Árbók Hins íslenzka fornleifafélags - 01.01.1978, Blaðsíða 40

42
ÁRBÓK FORNLEIFAFÉLAGSINS
stuttu máli írá athugunum, sem ég hef gert á uppbyggingu íslenskra
kirkna. Alveg fram á 18. öld eru íslensku torfkirkj urnar stafkirkjur,
enda þótt umluktar séu torfi. Torfkirkjur þær sem við þekkjum
eru allar gerðar með bindingsverki utan ein, Grafarkirkja á Höfða-
strönd, enda að stofni til ekki yngri en frá ofanverðri 17. öld. Hver
er þá munurinn á þessu tvennu? 1 stafverki af einföldustu gerð eru
uppistöðutré sívalir sverir stafir tengdir saman með sérstökum hætti
og mvnda laup hússins sem í eru felldar lóðréttar þiljur. Grindin er
sýnileg jafnt utan sem innan. I bindingsverki eru að vísu lóðrétt og
lárétt lauptré, en þau eru grennri, ferköntuð og óvandaðri smíð með
hornstafaskakkslám og tengitrjám milli stafa. Upp í grindina er ým-
ist fyllt með öðrum efnum eða klætt utan og innan nema hvort-
tveggja sé. Grindin hverfur bakvið klæðningar. Væru moldir Víði-
mýrarkirkju teknar burtu sæjum við greinilega muninn á innra og
ytra borði hennar. Annarsvegar vel tilreitt spjaldsúðarþil, hins-
vegar gróf grindin. Ættum við þess kost að taka burtu torfveggi
hreinræktaðrar stafkirkju myndi hún líta næstum eins út að utan
sem innan eins og raunin er um norsku stafkirkjurnar og Grafar-
kirkju að vissu marki.
Með þetta í huga skulum við nú líta aftur til Hólakirkju, þeirrar
sem Gísli biskup Þorláksson segir okkur fyrstur frá með svofelld-
um orðum árið 1674: „Virðist nærstöddum mönnum kirkjan að við-
um uppi og niðri, stöplum, bitum, standþili og sperrum, framan und-
ir og til baka, væn og vel stæðileg og með góðum viðum, . . . item gólf
af þili í kór og kirkju utan fremsta stafgólfið út og suður frá dyrum
hvort um sig vantar nokkrar fjalir. Hurð fyrir kirkjunni með löm-
um þremur og lokulæsingu og hring að sjá af járni". Af orðum bisk-
ups verður og ljóst að í kirkjunni er nýgjörður prédikunarstóll, altari,
glergluggi yfir altari og bekkir umhverfis kór og kirkju, þ.e.a.s. með-
fram veggjum. Aðeins tveir stólar, sem við í dag köllum bekki, eru
við kórskii. Annars mun ég ekki fjalla um innanbúnað kirkjunnar
heldur aðeins um sjálfan hússkrokkinn, hann er hér til rannsóknar.
Orð biskups segja okkur ekki mikið, eftirmenn hans bæta það upp
smámsaman. Vert er þó að staldra við eitt orð. Gísli Þorláksson tekur
ekki „staf“ í munn sér heldur „stöpul“. Eg hef áður fært líkur til þess
að þetta heiti eigi framar öllu við sívalan staf líkt og' sjá má í norsku
stafkirkjunum og í skemmunni í Hólum.
Jón biskup Vigfússon segir m.a. í sinni bók: „Kirkjan í sjálfu sér
7 stafgólf en ei nema 3 stöplar hvoru megin.“ Einar Þorsteinsson