Morgunblaðið - 06.12.2000, Blaðsíða 35

MORGUNBLAÐIÐ
UMRÆÐAN
MIÐVIKUDAGUR 6. DESEMBER 2000 35
Nauðsyn laga
um ábyrgðar-
menn
EITT af viðfangs-
efnum löggjafans er
að takast á við spurn-
inguna, um hvað lög
eigi að fjalla um;
m.ö.o. að ákveða
hvaða sviðum mann-
lífsins skuli stjórnað
eða skipað með lög-
um. Stjórnarskráin
veitir ekki svör við
þessari spurningu og
við henni er því ekk-
ert einhlítt svar.
Stjórnarskráin heimil-
ar löggjafanum að
setja lög um nánast
hvað sem er, og því er
mikilvægt að hann
hugleiði vandlega hvort þörf sé
löggjafar eður ei áður en ákvörðun
er tekin. Því miður er það stað-
reynd að oft á tíðum má gagnrýna
löggjafann fyrir þær ákvarðanir
sem hann hefur tekið. T.d. hafa
verið settar reglur sem aldrei
verður framfylgt. Setning slíkra
reglna getur jafnvel verið hættu-
leg því þær geta leitt til þverrandi
virðingar fólks fyrir lögum og
löggjafanum og grafið undan trú
almennings á stjórnskipaninni
sjálfri.
Afstaða
mín
Ég er þeirrar skoðunar að eitt
meginviðfangsefni löggjafans sé að
tryggja öllum jöfn tækifæri. Það
markmið er miklu stærra en svo
að líklegt sé að það náist nokkru
sinni. Það breytir ekki því grund-
vallarviðhorfi mínu og mótar af-
stöðu mína til löggjafar og laga-
setningar. Menn eru misjafnir eins
og þeir eru margir og vinna misvel
úr þeim tækifærum sem þeir fá, en
eitt meginhlutverk þess sem hinar
almennu leikreglur setur er að búa
þær þannig úr garði að allir fá
jöfn, eða sem jöfnust tækifæri.
Ástand og
þróun
Nýverið lagði ég, ásamt sjö öðr-
um þingmönnum fram á Alþingi
frumvarp til laga um ábyrgðar-
menn. Hugmyndin að baki frum-
varpinu er að koma samskiptum
ábyrðarmanna og lánastofnana í
fastar skorður. Frumvarpið kveð-
ur á um aukinn rétt einstaklinga
sem ætla að gangast í ábyrgð á að
hafa allar upplýsingar um áhættu
fyrir framan sig þegar ákvörðun
er tekin. A þessu hefur verið mikill
misbrestur. Með frumvarpinu er
ekkert bannað sem nú er leyft; það
er mikilvægt að þeir sem taka þátt
í opinberri umræðu um umvarpið
átti sig á þeirri staðreynd. Á hinn
bóginn er efni ábyrgðarloforðs
þrengt þannig að heimili einstakl-
inga eru undanþegin aðför, hafl
viðkomandi ábyrgðarmaður ekki
haft persónulegan hag af lánveit-
ingunni.
Hér á landi hefur sú hugsun
verið fest í sessi að eðlilegt sé að
þriðji aðili ábyrgist viðskiptasamn-
ing lánastofnana og viðsemjenda
þeirra, öfugt við það sem annars
staðar þekkist. Reyndar hefur
hugmyndaauðgi lánastofnana átt
sér fá takmörk þegar þær hafa
verið að festa einstaklinga í
ábyrgðum. Má um það nefna mörg
dæmi. Því má fullyrða að þær hafi
misnotað það frelsi sem þær hafa
haft við að þróa ábyrgðarmanna-
fyrirkomulagið til þeirra stöðu
sem það er í í dag. M.ö.o. þær hafa
sýnt það að þeim er ekki treyst-
andi til að fara vel með þá yfir-
burðaaðstöðu sem þær jafnan eru í
þegar kemur að viðskiptum við
einstaklinga. Núverandi ástand er
til vitnis um það og því getur
löggjafinn ekki lengur setið hjá og
horft á. Löggjöf er því
nauðsyn.
Efni
frumvarpsins
Frumvarpið byggist
á því að samskiptum
þeirra sem vilja gang-
ast í ábyrgð og lána-
stofnana verði komið í
ákveðið form. Þar eru
neytendasjónarmið
höfð að leiðarljósi.
Hugsunin með frum-
varpinu er að gera að-
ila eins jafna og hægt
Lúðvík er þegar kemur að því
Bergvinsson að meta áhættuna af
því að gangast í
ábyrgð.
Róttækasta reglan sem lagt er
til að verði lögfest er sú að ekki
verði gert fjárnám í heimilum
manna, nema viðkomandi hafi haft
Róttækasta reglan sem
lagt er til að verði lög-
fest er sú segir Lúðvík
Bergvinsson, að ekki
verði gert fjárnám í
heimilum manna, nema
viðkomandi hafí haft
hag af lánveitingunni.
hag af lánveitingunni. Þetta bygg-
ist á þeirri hugsun að hagsmunir
samfélagsins eru meiri af því að
fjölskyldur og einstaklingar missi
ekki heimili sín en að kröfuhafi fái
greitt, því kostnaðurinn vegna
brotinna heimila og uppleystra
fjölskyldna fellur jafnan á samfé-
lagið að lokum.
Niðurlag
Lánastofnanir á íslandi hafa
sýnt að þeim er ekki treystandi til
að fara með þann aðstöðumun sem
er á stöðu þeirra annars vegar og
einstaklinga hins vegar. Þessu er
öðruvísi farið í þeim löndum sem
við viljum bera okkur saman við.
Ég tel það því vera skyldu Al-
þingis að bregðast við, og hefði
reyndar átt að gera það fyrir
löngu. Verði frumvarpið að lögum
mun það leiða af sér ríkari kröfur
til faglegri vinnubragða við lán-
veitingar en nú tíðkast. Það tel ég
að muni koma öllu efnahagslífinu
til góða. Enn fremur er ljóst að
verði ákvæðið um að heimili
manna verði undanþegin fjárnámi
að lögum, munu innheimtumenn
fjárskuldbindinga hafa meira fyrir
sinni innheimtu en nú er.
Höfundur er alþingismaður.
•V,ií iV
iC’íg s£
Mörkinni 3, sími 588 0640
Opið mán.-fös. frá kl. 12-18.
Lau. frá kl. 11-16
SKÁLD LESAljóðá
Austm’velli einn napran
og næðingssaman
haustdag tíl að mót-
mæla rafmagnsvirkj-
unum á hálendinu. Þau
taka tækni rafmagnsins
í þjónustu sína til að
breyta veikum rómi sín-
um í þrumuraust sem
megnar að yfirgnæfa
bæði umferðina og
norðangarrann. Á eftir
flýta þau sér inn í upp-
hitaða veröld tækninnar
þangað sem rafmagnið
dælir tO þeirra heitu
vatni úr iðrum jarðar
sem yljar þeim og tekur
úr þeim hrollinn. Rafmagn er gott.
Virkjanir eru vondar. Þegar hrollur-
inn er horfinn taka þau til við að
skipuleggja næstu mótmæli gegn
framleiðslu á því rafmagni sem snýr
öllum staðbundnum hjólum hins
tæknivædda atvinnulífs nútímans.
Þess atvinnulífs sem skáldin eiga það
að þakka að þau búa við önnur og
betri lífskjör en Bólu-Hjálmar. Þess
atvinnulífs sem stendur undir hinni
íjölþættu og blómlegu menningu á
Islandi nútímans. Þess atvinnulífs
sem væri með öllu óhugsandi án raf-
magnsins.
I borg einni úti í heimi stendur
kona með spjald sem á er letrað með
stórum stöfum: „Kill No Animals“.
„Drepið engin dýr“. Konan er að
hverfa af „vaktinni" og önnur tekur
við spjaldinu. Hún gengur röskum
skrefum inn í næsta stórmarkað þar
sem hún kaupir vænt stykki af nauta-
kjöti. Henni, og fjölskyldu hennar,
þykir nautakjöt gott. Það hefur alltaf
fengist í stórmörkuðum síðan hún var
lítil telpa sem trítlaði þangað, hald-
andi í hönd mömmu. En henni finnst
það ljótt að drepa dýr. Hún hefur
aldrei komið í sláturhús. Hve mörg
okkar hafa gert það?
Islenskur háskólaprófessor skrifar
grein til að andmæla byggingu álvers
á Islandi. Áverið er slæmt að hans
mati. Það spillir útsýninu, fordjarfar
náttúruna og eyðileggur lífríkið í Sel-
firði. Að auki þarf það rafmagn. Það
kallar á stóra virkjun í hinum óvið-
jafnanlegu Ljósugljúfrum sem setur
hluta þeirra á kaf og kaffærtr að auki
meginhluta Fögruvera, þar sem rauð
eyrarrósin blómstrar. Sú virkjun er
ófyrirgefanleg náttúruspjöll að hans
mati. Daginn eftir á prófessorinn er-
indi til útlanda á ráðstefnu. Hann
ferðast með flugvél. Bolur hennar og
vængir eru að níu tíundu hlutum
gerðir úr áli og álblöndum. Á1 er gott
og nauðsynlegt. En álver eru af hinu
illa.
Viðhorf af því tagi sem hér hafa
verið tekin tilbúin dæmi um eru
tvennskonar. Hið fyrra getum við
kallað NIMBY. Skammstöfunin
stendur fyiár Not In My Back Yard.
Ekki í mínum garði. Viðhorfið er
þetta: Ég vil gjaman njóta góðs af
tækniframförum og öllu
því sem þær gefa af sér.
En ég vil ekki taka á
mig neitt af óþægindun-
um sem þeim fylgja.
Það geta aðrir gert. Eg
ferðast gjaman með
flugvélum. Ég nota líka
álpotta og álpönnm- í
eldhúsinu. Það er mikið
af áli í bílnum mínum
sem fyrir bragðið er
léttur og sparneytinn á
bensín. En ég vil alls
ekki að ál sé framleitt á
Islandi. Álver má reisa í
þróunarlöndunum. Þar
verður fólk öllu fegið.
Að sjálfsögðu vil ég líka
hafa ódýrt og öruggt rafmagn. En ég
vil alls ekki láta virkja mína uppá-
Umhverfi
Skortur á sýn á sam-
hengi hlutanna, segir
Jakob Björnsson, virð-
ist fara vaxandi í ölium
iðnríkjum.
haldsá. Það er hægt að virkja ein-
hvers staðar annars staðar. Og ekki
leggja raflínur framhjá fossinum þar
sem ég veiði. Þær geta verið annars
staðar.
NIMBY er dæmigerður fyrii- hinn
eigingjarna. Þann sem gjaman vill fá
góðan hádegisverð, en ætlar öðmm
að borga hann.
Hitt viðhorfið er dæmigert fyrir
mann sem er orðinn svo vanur að fá
ókeypis hádegisverð að hann hefur al-
veg gleymt að það þarf að borga hann.
Fyrir honum er það svo sjálfsagt að
rafmagnið sé til taks í innstungunni í
veggnum þegar hann þarf á því að
halda, nautakjötið í stórmarkaðnum
þegar hann langar í kjöt og flugvél við
landganginn þegar hann vill ferðast,
að það hvarflar ekki að honum að
setja svo sjálfsögð mál í samband við
jafnógeðfellda hluti og virkjanir,
dýradráp eða álver.
Þessi skortur á sýn á samhengi
hlutanna virðist fara vaxandi í öllum
iðnríkjum. Ég held að hann eigi rót
sína í verkaskiptingunni í nútímaþjóð-
félagi. Sífellt þrengri verkaskiptingu;
sífellt meiri sérhæfingu. Sjónarsvið
manna verður þröngt. Þeir eiga erfitt
með að sjá út yfir sérsvið sitt og finna
jafnframt hjá sér minni og minni þörf
fyrir að gera það. Samhengi hlutanna
verður æ óljósara. Tækniframfarir
færa stöðugt til mörk hins mögulega
og ómögulega svo að þau verða smám
saman þokukennd í augum hins sér-
hæfða, en þröngsýna, nútímamanns.
Fjarstæðukenndar spurningar verða
ekki lengur svo fjarstæðukenndar.
Fjarstæðukenndar kröfur ekki held-
ur. „Skorað er á stjómvöld að leita
leiða til að virkja án þess að setja þurfi
land undir miðlunarlón." Til að gera
vatnsaflsvirkjanir á íslandi án þess að
miðla vatni frá sumri til vetrar. Að
stunda ,4’aforkubúskap“ án þess að
safna „heyforða" til vetrarins. Slíkur
búskapur hefði bónda fyrr á öldinni
aldrei komið til hugar. En skrifstofu-
manni í Reykjavík í dag getur hann
vel komið til hugai’. Búskapur er utan
hans daglega sjónarsviðs. Vh’kjanir
sömuleiðis. Og er ekki tækninni alltaf
að fara fram?
Verður þess langt að bíða að heims-
samtökin „Save the Bulls!“ (Bjargið
nautunum!) skori á yfírvöld að leita
leiða til að framleiða nautakjöt án
þess að það þurfi að slátra nautum?
Eru ekki ævintýralegar framfarir að
verða í líftækninni?
Fyrir þann sem varð að vera allt í
senn, læknir sinn, lögfræðingur,
prestur, smiður, kóngur, kennari,
kerra, plógur, hestur, var yfirsýn
spuming um líf eða dauða. Hann varð
að treysta á sjálfan sig. Sérhæfingin
var engin; sjónarsviðið vítt, samhengi
hlutanna lá í augum uppi: Langaði
hann í kjöt varð hann fyrst að slátra.
Líklega er þessi þröngsýni og
einsýni bakhliðin á því að fá nær allt
upp í hendurnar án þess að þurfa
nokkuð að velta því fyrir sér hvernig
það komst þangað. Bakhliðin á því að
rafmagnið er ávallt í innstungunni.
Og kjötið í stórmarkaðnum. Og flug-
vélin við landganginn.
Við þröngsýninni held ég að sé að-
eins eitt ráð: Almenningsfræðsla. Að
upplýsa almenning. I virkjunarmál-
um sem öðra. Því að hér er miklu
meira í húfi en virkjanir og vatns-
miðlanir. Þröngsýni og einsýni era
hættulegar lýðræði.
NIMBY verður sennilega erfiðari
viðfangs. Hann á rót sína í eigingirni
og snobbi; löstum sem fylgt hafa
mannkyninu frá upphafi. Hann stafar
ekki af breyttum þjóðfélagsháttum,
verkaskiptingu og sérhæfingu. Ráð
gegn honum er líklega erfiðara að
finna en gagnvart þröngsýninni. Ekki
er víst ;ið fræðsla komi þar að sama
haldi. Ahrifamest væri sennilega að
taka hádegisverðinn af. En það þættu
líklega mannréttindabrot.
Höfundur er fv. orkumálastjóri.
Þar sem gæði og gott verð fara saman..
°P'lð,. föstud. 10-18.
manud; 11-18
Laugard.1l ■
ogsunnud.1^ »ö-
markaðstorgið
í húsi Fálkans, Suðurlandsbraut 8, sími: 533 50 90
'OHýja
V andinn að
sjá samhengí
hlutanna
Jakob
Björnsson
Grand Cherokee Limited, árg.
Hlaðinn
aukabúnaði.
Gullmoli.
Verð
4.350,000
M-Benz WIL 320, árg. 11/’99
Ekinn 15 þ.
Svartur
og grár.
Leður.
Verð
4.700,000
bílar
Hlíðarsmára 9,
sími 544 4880, fax 544 4881
list
email: trausti@bilaroglist.is,
vefsíða www.bilaroglist.is