Skírnir - 01.01.1908, Qupperneq 80

•80
Ritdómar.
minsta aosti eigi að ganga þess daldir lengur, að siðaskiftunum er
hrutidið fram af stjóroarfarslegum eða »pólitískum« ástœðum eins
-og þegar hefir verið skýrt tekið fram í bókinni »Islenzkt þjóðerni«.
Höf. sýnir með allítarlegum heimildum, hversu þeir nafnarnir Krist-
ján annar og Kristján þriðji reyna að svæla Islandi út að veði til
Englendinga fyrir peningaláni, að Islendiugum fornspurðum og á
þeim tíma, sem hvorugur þeirra átti neitt yfir landinu að segja.
Um það bil, er Noregur var konungslaus í þessum róstum, höfðu
-þeir biskuparnir Ogmundur og Jón hirðstjórn á hendi hér á landi
í umboði rikisráðsins norska, og voru þeir báðir jafn samtaka í
því að halda fram fornum róttindum landsins. Itreka þeir það
bréflega hvað eftir annað og verjast af fremsta megui allri ásælni
af hendi útlendra manna. Höf. kemst að þeirri niðurstöðu, að það
hafi um eitt skeið í róstum þessum verið full ætlun Norðmanna
-og íslendinga í sameiningu að losa sig við Datti og reyna á þattn
hátt að fá varðveitt bæði gamalt stjórnarfar og fornan sið. »Virð-
ist svo sem íslendingar, eittkum biskuparnir, hafi verið staðráðnir
hór um og engu óskeleggari ett Norðmenn« (bls. 43). Má vel vera
að hann hafi rótt fyrir sér í þessn og mun frékari rannsókn á
þessu tnerka og minnisstæða timabili leiða margt í ljós hór um,
að því er vér hyggjum. VJst er um það, að ótrúlega lengi þæfð-
ust Islendingar fyrir í málum þessum, og í 14 ár vörðust þeir
einir, síðan Noregur gafst upp, yfirgangi konungsvaldsins, svo að
það hafði ekki komið fram fullum vilja sínum hór á latidi, tté ttein
allsherjar hollusta fengist af landsmönnum (bls. 64). Ogmundur
biskup vill enga breyting gera í fornum kirkjulögum og lands
venju, nema skipan komi þar um frá páfa í Róni eða af
keisaralegu valdi, og Jón biskup skírskotar jafnan til
gamla sáttmála og biður orlofs að mega sigla til
a n n a r a r í k j a m e ð f y 1 g i s m e n n s í n a, ef hann fái eigi
að njóta hér landslaga og réttar. í bókinni »íslenzkt þjóðerni«
var bent til þess, að Jón Arason mundi hafa vænst styrktar frá
Karli keisara hinum fimta, og er hinu sama haldið hér fram með
enn sk/rari rökura. Yfir höfuð að tala er hér í bókittni rótað
áþreifanlega upp í öllu siðaskiftamoldviðrinu, og var það næsta
þarft verk. Þar hefir helzti lengi verið látið staðar numið við
fornar kenningar.
Hverjar lyktir urðu á málum þessum er alkunnugt. Þegar
biskuparnir báðir, Ögmundur og Jón, voru úr sögunni og lands-
rnenn forstöðulausir, voru þeir kúgaðir með hervaldi til að játast