Morgunblaðið - 09.12.2000, Síða 52

,52 LAUGARDAGUR 9. DESEMBER 2000
UMRÆÐAN
MORGUNBLAÐIÐ
Mann-
réttindi?
„Aðrirsegja afogfrá að Svanavatninu
verði einhvern tímann skipt útfyrir
Flóðhestavatnsbólið, í nafni misskilinn-
ar pólitískrar rétthugsunar. “
ISan Francisco-borg á
vesturströnd Banda-
ríkjanna er bannað að
vera vondur við fólk. Til
að fylgja eftir þeirri stefnu hef-
ur borgin sett skýrar reglur þar
sem meðal annars er kveðið á
um að ekki megi mismuna fólki
eftir kynþætti, trú, litarhætti,
uppruna, aldri, kyni, kynhneigð,
fötlun eða fæðingarstað. Síðast-
liðið vor bætti borgin um betur
og nú er líka harðbannað að
vera vondur við fólk sem er
feitt, horað, hávaxið eða lágvax-
ið. Um það leyti sem borgaryf-
irvöld voru
VIÐHORF
Eftir Hönnu
Katrínu
Friðriksson
að bæta lík-
amsburða-
klausunni við
mannrétt-
indakafla
sinn voru sagðar margar sögur
af hremmingum of- eða van-
nærðra. Kona nokkur, sem var
hátt í 300 kíló, fékk ekki leigða
íbúð af því að eigendur íbúðar-
innar óttuðust að hún skemmdi
parketið. Hún sýndi reyndar
fram á síðar, með aðstoð verk-
fræðings, að það fengi ekki
staðist. Aðrir feitlagnir sóttu
um starf, vinnuveitendur voru
hinir jákvæðustu en hættu svo
við allt saman þegar vaxtarlag
viðkomandi kom í ljós. Svo
greindu fréttir líka frá því að
horaðir hefðu margir átt í
mesta basli með að fá vinnu, því
atvinnurekendur óttuðust að
þeir ættu við átröskun að stríða
eða glímdu við banvænan, jafn-
vel smitandi, sjúkdóm. Færri
sögum fór að vísu af erfiðleik-
um hávaxinna og lágvaxinna, en
hægt er að ímynda sér að þeir
stríði stundum við svipaðan
vanda.
Það var því Ijóst að borgaryf-
irvöldum gekk gott eitt til þeg-
ar þau lagfærðu mannréttinda-
bálk sinn og færðu feita,
horaða, stutta og langa undir
verndarvæng sinn. Örfáar und-
antekningar eru að vísu frá
þessari umfangsreglu, til dæmis
þykir enn sjálfsagt að lög-
reglumenn séu í meðallagi í
holdafari og hæð og sérstaklega
er tekið fram að reglurnar nái
ekki til fótbolta- eða horna-
boltaliða borgarinnar. Nógu
gæti nú verið gaman að sjá
reglunum beitt þar. Reglurnar
ná annars til allra fyrirtækja
borgarinnar, sem og þeirra
stofnana sem njóta beinna fjár-
framlaga frá borginni. Og þar
stendur núna hnífurinn í kúnni.
I borginni er rekinn virtur ball-
ettskóli í tengslum við hinn
þekkta San Francisco-ballett,
sem er íslendingum að góðu
kunnur vegna starfa Helga
Tómassonar sem listræns
stjórnanda. I maímánuði, um
svipað leyti og borgaryfirvöld
voru að fjalla um feita og hor-
aða, stutta og langa, sóttu rúm-
lega 1.400 nemendur um skóla-
vist í ballettskólanum. í þessum
hópi var 8 ára telpa, sem hefur
hið mesta yndi af ballettdansi
og vill gjarnan verða ballerína
þegar fram líða stundir. Að
sögn móður hennar er hún afar
hæfileikarík, en samt gekk erf-
iðlega að fá skólayfirvöld til
þess að horfa á prufudans henn-
ar. Móðirin hefur eftir þeim að
dóttir hennar hafi einfaldlega
ekki þá líkamsbyggingu sem
þurfi til að ná árangri sem ball-
erína. Þrátt fyrir að telpan hafi
með eftirgangsmunum fengið að
sýna skólastjórnendum hvað í
henni býr fékk hún ekki inn-
göngu í skólann fremur en rúm-
lega eitt þúsund aðrir umsækj-
endur. Móðir hennar ætlar
aftur á móti ekki að láta hér við
sitja og hefur nú klagað höfnun-
ina til mannréttindanefndar
borgarinnar, sem hefur meint
brot á mannréttindabálkinum á
sinni könnu. Skólinn fær árlega
tæpra 50 milljóna króna styrk
frá borginni og þarf því að sæta
reglum hennar.
Það fylgir sögunni að telpan
litla sé fremur lágvaxin og
sterklega vaxin. Þrátt fyrir
ungan aldur hefur hún dansað
ballett í nokkur ár. Móðirin seg-
ir að þarna sé á ferðinni mis-
munum af versta tagi, en skól-
inn vísar til þess að hann reki
engin tómstundanámskeið, held-
ur velji hann gaumgæfilega þá
dansara sem verði atvinnu-
dansarar þegar fram líða stund-
ir. Það sé sóun á tíma skólans
og nemandans ef engar líkur
séu á að námið beri ætlaðan ár-
angur. I kjölfar kæru móður-
innar hefur hafist hin fjörleg-
asta umræða um hvernig
ballerínur eigi að vera. Rifjuð
eru upp dæmi um ungar stúlk-
ur, sem svelta sig og misbjóða
líkama sínum í þeirri von að ná
árangri í hörðum ball-
ettheiminum. Flestir eru sam-
mála um að það sé ekki æski-
legt. Lögmaður nokkur í San
Francisco, sem náði að knýja
fram sigur í máli nokkurra
kvenna til þess að fá hnekkt
stífum reglum slökkviliðs borg-
arinnar um lágmarkshæð
slökkviliðsmanna, segir að ball-
erínumálið sé afar merkilegt.
Það gæti nefnilega þvingað al-
menning til þess að endurskoða
viðhorf sitt til líkamsímyndar
og menningar.
Fáir aðrir hafa nokkra trú á
að það gangi eftir í ballettheim-
inum með einu klögumáli átta
ára telpukorns. Aðrir segja af
og frá að Svanavatninu verði
einhvern tímann skipt út fyrir
Flóðhestavatnsbólið í nafni mis-
skilinnar pólitískrar rétthugs-
unar.
Kannski verður málið einfald-
lega leyst með því að undan-
skilja ballettskólann frá reglu-
num, rétt eins og fótboltaliðið
og hornaboltaliðið. Ef íþróttafé-
lög mega fylgja eftir eigin kröf-
um um líkamsburði þeirra sem
þar starfa hljóta ballettskólar,
sem eru að rækta efnivið ball-
ettsýninga framtíðarinnar, að
mega gera slíkt hið sama. Það
þurfa ekki alltaf allir að vera
jafnir alls staðar.
Steingrímur J., um-
hverfismat, vafinn
og varúðarreglan
í SÍÐUSTU viku
hringdi Steingrímur
J. Sigfússon í þann
sem þetta ritar. Við
tókum ýmis samfé-
lagsmál til umræðu
enda fyrrum sam-
starfsmenn og kunn-
ingjar. Ekki var síst
rætt um Mývatn og
nýlegan úrskurð um-
hverfisráðherra um
áframhaldandi töku
kísilgúrs úr Mývatni.
Eg skýrði Steingrími
m.a. frá ýmsum hug-
myndum um hvernig
Kísiliðjan hygðist
standa að málum, sem
verða mjög til bóta með tilliti til
umhverfisins. Steingrímur lýsti
ánægju með það sem ég skýrði
honum frá.
Við Steingrímur vorum alger-
lega sammála um að þar sem frek-
ara kísilgúrnám hefði farið í gegn
um allt hið lagalega ferli sem lög
um umhverfismat kveða á um, þá
væri vandasamt að gagnrýna mál-
ið. Við vorum jafn sammála um að
umdeild starfsemi sem kæmist hjá
að fara í umhverfismat gæti átt
erfitt uppdráttar í framtíðinni.
I ljósi þess sem að framan er
sagt kom mér ákaflega á óvart að
heyra í fréttum í kvöld að Stein-
grímur hefði verið að skattyrðast
út af þessum úrskurði á Alþingi í
dag.
Lengi skal manninn reyna.
Um
umhverfismat
I gildandi lögum um umhverfis-
mat er skýrt tekið fram hvaða
framkvæmdir skulu skilyrðislaust
fara í umhverfismat. Á sínum tíma
voru Eyjabakkar undanþegnir um-
hverfismati. Hávær hópur fólks
beitti sér fyrir undirskriftum til að
krefjast umhverfismats. Hópurinn
náði nokkrum árangri en sýnu
minni en stefnt var að í upphafi.
Allir vita hverjar lyktir málsins
urðu. Mér segir hins vegar hugur,
að hefði umhverfismat farið fram
vegna Eyjabakka og niðurstöðurn-
ar orðið andstæðar sjónarmiðum
hinna háværu safnara undirskrift-
anna, hefðu þeir ekki látið staðar
numið.
Þetta á við um kísilgúrnám úr
Mývatni. Allt ferlið var gengið á
enda og kostnaður um fimmtíu
milljónir króna. Nokkrir aðilar
sendu inn umsagnir í tvígang við
meðferð málsins og kærðu svo loks
úrskurð skipulagsstjóra, alltaf með
sömu röksemdum og samhljóða
textum. Ekki verður betur séð en
margir textanna séu ættaðir úr
sömu smiðju og enn er smíðað.
Meðal annars höfðu nokkrir and-
stæðingar kísilgúrnámsins á orði,
að þar sem svo margar kæranna
væru samhljóða, væri ekki annað
fært en taka tillit til kæranna.
Jafna mætti til að ef margir ásök-
uðu einhvern um þjófnað væri sá
hinn sami þjófur burtséð frá
málsatvikum.
Varúðarreglan
og að njóta vafans
Það er orðið gífurlega vinsælt að
klifa á að rétt sé að náttúran njóti
vafans. Þá er gjarna talað um var-
úðarregluna og hefur Morgunblað-
ið m.a. klifað þar á. Þetta þykir
fagurlega mælt og bera vott um
víðsýni. Vissulega má að nokkru til
sanns vegar færa. Þegar kemur
hins vegar að úrskurði umhverfis-
ráðherra og skipulagsstjóra um
kísilgúrnám þá eru nokkrir fyrir-
varar settir um vöktun þannig að
tryggt skuli að náttúran beri ekki
af skaða. (Það er
aldrei hægt að vera
alveg viss.) Annað það
sem er miklu mikil-
vægara varðandi kísil-
gúrnám úr Mývatni
er, að af töku kísil-
gúrs úr Mývatni er
þrjátíu ára reynsla.
Þá reynslu telja flestir
heimamanna góða og
vísindamenn hafa sagt
að ekki sé hægt að
tengja sveiflur í lífríki
vatnsins við töku kísil-
gúrs. Umhverfisráð-
herra og skipulags-
stjóri byggðu úrskurð
sinn á þekkingu og
reynslu. Úrskurðurinn gat því ekki
orðið á annan veg en raunin varð.
Skynsamt fólk sem kynnir sér mál-
in ofan í kjölinn með opnum huga
hefði komist að sömu niðurstöðum.
Til fróðleiks vil ég benda lesendum
á að allar kísilgúrnámur í veröld-
inni nema Mývatn eru uppþornuð
stöðuvötn.
Ég bið Morgunblaðið og lesend-
ur að hafa í huga gríðarlegt hags-
munamál okkar Islendinga sem ef
til vill er ekki til lykta leitt. Ég á
við útflutning fiskimjöls og lýsis til
skepnufóðurs. Helstu rök ýmissa
Mývatn
*
Eg hvet alla til að tala
varlega um varúðar-
reglu, segír Sigbjörn
Gunnarsson, og það að
einhver/eitthvað skuli
njóta vafans.
þjóða og umhverfissamtaka fyrir
að banna notkun á mjöli til dýra-
fóðurs eru þau að neytendur skuli
njóta vafans og varúðar skuli gætt.
Ef vafinn og varúðin hafa vinning-
inn umfram þekkinguna í því máli,
er hætt við verulegum búsifjum í
hinum dreifðu byggðum og miklu
áfalli fyrir þjóðarbúið. Ég hvet alla
til að tala varlega um varúðarreglu
og það að einhver/eitthvað skuli
njóta vafans. Þannig mun fara, ef
varúðarreglan og vafinn verða að
h'tt athuguðu máli lögð til grund-
vallar í öllum málum, að engar
framfarir eða breytingar verða.
Við mun blasa stöðnun.
Höfundur er sveitarstjóri.
Helgi Hálfdanarson
Og fall þess
var mikið
VÍÐAST hvar um heim hefur það
talizt til stórtíðinda í menningar-
lífi, ef eitthvert af meistaraverk-
um Shakespeares hefur verið sett
á svið. Og margur er þeirrar skoð-
unar, að leikrit hans um Lé kon-
ung sé eitt hið ágætasta snilldar-
verk sem samið hefur verið.
En hér hafa þau dapurlegu tíð-
indi gerzt, að leikritið Lér kon-
ungur eftir William Shakespeare
var sýnt í sjálfu borgarleikhúsi
höfuðstaðarins aðeins í fá skipti
fyrir þunnskipuðum sal.
Hvað var að gerast? Ef allt
hefði verið með felldu mátti búast
við þéttri aðsókn um langt skeið.
Eru slík ótíðindi vitnisburður um
hraklegan bókmennta- og leiklist-
ar-smekk Islendinga? Reynslan
hefúr margsannað að svo er ekki.
Hér er við engan að sakast annan
en leikstjórann, sem hefur haft
lag á því að gera þessa gersemi
heimsbókmenntanna að þeim um-
skiptingi sem leikhúsgestir láta
ekki bjóða sér.
Oft hefúr það verið sagt um
leikrit Shakespeares, að þau séu
þeirrar náttúru, að ósvífnir leik-
stjórar geti ekki misþyrmt þeim
svo grimmilega, að ekki standi
eitthvað eftir, sem hægt sé að
hafa gagn eða gaman af, einkum
ef kynnin af skáldi þessu eru í
rýrara lagi. Slíkt hefur nokkrum
sinnum sannazt á íslandi. En
þessa umburðarlyndu kenningu
virðist leikhússtjóri Borgarleik-
hússins hafa hrakið eftirminni-
lega með þeirri útreið sem Lér
konungur hefur hlotið á hans veg-
um.
Fall þessa verks í öðru forustu-
leikhúsi þjóðarinnar er eitthvert
hið hrapallegasta slys sem orðið
hefur í sögu íslenzkrar leikmennt-
ar. Og þar á leikstjórinn sér enga
afsökun. Hann hefur til umráða
fullkomnasta leiksvið landsins, og
afbragðsgóðan flokk leikara. Og í
þetta sinn getur hann ekki einu
sinni skýlt sér á bak við „óskiljan-
lega fornaldar-texta“ úr höndum
undirritaðs, sem hann hefur áður
þurft að bjargast við með harm-
kvælum. Stórmerkilegri þýðingu
Steingríms Thorsteinssonar lét
hann sér sæma að umturna eftir
sínum einka-smekk, og fékk til
ágætan rithöfund að koma þar
fram vilja sínum.
Því miður hefur það of oft gerzt
hér á landi, að leikrit Shakespear-
es hafa lent í höndunum á helzt til
umsvifagjörnum leikstjórum, sem
fremur hafa kappkostað að gæða
verkin sínu eigin hyggjuviti en að
sýna mesta snillingi leikbók-
menntanna verðugan trúnað.
Leikrit þessi bjóða hugmyndarík-
um leikstjórum endalaus tækifæri
til að sýna af sér frumleik og samt
skylduga hollustu við höfundinn.
Þeim mun fyrirlitlegra er það at-
hæfi að reka sjálfan höfundinn út
úr verki hans til þess að dilla þar í
staðinn sinni eigin lágkúru.
Ekki fellst ég á annað en að
Guðjón Pedersen sé snjall leik-
stjóri og sjálfsagt ríkur af hollum
hugmyndum, ef hann vill það við
hafa. Því er það raunalegt, að
hann skuli láta sína góðu hæfi-
leika rýma sætið fyrir hégómleg-
um duttlungum, sem hann hefði
fyrir löngu átt að kveða í kútinn.
Það er alvarlegt mál, ef William
Shakespeare á að eiga það erindi
til Islands að vera sem fyrst rek-
inn þaðan í útlegð og skilja aðeins
eftir sig afskræmda spémynd í
vitund þjóðarinnar. En svo hlýtur
að fara, ef fram verður haldið á
þeirri braut sem rudd hefur verið
að undanförnu.
Sigbjörn
Gunnarsson