Skírnir - 01.12.1908, Side 60

348 íslenzk heimspeki.
V.
Varla þarf mörgum blöðum að fletta um það, hvar í
mannfélaginu vorir beztu málshættir muni upprunnir;.
það er sennilega á sama stað og sögurnar, þar sem svo
margir þeirra eru skráðir, hjá bændahöfðingjunum is-
lenzku, þeim er gerðu sér svo mikið far um að tala sem
snjallast á alþingi, og höfðu svo gaman af að hlusta á
vel sagðar sögur, eða segja sjálfir sem bezt frá Vér vit-
um að Heimskringla er ekki klaustraverk og Njála er
það sennilega ekki heldur. Og þó að vér eigum kirkjunni
sjáifsagt nokkuð að þakka, þá megum vér ekki eigna
henni of mikið af heiðiinum fyrir fornbókmentir vorar.
Aðalheiðurinn eiga bændahöfðingjarnir íslenzku, í raun
réttri íslenzkur aðall, sem matti meir tungu forfeðra sinna
heldur en latínuna, og hafði, eins og Jón Loftsson, meiri
virðingu fyrir »sinu foreldri« heldnr en páfanum. Það var
lán íslenzkra. bókmenta, að kaþólskan var hér svo mátt-
laus framan af. I meir en 100 ár eftir kristnitökuna er
líklegt að andlegt frelsi hér á landi hafi verið meira en
nokkurn tíma síðar.
Eg hefi áður í þessu tímariti1) bent á hvernig Böðvar
Asbjarnarson, sem var í liði með Hafliða Mássyni á al-
þingi 1118, játar það hreinskilnislega að hann sé trúlaus,
það er að segja að kenningar kirkjunnar hafi ekkert vald
yfir huga hans. Og það er gegn öllum líkindum að slíkt
trúleysi hafi verið eins dæmi.
Eg hygg, að tæpast verði of mikið gert úr þýðingu
þess andlega frelsis sem lýsir sér á alþingi 1118, fyrir
íslenzka speki. Afbragðs vit hefir víst varla nokkurn
tíma getað fundið fyrir betri skilyrði til að þrifast hér á
landi en þá. En því miður, timinn var svo stuttur,
ókunnugleikinn á því sem grískir og rómverskir forn-
menn liöfðu áunnið i þekkingu svo mikill; þó að hér væru
til menn með heimspekingseinkennum, þá gat hér ekkí
komið upp neitt heimspekiskerfi; spekin gat að eins náð
') IJr trúarsögu Forn-íslendinga. Skirnir 1906.