Morgunblaðið - 06.12.2000, Blaðsíða 64

64 MIÐVIKUDAGUR 6. DESEMBER 2000
■ ■ ■ i i i — —
FOLKI FRETTUM
MORGUNBLAÐIÐ
Síðustu
dagar deyj-
andi stjörnu
Nico: the songs they never play on
the radio eftir James Young.
Bloomsbury gefur út. 1999. 207 síð-
ur. Kostar 1000 kr. í Bretlandi. Les-
in frá vinstri til hægri og ofan frá
og niður.
VIÐ getum ekki öll dáið ung. Ekki
eru allir svo heppnir að deyja hold-
ugir vegna misnotkunar vímuefna í
frönsku baðkeri. Sumir hætta öllu
rugli, taka upp heilsusamlegt lífemi,
finna jafnvel trúna og fara að boða
hana á misgóðum sólódiskum. En
svo er það fólk eins og Nico sem sam-
kvæmt allri heilbrigðri skynsemi
ætti að hafa löngu yfirgefið þennan
heim en hjakkast áfram á heróíninu
pg þrjóskunni einni saman fram yfir
fertugsafmælið.
Hér er ekki sögð sagan af gullnu
árum Nico, þegar kisulóran þýska-
stundaði villt lífemi með yfirborð-
skenndum sérgæðingum Warhol-
listasmiðjunnar og söng um veislur
morgundagsins. Þegar hér er komið
sögu er gullhúðin flögnuð af og eftir
situr fertug útgáfa af dýragarðs-
barni með heróínávana og sam-
skiptahæfileika á við níræðan kerfis-
fræðing. Velvet Underground löngu
hætt störfum og eftir situr greyið
Nico, búin með alla peningana sem
hún fékk fyrir sólóplöturnar og lítið
annað að gera en að betla heróín af
pönkumm sem vilja geta sagst hafa
sprautað sig með goðinu. En þá kem-
“njr til skjalanna furðufuglinn Dr.
Demetrius sem vill koma saman ein-
hvers konar hljómsveit í kringum
nafn Nico og senda þau á tónleika-
ferð um Evrópu. Það er því púslað
saman sundurleitum hópi furðufugla
og hefst hér ein ömurlegasta og
skrautlegasta tónleikaferð tónlistar-
sögunnar.
Þessari farsakenndu, grátbros-
legu lýsingu stýrir hljómborðsleikari
ferðarinnar, James Young, af
ótrúlegri hæfni alls frábrugðið því
sem maður á að venjast þegar svona
„ævisögur" eru annars vegar. En þó
efniviðurinn sé vissulega góður eru
það frásagnarhæfileikar James
Young sem færa söguna yfir meðal-
JJfeg. I svölum „beatific" stíl í anda
Kerouac og þeirra drengja.
Stílfærð ævisaga með hraðri frá-
sögn, skemmtilegum persónum og
stöðugum ferðalögum um allan
heiminn. Orðalagið er frábært og
þetta er að mörgu leyti ein skemmti-
legasta bók sem ég hef lesið og svo
sannarlega fyndnasta bók um ævi
tónlistarmanna sem lent hefur undir
leslampanum mínum.
Bókin er upplýsandi, myrk, hress-
andi, sjarmerandi, niðurdrepandi og
fyndin. Húmorinn er alveg á mörk-
pm smekks og smekkleysu. Ekki að
“þ'að myndi breyta miklu þótt farið
hefði verið yfir strikið því að á tíma-
bilinu sem bókin lýsir var Nico löngu
orðin sjálfselsk, útjöskuð og sorgleg
skopmynd af sjálfri sér. Höfundi
tekst samt að finna það góða í henni
og skilur mann eftir með söknuð í
hjarta yfir þessum furðulega kar-
Jtj?ter.
Ragnar Egilsson
Ferill Borís N. Jeltsíns einkenndist af blekkingum og millileikjum í
flókinni pólitískri stöðu. Asgeir Sverrisson segir frá Midnight
Diaries, þriðja bindi endurminninga fyrrverandi forseta Rússlands.
Sagan hálf og
varla það
ÞEGAR Borís N. Jeltsín Rússlands-
forseti tók ítrekað að hverfa af sjón-
arsviðinu vikum saman töldu flestir
að endalokin væru skammt undan.
Sú skoðun virtist síðan fá staðfest-
ingu þegar sjónvarpsmyndir sýndu
forsetann í múmíulíki, heilsulaust og
örvasa gamalmenni.
Allt fór þetta þó á betri veg og nú
nýtur eftirlaunaþeginn Borís N.
Jeltsín lífsins skammt fyrir utan
Moskvu, nokkuð sæll með æviverk-
ið.
Þessi er að minnsta kosti raunin
ef marka má þriðja bindi endur-
minninga Jeltsíns, sem nú er komið
út í enskri þýðingu. Jeltsín var því
ákaflega feginn að fá tækifæri til að
láta af völdum um síðustu áramót.
Hann var örþreyttur og taldi sig
hafa skilað þessu mikla ríki, sem
hann hafði farið fyrir, í hendur
manni, er væri traustsins verður.
Þar ræðir um Vladímír V. Pútín, nú-
verandi forseta Rússlands.
Fyrri tvö bindi æviminninga
Jeltsíns (,Against the Grain“ og
„The Struggle for Russia" í enskum
þýðingum) einkenndust af sjálfshóli
höfundar og takmörkuðum skilningi
á þeirri ábyrgð, sem hann hlýtur að
bera á ástandi mála í Rússlandi nú
um stundir. Þriðja bindið er augljós-
lega verk sama höftmdar en það
fjallar einkum um árin 1996-2000.
Jeltsín líkir sjálfum sér við
„ákvarðana-vél“ og víst er að erfitt
er að heimfæra þá lýsingu upp á
„múmíu-myndirnar“, sem við þekkj-
um svo vel. Hann hafnar þeirri við-
teknu skoðun að síðustu ár hans í
embætti hafi einkennst af upplausn,
sem m.a. lýsti sér í tíðum skiptum á
forsætisráðherrum og kveðst alla tíð
hafa haft stjóm á atburðarásinni.
Þrotlaus barátta
Jeltsín telur ævi sína hafa verið
endalausa baráttu við óvini, óvini
hans, rússnesku þjóðarinnar, lýð-
ræðisins og frelsisins. Og vissulega
hefur hann ýmislegt til síns máls.
Það var Jeltsín, sem veitti öflugustu
andspyrnuna er harðlínukommún-
istar reyndu að ræna völdum í So-
vétríkjunum í ágústmánuði 1991. Sú
andstaða var hins vegar misskilin á
Vesturlöndum þar sem viðbrögð
Jeltsíns mótuðust mun frekar af
rússneskri þjóðemishyggju og
valdadraumum hans sjálfs en djúpri
ást á lýðræðinu. Það var og Jeltsín,
sem barði niður uppreisn hluta
þingsins árið 1993, er kostaði blóð-
bað og eyðileggingu.
Jeltsín lítur svo á að vera hans á
valdastólum og pólitísk snilli hafi
bjargað rússnesku þjóðinni frá því
að lenda á ný undir stjóm kommún-
ista. í bókum hans kemur aftur og
aftur fram að hann taldi það helga
skyldu sína að berjast gegn komm-
únistum. Og þegar líða tók að lokum
valdaferlisins hófst leitin að eftir-
manni, sem fær væri um að tryggja
þann stöðugleika, er Rússar þráðu
svo mjög.
Til þess að forsetanum mætti
auðnast þetta þurfti hann á banda-
mönnum að halda. Margir þeirra
vom vafasamir og þá ekki síst auð-
jöframir, sem tryggðu endurkjör
forsetans árið 1996 þegar engin von
virtist um sigur. Jeltsín fullyrðir að
menn þessir hafi haft fmmkvæðið og
leitað til hans. Víst er að án fjár-
stuðnings þeirra hefði forsetinn trú-
lega aldrei náð endurkjöri.
Jeltsín gerir aðeins stuttlega
grein fyrir samskiptum sínum við
auðjöfrana og kannast ekki við að
nokkuð misjafnt hafi verið þar á
ferðinni. í þessu liggur stærsti galli
MIDNIGHT diabies
BORIS
YELTSIN
Associated Press
Borís N. Jeltsín ásamt arftaka sinum Vladímir V. Pútín. Jeltsm kveðst
hafa hrifist af yfirvegun og gáfum Pútíns og ákveðið að gera hann að
eftirmanni sínum.
endurminninga hans, sögurnar era
hálfsagðar og alltof víða virðist for-
setinn fyrrverandi telja frekari út-
skýringar óþarfar eða þá að hann
kýs einfaldlega ekki að segja alla
söguna.
Eftirmaðurinn valinn
Þannig er því t.a.m. farið um
Vladímír V. Pútín. Jeltsín hafði kom-
ið auga á „hæfileika" hans löngu áð-
ur en hann skipaði hann for-
sætisráðherra. Hann ákvað því að
leika millileik í fyrra með því að
skipa Sergei V. Stepasjín for-
sætisráðherra þar eð hann taldi
hvorki þjóðina né valdakerfið búið
undir Pútín. Svipuðum brellum,
millileikjum og blekkingum hafði
hann iðulega beitt áður og allsherjar
leikhúsi var komið á fót til að leyna
rússnesku þjóðina því hversu al-
varlega veikur forsetinn væri. Stór
hluti síðara kjörtímabilsins fór í
þetta með ærinni fyrirhöfn og stór-
brotnum blekkingum.
En Jeltsín fór með sigur af hólmi
líkt og oftast áður. Með því að nýta
sér stórkostlega gallaða stjómar-
skrá Rússlands gat hann valið eftir-
mann sinn og tryggt þeim hinum
sama yfirburðastöðu í forsetakosn-
ingunum, sem fram fóra í maímán-
uði í ár.
Lesendur eru hins vegar litlu nær
um Pútín, vita það eitt að forveri
hans taldi hann yfirvegaðan og hæf-
an ungan mann, sem fært gæti lang-
þreyttri þjóð stöðugleika. Það hefur
Pútín raunar tekist ef miðað er við
það tíðindaleysi, sem einkennt hefur
rússnesk stjómmál síðustu mánuð-
ina. Vafalaust vegur þar þó þyngst
mikO og almenn þreyta á stjómmál-
um og stjómmálamönnum.
Viðspyrna og
stórveldisstaða
í þessu bindi minninga sinna legg-
ur Jeltsín ríka áherslu á þá viðleitni
sína að treysta stöðu Rússa í samfé-
lagi þjóðanna. Hann telur sig með
réttu hafa unnið stóran sigur er
hann tryggði Rússum aðgang að
fundum sjö helstu iðnríkja heims og
hann er ánægður með að hafa veitt
viðspymu gegn hneigðum Banda-
ríkjamanna til að taka að sér hlut-
verk heimslögreglunnar.
Athyglisverð er sú fullyrðing
Jeltsíns að andstaða Rússa við hern-
aðaraðgerðir NATO í Júgóslavíu
hafi á engan hátt tengst slavneskum
bræðraböndum við Serba. Jeltsín
kveðst hafa haft af því áhyggjur að
þjóðin myndi snúast gegn vestrænu
gildismati og þar með lýðræðinu ef
NATO kæmist upp með að ráðast
gegn serbneska hernum.
Jeltsín fjallar stuttlega um flesta
þá, sem komið hafa við sögu í rúss-
neskum stjórnmálum á síðustu ár-
Forvitnilegar bækur
THE MAN
IN THE ICE
The amazing inside story of the
5000-YEAR-OL.D BODY FOUND TRAPPED
IN A GLACIER IN THE ALPS
KONRAD SPINDLER
Á köldum
klaka
THE MAN IN THEICE, eftir Kon-
rad Spindler. Phoenix gefur út
1997.305 síðna kilja og fæst í Penn-
anum-Eymundsson.
um. Hann staðfestir efasemdir
margra á Vesturlöndum um Jevgen-
íj M. Prímakov, sem var um skeið
forsætisráðherra, og kveður Al-
exander I. Lebed hershöfðingja og
forsetaframbjóðanda hafa verið
mann í leit að öryggi á ólgutímum.
Jeltsín kveður Pútín hafa verið treg-
an til að taka við forsetaembættinu.
Lýsingar hans á samskiptum við
leiðtoga á Vesturlöndum era vin-
samlegar en rista ekki djúpt.
Afrek og mistök
Nafn Borís N. Jeltsíns mun vitan-
lega verða ritað á spjöld sögunnar.
Mestu afrek sín vann hann þó á
fyrstu áram valdaferilsins þegar
hann átti einna stærstan hlut í því að
leggja Sovétríkin niður og leggja
drög að nýju Rússlandi. Miðað við
hversu gríðarleg umskiptin vora
verður að teljast mikið afrek að þau
skyldu að mestu fara friðsamlega
fram og að lýðræðið hafi haldið velli
þar eystra þótt gallað sé. Nú þegar
svonefnd „leiðtogafræði“ era mjögí
tísku mun athyglin vafalaust beinast
að pólitísku tímaskyni Jeltsíns, sem
sýnist hafa verið óbrigðult. For-
setinn gerði hins vegar fjölmörg stór
mistök og stærsti stuldur mann-
kynssögunnar, einkavæðingin í
Rússlandi, gerðist á hans vakt.
Endurminningar Borís N. Jeltsíns
eru aðeins gárur, sem era allrar at-
hygli verðar en fara fjarri því að
veita trúverðuga lýsingu á þeirri
stórbrotnu rás atburða, sem hófst
með valdatöku Míkhaíls S. Gorb-
atsjovs í Sovétríkjunum árið 1985.
„I JÖKLINUM hljóða dauða-
djúpar sprungur," kvað skáldið.
Víst er, að það sem tapast í jökulinn
verður sjaldan heimt aftur og þegar
jökullinn sjálfur skilar því af sér
seint og um
síðir, er það
oftast nær illa
farið eftir hin
köldu faðmlög.
En það er ekki
alltaf svo. Fyrir
um 5300 árum,
eða á seinni
hluta stein-
aldar, var mað-
ur á ferð í suður-
hluta Alpanna.
Hann lagðist til
hvíldar i gili hátt
uppi í fjöllunum
og þar sofnaði
hann svefninum
langa. Hann gerði
sér öragglega
ekki grein fyrir,
hversu miklu máli
það skipti fyrir
okkur, afkomend-
ur hans, að hann
valdi sér þennan
hvílustað. Stór
björg fylltu nánast
upp í gilkjaftinn og
hindruðu framskrið
jökulsins, þannig að
gilið var í rauninni
hin fullkomna frysti-
kista. Þarna svaf ái okkar í mörg
þúsund ár og jökullinn geymdi
hann vel. Það var svo haustið 1991,
eftir langvarandi hlýindi og sól-
bráð, að jökullinn sleppti honum úr
faðmlagi sínu. Tilviljun réð því að
hjón, sem voru við fjallaklifur á
þessum slóðum, gengu fram hjá gil-
inu og fundu líkið. Þau létu yfirvöld
vita. I fyrstu var talið að um væri að
ræða lík einhvers hinna mörgu
fjallgöngumanna sem dáið hafa við
fjallaklifur, en þegar ljóst var að
þarna var í raun og vera um forn-
leifar að ræða, hófust háværar deil-
ur milli ítala og Austurríkismanna
um tilkall til fornleifanna. Þegar í
Ijós kom að þetta var „Austurríkis-
rnaður", var Konrad Spindler, forn-
leifafræðingi við háskólann í Inns-
bruck, falið að stjórna rannsókn á
fornleifafundinum. Spindler hefur
skrifað bók; The man in the ice, þar
sem hann fjallar ítarlega um Ötzi
(eins og hann hefur verið kallaður)
og allt það sem hjá honum og á hon-
um fannst. I bókinni er fjöldi ljós-
mynda og skýringarmynda, sem
auðveldar mjög lesturinn. í bókar-
lok fer Konrad Spindler úr hlut-
verki vísindamannsins og ímyndar
sér síðustu dagana í lífi hans og
tekst mætavel að „endurlífga“
hann, svo hann verður ljóslifandi í
huga lesandans. Þannig þakkar
hann Ötzi, fyrir hönd okkar allra,
kærlega fyrir ómetanlegar upplýs-
ingar um samtíð hans.
Ingveldur Róbertsdóttir