Ársrit Ræktunarfélags Norðurlands - 02.02.1969, Page 54

DÝR
Dýrin eru þriðja ríki lífveranna, og oftast talið það fullkomn-
asta af þeim. Mismunur dýra og jurta hefur áður verið rak-
inn nokkuð. Öll dýr þurfa meira eða minna af lífrænum
efnum til næringar, og meltingin fer langoftast fram inni í
dýrinu í sérstökum meltingarfærum. Flest dýr hafa hæfi-
leika til að hreyfa sig af sjálfsdáðum, og ferðast á milli staða,
og auk þess hafa þau yfirleitt taugakerfi og skynfæri. Flestar
dýrafylkingar eiga einhverja fulltrúa í jarðveginum, en þess-
ar eru helztar: svipudýr, slimdýr, brádýr, þyrilormar, hjól-
dýr, práðormar, bessadýr, liðormar, liðdýr, hryggdýr.
1. Svipudýr (Flagellata) eru einfrumungar, með eina eða
fleiri svipur sem þau synda með, því þau eru yfirleitt bund-
in við vatn, og finnast því helzt í rökum jarðvegi. Sum þeirra
geta haft grænukorn og lifað að hætti jurta, og finnast þá
aðeins í efstu lögunum. Því eru svipudýrin (svipuþörung-
arnir) oft talin tengiliður jurta- og dýraríkisins.
2. Slímdýr (Rhizopoda) eru einnig einfrumuverur, líkj-
ast oft slímkekki og vantar því sérstakt form. Fíreyfing þeirra
er í því fólgin, að frumuhýðið leysist upp á vissum stöðum,
og rennur þá frymið þar út um en myndar jafnframt um sig
hýði að nýju, og svo koll af kolli. Rennslið er sjálfvirkt og
getur því eins farið fram upp í móti. Slímdýrin eru oft köll-
uð amöbur (Amöba).
Mörg slímdýr mynda utan um sig hylki úr ýmiss konar
kornum, sem þau líma saman, t. d. hinar svokölluðu teka-
möbur (Thecamöba, Testacea, husteygjudýr), sem eru afar
algengar í hvers konar jarðvegi, en hús sitt gera þær úr korn-
um hans.
3. Brádýr (Ciliata, skólpdýr), einnig einfrumungar að
mestu leyti, oftast kúlulaga eða aflöng í laginu, og þakin
utan með fíngerðum bifhárum, sem þau slá til í sífellu (þar-
af nafnið). Hjá sumum mynda bifhárin afmarkaða kransa,
sem geta líkst fótum, enda geta dýrin notað þá á sama hátt,
og t. d. „hlaupið" eftir vatnajurtum.
Brádýrin eru fullkomnari en önnur einfrumudýr, og hafa
56