Eimreiðin - 01.09.1911, Page 60

2l6
mun eingöngu hafa stafað af því, að hann sá ekki nokkra leið til
að fá slíkri kröfu framgengt, og vildi því sem hygginn stjórnmála-
maður takmarka kröfur sínar við það, sem nokkur von gæti verið
um að fengist, heldur en að stofna sambandsmálinu í ógöngur
með ófáanlegum kröfum (sbr. ummæli hans í Andv. I, 63 og 95).
En hitt mun óhætt að fullyrða, aö hann mundi hafa gripið fegins-
hendi við tillögu um málefnasamband og að Island yrði viðurkent
sem ríki, ef slíkt hefði staðið til boða. Eá mundi hann og hafa
tekið því tveim höndum, að samningu sambandssáttmálans væri
hagað, eins og gert var 1908, fyrst með skipun millilandanefndar
af Dönum og íslendingum, eins og hann sjálfur stakk upp á 1848
(NF. VIII, 18), og að tillögur þeirrar nefndar svo væru lagðar
fyrir fulltrúaþing beggja sambandsþjóðanna, og sáttmálinn þannig
bygður á frjálsu og fullvalda samþyktaratkvæði þeirra beggja —
einmitt því, sem hann lagði mesta áherzlu á og hélt fastast fram.
n var líka innlimunarstefnan alveg úr sögunni, sem fram að árinu
1908 var tvísýnt um að væri að fullu niður kveðin. Pví þó að sam-
band það, sem Stöðulögin stofnuðu til, væri að vísu »veldissam-
band«, þar sem ákveðið var, að ísland skyldi vera »óaðskiljanlegur
hluti Danaveldis, með sérstökum landsréttindumc, þá var sá heljar-
galli á þeim lögum, að þau voru aldrei samþykt né viðurkend af
fulltrúaþingi íslendinga, þó íslendingar létu sér lynda að búa við
þau. Og frá Dana hálfu var því haldið fram, að ríkisþingið hefði
haft vald til að samþykkja þau bæði fyrir hönd Danmerkur og
Islands, sem yfirlöggjafarþing alls ríkisins eða Danaveldis, og bar
sú skoðun óneitanlega talsverðan keim af tilhneiging til innlimunar.
íslendingar hafa aftur á móti ýmist með öllu neitað gildi stöðulag-
anna, eða álitið þau aðeins gild á íslandi sem gefin af konungi
einum, sem einvöldum, fyrir íslands hönd, eins og vér höfum
haldið fram áður í Eimr. (II, 5—8, V, 45—46) og vér síðar höfum
séð, að líka hefir verið haldið fram af hálfu merkra Islendinga
skömmu eftir birting laganna (sbr. Víkv. (1873) I, 5—6). En hér
skar millilandanefndin hreint úr, þar sem í henni var viðurkent
frá Dana hálfu, að þeir vildu nú algerlega hverfa frá þeirri skoðun
um yfirlöggjafarvald ríkisþingsins, sem haldið hefði verið fram
við samningu Stöðulaganna (sbr. aths. við 1.—3. gr. í áliti nefnd-
arinnar), og láta hinn nýja sambandssáttmála byggjast á frjálsu
og fullvalda löggjafaratkvæði beggja sambandsþjóðanna. Með því