Árbók Hins íslenzka fornleifafélags - 01.01.1995, Side 20

24
ÁRBÓK FORNLEIFAFÉLAGSINS
niðurlensku málara sem fram úr skara. Málverk af himnaför Maríu eftir
flæmska málarann Michels Sittow (um 1465-1525) er ekki óskylt myndinni
í Pétursborg. Oddar skarðmánans vita hér niður. Loks má geta málverks
eftir Quentin Massys í Alte Pinakothek í Munchen, Heilög þrenning ásamt
Maríu og Jesúbarninu, þótt ekki fari þar fyrir miklum himindökkva.
Sumum kann að finnast sem mannamyndir Dirk Bouts skorti mýkt. Því
verður heldur ekki neitað að viss stjarfi loðir við persónurnar á vængjum
Ögurtöflu. í kvöldmáltíðarmyndinni frægu eftir Dirk Bouts í kirkju heilags
Péturs í Louvain, sem Erwin Panofsky nefnir „meiri háttar" meðal verka
hans, hlítir allt einni strangri skipan. Stuðst er við miðlæga fjarvídd, eins og
í ítalskri list, en hún samt með niðurlenskum blæ. Að dómi Shirleyar Blum
er heimilt að greina í myndinni einstaklingsbundna viðleitni þess sem mál-
aði, og segir hún vera þarna nýlundu á ferð að því leyti. Ef að er gáð sést að
Dirk Bouts notar í myndinni visst þríhyrningakerfi í myndbyggingu, þar
sem eru hinar ýmsu persónur. Gert hefur hann sjálfsmynd sína utarlega til
hægri. Panofsky telur að það sé líklega Bouts sem hafi tekið upp þann hátt-
inn fyrstur að mála „hreint sveitalandslag" í baksviði. Sjáum við landslag af
því tagi út um gluggann í hjónaherberginu í boðun Maríu. Landslag séð út
um glugga þekkist þegar hjá Flémalle meistaranum. I téðri landslagsmynd
í Ögurtöflu greinast að nokkurn veginn þrír lóðréttir fletir, framflötur, mið-
flötur og afturflötur. Var slík skipan orðin hefðbundin á dögum Dirk Bouts.
Hann sameinar hins vegar lóðréttu fletina þrjá. Ekki hefur ýkja mikið varð-
veist af því sem Dirk Bouts málaði samanborið við ýmsa aðra meistara. Má
segja að gerð málverka hans sé hátíðleg en frumleg, og athygli vekur rúmið
kringum mannamyndirnar. Litir hans eru oft einkar glæsilegir. Hann á að
hafa notið tilsagnar Roger van der Weydens. Oftsinnis líktu menn eftir mál-
verkum Dirk Bouts. Hann er annars staddur við þröskuld landslagsmál-
verksins, en brautryðjandi á því sviði á Niðurlöndum er þó talinn áður-
nefndur van der Weyden. Panofsky hefur komið fram með þá athugasemd
að tvískipting mannsins í sál og líkama sem ríkti á miðöldum hafi valdið því
að persónurnar sem Jan van Eyck og Roger van der Weyden sköpuðu hái
sér vegna togstreitu milli þess að vera og þess að leika. Með komu Hugo
van der Goes (um 1440-1482) eins besta málara tímabilsins, leysist vandinn,
og persónurnar fá nú hlutverk. Þegar van der Goes leið lýkur sögu sígildrar
flæmskrar málaralistar á miðöldum. Það er glöggt samkenni mannamynda
eftir Dirk Bouts að nefið er yfirleitt ekki látið ná langt fram, einnig verður
eftir því tekið að augun eru höfð all smá og virðist sem þau tindri. I mál-
verkum og líkneskjum Ögurtöflu er fyrstnefnt áberandi, og á það má fallast
að augun í vængmyndunum séu fremur smá og látin tindra nokkuð. Fer
fyrir sömu andlitseinkennum í verkum Hans Memlings.