvæðan hátt, eða svo vitnað sé í
orð hans frá 26. september síðast-
liðnum: „Markaðsleikhús er ekki
rekið af nauðsyn, það er fullkom-
lega ónauðsynlegt fyrir alla nema
þá sem að því standa.
Drifkraftur markaðsleikhússins
er ákveðið hugarfar sem ekki
verður breytt svo auðveldlega,
hugarfar sölumennsku, skjótfeng-
innar frægðar og fjölmiðlaspeglun-
ar.“
Með þessum orðum er Hávar
ekki aðeins að gera lítið úr öllum
þeim fjölmörgu listamönnum sem
starfa, og hafa starfað, hjá hinu
svokallaða „markaðsleikhúsi“, sem
hann í þessu tilfelli heimfærir upp
á Flugfélagið Loft í Loftkastalan-
um, heldur ekki síður úr stærstum
hluta þess fólks sem almennt sæk-
ir leikhús á Islandi.
Línan á milli „æðri“ og „lægri“
lista er sjaldnast skýr, sérstaklega
ekki í leikhúsi, sem þarf í raun að
vera allt í senn; áhrifaríkt, upp-
byggilegt og skemmtilegt til að
laða að áhorfendur.
Öll leikhús eru að hluta til
markaðsleikhús, enda vilja þau
sækja áhorfendur og státa af að-
sóknartölum. Sum leikhús eru í
þeirri aðstöðu, - sem betur fer -
að geta leyft sér, í bland við aðra
starfsemi, að gera áhættusamar
tilraunir og ögra áhorfendum sín-
um og vonandi víkka út skynjun
þeirra og skilning á margbreyti-
leika lífsins. Þetta á við um leikhús
í eigu almennings, eða leikhús sem
njóta umtalsverðra opinberra
styrkja eins og Þjóðleikhúsið og
Borgarleikhúsið. Þau geta leyft
sér að taka listræna áhættu og
tefla á tæpasta vað, án þess að það
sé þar með gefið að fótunum verði
kippt undan starfsemi þeirra ef
aðsókn bregst.
Slíkur bakhjarl er opinber
stuðningur - og er það vel. Sjálf-
stæðu leikhúsin út um borg og bæ
eru sjaldnast í stakk búin að taka
slíka áhættu, en gera það í sumum
tilfellum samt og eru þar með oft-
ar en ekki að grafa sína eigin gröf.
Það má vel vera að afstaða Hol-
lendinga til listastarfsemi eigi ekki
upp á pallborðið hjá menningarvit-
um á íslandi, en tilgangur allrar
listar hlýtur að vera að ná augum
og eyrum áhorfenda - einhverra
áhorfenda - þótt fjöldinn sé vissu-
lega afstæður í hverju einstöku til-
felli - annars dæmir listin sig sjálf
og deyr drottni sínum í skúffu við-
komandi listamanns.
Það hvarflar stundum að manni
að sumir séu brennimerktir þeim
undarlega skilningi að vinsældir
séu af hinu illa, þær hljóti þar með
að þýða að viðkomandi fyrirbæri
sé ómerkilegt og að þjónka undir
lélegan smekk almennings - sem
hljóti að vera viðtekinn og almenn-
ur.
Einhliða afstaða og lítilsvirðing
á starfi listamanna er listunum í
heild síst til framdráttar - og það
sem meira er, ég held að þeir sem
á annað borð sækja leikhús, eða
aðra listviðburði, séu þess fullkom-
lega umkomnir að dæma sjálfir um
gildi þess sem þeir njóta. Yfir-
völdum ber menningarleg skylda
til að styrkja og efla listræna
skynjun og hugsun í samfélaginu í
heild, ekki bara meðal fárra út-
valinna, heldur alls staðar þar sem
því verður við komið. Við stuðlum
ekki að frjósömu menningarlífi
með því að hafa vit fyrir fólki,
heldur með því að sjá til þess að
framboðið og gæðin séu sem mest
og listirnar öllum aðgengilegar,
allt frá leikskólabörnum og til elli-
lífeyrisþega - eða allt fram á graf-
arbakkann... Fólk dæmir svo
sjálft hvað því finnst einstakt,
markvert eða áhugavert - að ég
tali nú ekki um skemmtilegt líka.
Höfundur er leikari og forseti BÍL.