Árbók Hins íslenzka fornleifafélags - 01.01.1999, Blaðsíða 44

48
ÁRBÓK FORNLEIFAFÉLAGSINS
TRÉSKURÐUR OG TRÉLÍKNESKIEFTIR SIÐASKIPTI
Gatnall og nýr stíll á siðskiptaöld
I tréskurði frá því eftir siðaskipti 1550 varð munur milli útskurðar og
líkneskja smám saman minni en hann er á miðaldaverkunum. Því getur
talist eðlilegt að fjalla um báðar gerðir tréskurðarverka saman í tímaröð.
Ekki er að sjá að hinn gamli skrautskurður, sem var ríkur að hefðum,
hafi tekið neinum djúpstæðum breytingum þegar breytingarnar urðu á
kirkjuskipan, ef dæma má af þeim fáu hlutum senr virðast tilheyra síðari
hluta 16. aldar.
Nýi stíllinn í arkitektúr og list sem fylgdi á eftir gotneska stílnum og
breiddist út um Evrópu á sama tíma og siðskiptahreyfingarnar, var endur-
reisnarstíllinn. Stíltegund þess er í flestum Evrópumálum nefnd „renessans"
og er það nafn dregið af franska orðinu renaissance, sem þýðir endurfæð-
ing. Þessi stíll barst frá Italíu þar sem fornar rómverskar byggingar og lista-
verk höfðu vakið athygli að nýju og urðu fýrirmyndir arkitekta og lista-
manna. Endurreisnarstíllinn barst til Norðurlanda um Niðurlönd og
Þýskaland. Margar fagrar hallir og herragarðar voru reist í hinum nýja stíl
í Danmörku og hann setti einnig svip á list og nytjalist. Eftir öllu að dæma
tók það tiltölulega langan tíma fýrir endurreisnaráhrifin að berast til Nor-
egs og íslands en undir 1600 fór stíllinn að setja svip sinn á listiðn þar líka.
I íslenskum skrautskurði höfum við nógu skýran vitnisburð um það að
nýi stíllinn var þekktur, jafnvel þótt lítið virðist fara fyrir honum saman-
borið við ríkan endurreisnarskurðinn í Danmörku. Víst er að stíllinn
barst fýrst og fremst til landsins með æðri kirkjunnar mönnum, og eins
og nánast öll menningaráhrif eftir siðaskipti kom hann aðallega frá
Þýskalandi um Kaupmannahöfn. En af þeim fáu gripurn sem varðveittir
eru að dæma virðast myndefni úr nýja stílnum hafa verið fremur sjaldséð.
Hann leiddi ekki til þess að menn gæfu upp á bátinn eldri tjáningarmáta,
sem aðallega var rómanskur. En fýrir kom að gamalt og nýtt sameinaðist
í einu og sama verki.
Stóllfrá Draflastöðum
Af hlutum með útskurði í fornri íslenskri hefð er það stóll frá kirkjunni á
Draflastöðum í Fnjóskadal sem með mestri vissu verður tímasettur til
tímabilsins 1550-1600 (36. mynd. Mynd af stólnum öllum er íV. bindi Is-
lenskrar þjóðmenningar, bls. 128). Hann er af sömu gerð og Grundarstól-
ar (22. og 23. mynd).