Árbók Hins íslenzka fornleifafélags - 01.01.1882, Blaðsíða 43

43
og hörg, að hof, eins og allir viðrkenna, hafi verið hús, enn hörgr
aftr, eins og nokkurir halda, hafi að eins verið steinhrúga, liaugr eða
upphækkun af grjóti, steinaraðir, grjótbekkr, grjótstallr, altan icr
steini, fjöll eða hæðir eða fjallatoppar, þá má það virðast nær
því óskiljanlegt, að höfundar ofannefndra sagna skuli hafa blandað
þeim tveim hugmyndum svo saman, að annar kallar það liof, er
hinn kallar hörg; þessi ósamkvæmni þeirra verðr því að eins skil-
janleg, að hörgr hafi verið hús í nokkurri líkingu við hofið.
þ»egar eg sá Krosshóla enn að nýju í fyrra sumar, hugði eg að
þeim vandlega. Eg sannfœrðist þá um, að þannig á ekki að skilja,
að þórðr gellir hafi verið leiddr í hólana; það sýnir útlit þeirra
og lögun. Enginn skyldi ætla, að Krosshólar væri grasi vaxnir
hólar margir saman rneð smálautum í milli, þvíað þar er öðru nær.
Svo er þar landslagi farið, að hálendi mikið gengr fram úr end-
anum á fjallinu, sem Hvammr stendr undir. Að ofan er hálendi
þetta sléttir melar, enn að landsunnanverðu eru há og brött melabörð,
og er þar mjög hátt niðr á jafnsléttu. þetta heitir Krosshólaleiti.
Framan á brúninni á þessu stendr há grjótborg með klettum um-
hverfis, sem enginn kemst upp á nema á þá hlið, er að ijallinu
veit. Hún er kölluð Krosshólaborg. Hún er sem kastali og gnæfir
við himinn til að sjá. Uppi á borginni er mjög fagrt og víðsýni
mikið bæði út á Hvamsfjörð, og suðr um Dali. Eg þori nærri að
segja, að ofan af borginni og niðr á jöfnu er fram undir hundrað
faðmar eða nær því. Aðrar tvær melaborgir eða hólar standa þar
norðar framan á melabörðunum, enn þær eru lágar og ómerkileg-
ar, og langt bil milli þeirra allra. þ>etta eru nú hinir umtöluðu
Krosshólar. Upp á þessari hávu borg hefir Auðr látið reisa kross-
ana, þvíað Lnb. segir, að hún hafði bœnahald sitt á Krosshólum.
Um hina hólana er ekki að rœða, og milli þeirra kemr engum til
hugar, að nokkuð hafi verið, þar sem ekki er annað enn grjót og
halli og ekki neitt einkennilegt. þ>að er því þessi einkennilega
borg, sem menn hafa haft átrúnaðinn á, t. d. eins og þórólfr Mostr-
arskegg á Helgafell. Ekki verðr því ætlað, að meiningin sé, að
nokkur lifandi maðr hafi verið leiddr inn í þetta, enn hitt getr
verið eðlilegt, að fornmenn hafi trúað því, að þeir dœi í það, þ. e.
að sálin eða andinn hyrfi þangað eftir dauðann. Sturlunga s. 2.b.,
bl. 23534, talar og um Krosshóla ; hún segir, að þeir Sturla riði
undan upp „til Krosshóla“, ennhún segir ekki í hólana. Eg kom
síðast í fyrra sumar upp á Krosshólaborg, og er þar ekkert að
sjá nema lítið og lágt vörðubrot. Eg leitaði þar í kring vandlega,
þar sem mér sýndust nokkur tiltök vera, þvíað eg vildi fyrirhvern
mun finna hörginn, eða hofið, eða hvort sem það hefði verið hús
eða annað.
Beint upp undan Krosshólaborg, þar sem leitið er hæst, þeg-