Morgunblaðið - 01.05.2001, Blaðsíða 37

LISTIR
MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 1. MAÍ 2001 37
EVE Ensler skrifaði Píkusögur
(The Vagina Monologues) upphaf-
lega sem einleik og flutti verkið sjálf
um víða veröld við miklar vinsældir.
Verkið var frumflutt í New York 1996
og hlaut þá Obie-verðlaunin, sem eru
eftirsótt bandarísk leiklistarverð-
laun. Síðan hefur verkið verið tilnefnt
til ýmissa fleiri verðlauna og var til að
mynda verðlaunað á Leiklistarhátíð í
Aspen í fyrra. Velgengni verksins
varð upphaf að V-deginum, hreyfingu
til þess að binda endi á valdbeitingu
gegn konum, sem Ensler lýsir sem
hugsjón, anda og byltingu sem vinn-
ur gegn valdbeitingu (violence) en
stefnir að sigri (victory). Hér er því
um að ræða pólitískt baráttuverk
enda lýsir höfundur sér sem baráttu-
konu sem notar leikhúsið sem miðil
til að koma baráttumálum sínum á
framfæri.
Verkið samdi Ensler upp úr við-
tölum sem hún átti við yfir 200 konur
á öllum aldri af ólíkum uppruna. Í við-
tölunum reyndi Ensler að fá konurn-
ar til að tala um viðhorf þeirra til lík-
ama síns og kynlífs, um hugmyndir
og ranghugmyndir þeirra sjálfra og
annarra um þetta líffæri sem flest
tungumál eiga ótal niðrandi orð um –
sem og skrauthvörf að ýmsu tagi – og
sem Freud skilgreindi sem vöntun
eða skort (konan er gelt) og kallaði
hina dökku (og ókönnuðu) heimsálfu.
Einleikurinn sem Ensler samdi síðan
upp úr þessum viðtölum snertir á
flestu því sem tengist reynslu kvenna
af því að vera kynverur – jafnt já-
kvæðum sem neikvæðum hliðum: ást
og ótta, umhyggju og misnotkun,
nautn og ofbeldi, stolti og sjálfsfyr-
irlitningu, svo fátt eitt sé nefnt. Verk-
ið er skemmtilega uppbyggt, frábær-
lega skrifað og spannar allt litróf
tilfinninganna. Það er hrollvekjandi á
sínum dekkstu stundum en stórkost-
lega fyndið á öðrum. En umfram allt
er það óður til kvenlíkamans og
þeirrar fjölbreytilegu reynslu og til-
finninga sem hann getur rúmað.
Leikgerðin á Píkusögum sem
Leikfélag Reykjavíkur sýnir er út-
setning Evu Ensler á verkinu fyrir
þrjár leikkonur og segja þær Hall-
dóra Geirharðsdóttir, Jóhanna Vig-
dís Arnardóttir og Sóley Elíasdóttir
sögurnar. Frammistaða hverrar og
einnar er glæsileg, allar eiga þær
sína hápunkta og samspil þeirra
þriggja var í alla staði skemmtilegt
og vel útfært. Frásögn Halldóru af
„Píkusmiðjunni“, konunni sem skoð-
ar á sér píkuna í fyrsta sinn, var frá-
bær; Jóhanna Vigdís fór á kostum í
hinum fjölbreytilegustu stunum; og
Sóley fór afar vel með frásögnina af
stúlkunni sem er „táldregin“ af ná-
grannakonunni – svo eitthvað sé
nefnt. Sigrún Edda Björnsdóttir
þreytir hér frumraun sína sem leik-
stjóri og getur hún verið stolt af sín-
um hlut í frábærri sýningu. Axel
Hallkell býr verkinu umgjörð og fer
hann leið einfaldleika bæði í sviðs-
mynd og búningum. Leikkonurnar
sitja á háum stólum fyrir framan
míkrafóna – líkt og tíðkast í svoköll-
uðu „uppistandi“ – og eru þær allar
smekklega klæddar svörtum flíkum.
Hér er það greinilega textinn sjálfur
og túlkun leikendanna á honum sem
er í fyrirrúmi. Tónlist (Ólafur Örn
Thoroddsen) og lýsing (Ögmundur
Þór Jóhannesson) er notuð í hófi en
auka blæbrigðum við sviðsetninguna.
Ekki er hægt að ljúka þessari um-
sögn án þess að minnast á hlut þýð-
andans Ingunnar Ásdísardóttur. Það
hefur varla verið létt verk að þýða
þennan texta sem úir og grúir af orð-
um og orðatiltækjum um þennan
leynda stað á líkama kvenna. Textinn
lýsir að mörgu leyti reynslu sem á sér
enga „orðræðuhefð“, reynslu sem
hefur verið „þögguð“ og bæld. Hér
má til dæmis nefna lokasögu verksins
sem lýsir fæðingu barns, eða lýsir
öllu heldur því hvernig píkan um-
breytist meðan á fæðingunni stendur
og eftir að henni er lokið út frá sjón-
arhorni þess sem horfir á fæðinguna
(og tekur þátt í henni). Ég hef hvergi
rekist á álíka texta og þennan sem
Halldóra flutti á stórkostlegan hátt
og hef ég þó rannsakað sérstaklega
lýsingar á meðgöngu og fæðingu í
bókmenntum. Þýðing Ingunnar er
frábær í alla staði, hún er vönduð og
blæbrigðarík og býr yfir fallegri
hrynjandi og ljóðrænu. Enda er það
textinn sjálfur sem er aðall sýning-
arinnar – eins og áður sagði – og hér
leggst allt á eitt með að koma honum
til skila á sem áhrifaríkastan hátt. Og
útkoman er mögnuð.
ÓÐUR TIL KVENLÍKAMANS
Frammistaða hverrar og einnar [leikkonu] er glæsileg, allar eiga þær
sína hápunkta og samspil þeirra þriggja var í alla staði skemmtilegt og
vel útfært, segir í umsögninni.
LEIKLIST
L e i k f é l a g
R e y k j a v í k u r
Höfundur: Eve Ensler. Íslensk þýð-
ing: Ingunn Ásdísardóttir. Leik-
stjóri: Sigrún Edda Björnsdóttir.
Leikendur: Halldóra Geirharðs-
dóttir, Jóhanna Vigdís Arnardóttir
og Sóley Elíasdóttir. Hljóð: Ólafur
Örn Thoroddsen. Lýsing: Ögmund-
ur Þór Jóhannesson. Leikmynd og
búningar: Axel Hallkell. Borg-
arleikhúsið, Baksvið, 29. apríl.
PÍKUSÖGUR
Soff ía Auður Birgisdótt ir
BORGARSKJALASAFN Reykja-
víkur opnar í dag sýningu undir heit-
inu „Kliðmjúk ljóssins kröfuganga“.
Á sýningunni eru skjöl og ljósmyndir
tengdar verkalýðsbaráttunni í
Reykjavík á fyrrihluta 20. aldar. Pét-
ur Pétursson þulur hefur unnið að
rannsóknum á ljósmyndunum. Hann
mun halda erindi um fyrstu kröfu-
gönguna á Íslandi 1. maí 1923 kl. 16.
Sýningin er á 6. hæð Grófarhúss.
Hún er opin mánudaga til fimmtu-
daga kl. 10-20 og föstudaga til
sunnudaga kl. 13-17 til 21. maí.
Ljósmyndir
frá 1. maí
HRAFNHILDUR Hagalín Guð-
mundsdóttir fjallar um leikritið Dag-
ur vonar eftir Birgi Sigurðsson í for-
sal Borgarleikhússins á morgun kl.
20. Þetta liður í dagskránni Leikrit
aldarinnar, þar sem leikskáldum er
gefinn kostur á að tilnefna eitt ís-
lenskt leikrit 20. aldar sem hefur haft
mikil áhrif á þeirra leikritun, sem þau
telja merkilegt í leiklistarsögunni,
eða eiga skilið að verða hampað af
einhverri annarri ástæðu. LR frum-
sýndi Dag vonar í Iðnó 1987.
Fjallað um
Dag vonar
Þjóðarbókhlaða
Sýningin Myndir af Maríusögu,
útsaumaðar smámyndir eftir Elsu E.
Guðjónsson, hefur verið framlengd
til 8. maí.
Sýning
framlengd
♦ ♦ ♦
♦ ♦ ♦