Árbók Hins íslenzka fornleifafélags - 01.01.1882, Blaðsíða 42

42
segir heldr um ofannefnda hluti, að þeir brenni, eða að það sé
eldrinn, sem eyðir þeim mest, þvfað einmitt hið gagnstœða þola
þeir bezt eld. fó segir þetta á tveim stöðum um hörginn, bæði í
Fms., 2. b., bl. 41, og í Flds., 2. b., bl. 288; þar er það enda tví-
tekið fram, að brenna hörga, bæði í lesmálinu og í vísu; þar að
auki er hörgrinn kallaðr liús á þrem stöðum : Grimnismálum, Snorra
Eddu og Gulaþingslögum. Snorra Sturlusyni er bezt trúanda til
að vita, hvað hörgr var ; hann gat haft um það sanna sögu ekki
síðr enn annað, sem hann hefir skýrt fyrir oss, og enginn hefir ef-
azt um, að hann hermði rétt. Á Snorra dögum hafa eflaust verið
til mörg nöfn á hörgum, sem nú eru týnd, þar sem hörgarnir vóru
svo víða og svo oft er um þá talað. það hljóta og allir að játa, að
leifar af hörgum eða öllu heldr hörgarnir sjálfir hafa verið til á
þeim tímum, er Eddu-kvæðin vóru ort. Á dögum Snorra er og
óskiljanlegt, að engar leifar hafi verið eftir af hörgunum, nema með
því eina móti, að þeir hafi verið úr tómu tré ; það er því að eins,
að þeir hafi getað verið gersamlega eyðilagðir. Eg vil jafnvel
leyfa mér að fullyrða, að Snorri hafi hlotið að hafa séð leifar af
hörgum, þegar eg get sýnt og sannað, að liaugar, dysjar, girðing-
ar, tóttir o. fl. eru til enn frá tíundu öld, og sjást glögt þann dag
í dag, og þótt þetta hafi verið gert af tómri jörð eða torfi. það
segir hvergi, það eg man, hvernig hörgarnir hafa verið lagaðir,
ekki einu sinni svo mikið, að þeir hafi verið eitthvað af þessu:
haugr, grjóthrúga, bekkr, þaklaus tótt, stallr eða altari. Af hverjum
ástœðum verðr þá sagt, að þeir hafi einungis verið eitthvað af
þessu, vilji menn fylgja þeim skýrteinum, sem fyrir liggja? Hið
eina sem því verðr sagt með vissu um hörgana, er það, að þeir
hafa verið hús, enn hvernig lagað, verðr eigi sagt með vissu, enn
sem komið er. Egskal núbera saman, hvað Landnámab. og Forn-
mannasögiir segja um þetta efni á þeim stöðum, sem þær tala báð-
ar um hið sama. þ>essir staðir sýnast mér gefa ljósa bending um
líkingina á hofi og hörg. Ln., bl. m.: „Hún (Auðr) hafði bœna-
hald sitt á Krosshólum; þar lét hún reisa krossa, þvíat hún var
skírð ok vel trúuð. þ>ar höfðu frændr hennar síðar átrúnað mikinn
á hólana. Var þá ger liörg, er blót tóku til; trúðu þeir því, að
þeir dœi í hólana, ok þar var þ>órðr gellir leiddr í, áðr en hann
tók mannvirðingar, sem segir í sögu hans. Fms., 1. b., bl. 247—
249 segir: „Auðr bjó í Hvammi til elli, þar heita nú Auðartóttir
við Avrriðaárós. Hún var kristin ok vel trúuð; hún lét reisa krossa,
þar sem Krosshólar heita síðan; hafði hún þar bœnahald sitt ....
En eptir andlát hennar (Auðar) viltust frændr hennar af réttri trú;
var síðan gert liof d Krosshólum, þá er blót tóko til“.
Hér kallar höfundrinn að Fms. það liof, sem höfundr Lnb.
nefnir liörg. Hafi nú svo mikill munr verið á þessu tvennu, hofi