Morgunblaðið - 10.01.2002, Blaðsíða 33

VEFURINN Sagnabrunn-ur Evrópu er samstarfs-verkefni Frakklands,Finnlands, Íslands, Ítal-
íu og Skotlands um miðlun þjóð-
sagna á margmiðlunarformi og ólík-
um tungumálum. Evrópuverkefnið
Menning 2000 styrkir verkefnið, en
alls koma að því stofnanir frá fimm
Evrópulöndum undir forystu
finnska Gallen-Kellelan-safnsins, en
Norræna húsið stýrir verkefinu fyr-
ir Íslands hönd. Á vefnum er að
finna þjóðsögur úr ólíkum sagna-
hefðum, allt frá norrænum goðsög-
um til bretónskra draugasagna og
ítalskra helgisagna. Framlag Ís-
lands til sagnavefsins er Eddu-
kvæðið Þrymskviða er segir frá því
er Þór heimtir hamar sinn úr Jöt-
unheimum með því að bregða sér í
brúðargervi. Í kviðunni er þannig
brugðið upp skoplegri mynd af goð-
um og jötnum en einnig er leitast við
að svara grundvallarspurningum
norrænnar goðafræði.
Jón Karl Helgason bókmennta-
fræðingur hefur annast verkefnis-
stjórn fyrir Íslands hönd og telur
hann vefinn hafa tekist sérstaklega
vel með tilliti til framsetningar.
„Finnski hönnuðurinn Mike Tyyskä
annaðist hönnun vefsins og á hann
mikinn heiður af útkomunni. Hann
er mjög fær á sínu sviði og vinnur
með myndefnið á mjög áhugaverðan
hátt, svo úr verða nokkurs konar
hreyfimyndir sem gera viðmótið
mjög lifandi,“ segir Jón Karl.
Allt efnið sem finna má á vefnum
er hægt að skoða á átta tungumál-
um, og telur Jón Karl að mjög vel
hafi tekist um að gefa vefnum sterk-
an heildarsvip, þó svo að um mjög
ólíkt efni sé að ræða. Hann bendir
jafnframt á að vonast sé til að fleiri
þjóðir komi smám saman inn í verk-
efnið með sinn sagnaarf.
Gluggi inn í goðafræðina
Við val á efni fyrir íslenska hlut-
ann var tekið mið af ýmsum atrið-
um, m.a. vali annarra þjóða á efni.
Var ákveðið að sækja í brunn nor-
rænnar goðafræði og varð Þryms-
kviða Eddukvæða fyrir valinu. „Við
töldum vefinn geta opnað mjög
skemmtilegan glugga inn í forn-
sagnaheim okkar Íslendinga, sem
er mjög athyglisverður fyrir
krakka, ekki síst nú þegar allir eru á
kafi í að lesa Tolkien, sem sjálfur
sótti í þessa hefð í sínum skáldskap.
Þá er Þrymskviða bráðskemmtileg
saga sem börn á öllum aldri og á öll-
um öldum Íslandssögunnar hafa
haft gaman af. Þá var til mjög vand-
að myndefni eftir Harald Guðbergs-
son við Þrymskviðu, sem tilvalið var
að nota í verkefnið. Það má segja að
Haraldur geti talist frumkvöðull á
sviði íslenskrar teiknimyndasagna-
gerðar. Á sjöunda áratugnum vann
hann teiknimyndasögur um nor-
rænar goðsagnir sem birtust í ís-
lenskum blöðum og komu út hjá
Máli og menningu. Þrymskviða var
þeirra á meðal en sú útgáfa teikn-
inganna sem er að finna á vefnum er
lituð útfærsla þeirra og birtist hún
hér í fyrsta sinn,“ segir Jón Karl.
Hann bendir jafnframt á að
margir aðrir þættir hafi verið nýttir
til að gera framsetningu sögunnar
áhugaverða, m.a. sé notuð leikgerð
kviðunnar sem flutt var í Ríkisút-
varpinu, auk þess sem hægt verður
að hlaða niður öllu leikritinu og
hlusta á það í heild. Í valmöguleika
sem kenndur er við Höll Vafþrúðnis
má fræðast um goðafræði og forna
menningu með því að spyrja Vaf-
þrúðni spurninga. Hefur Þjóðminja-
safnið, sem er einn samstarfsaðila
að verkefninu, lagt til ljósmyndir af
forngripum af safninu, s.s. hringum,
lyklum og Þórshamri sem birtast
með skýringunum.
Hagnýting í skólastarfi
En hverjum er vefurinn ætlaður?
„Vefurinn er fyrst og fremst ætlað-
ur til kennslu og er markhópurinn
börn og unglingar á aldrinum 10 til
15 ára. Íslenska efnið gefur t.d. heil-
mikla möguleika í íslensku og bók-
menntakennslu, en sögunum fylgja
skýringar á torræðum orðum, auk
fróðleiks um norræna goðafræði.
Vefurinn felur jafnframt í sér sýn-
ishorn af sagnaarfi frá mörgum
löndum og býður því upp á
skemmtilegan samanburð, sem
áhugavert getur verið að vinna með
í kennslu. Þegar maður lítur á þjóð-
sagnaefnið sem kemur frá Skotlandi
og Bretaníu í Norður-Frakklandi
sér maður til dæmi mjög sterka
samsvörun við íslenskar þjóðsögur.
Ítalska efnið er hins vegar af allt
öðrum meiði og kallast á við kristni-
fræði og kaþólska hefð.“
Jón Karl bendir á að hverri sögu
fylgi orðalisti, kort og tillögur að
verkefnum sem nýst geti í skóla-
starfi. „Í vor verður síðan farið af
stað með vinnu er tengist hagnýt-
ingu á þessu efni fyrir skólakerfið.
Fer þetta fram í öllum aðildarlönd-
unum, en hér verður verkefnið unn-
ið í samstarfi við Laugarnesskóla.
Því átaki verður síðan fylgt eftir svo
það megi nýtast öðrum skólum.
Samstarfsaðilar okkar um verkefn-
ið munu jafnframt tengjast fræðslu-
starfinu að einhverju leyti og hefur
Þjóðminjasafnið t.d. áform um að
tengja efnið við sitt sýningarhald,“
segir Jón Karl að lokum.
Hinn nýja vef um sagnaarf Evr-
ópu er að finna á vefslóðinni www.-
europeoftales.net.
Gluggi inn í
sagnaheima
Hér má sjá sýnishorn af viðmóti íslenska hlutans á margmiðlunarvefn-
um Sagnaarfur Evrópu. Þar birtist Þrymskviða á myndrænan hátt.
Vefur um evrópskar þjóðsögur verður
opnaður í Norræna húsinu í dag. Heiða Jó-
hannsdóttir ræddi við Jón Karl Helgason
um samstarfsverkefnið Sagnaarf Evrópu.
heida@mbl.is
MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 10. JANÚAR 2002 33
n geri af-
n á mynt-
og hins
annars
ki eins og
máir og
gi að afar
agsmuna
i og galla
að þegar
ru vegnir
i til ein-
á hreinu
af því að
eða taka
ast á við
igin pen-
það aug-
ostum að
urstöðu,“
m nýlega
stefnu í
i farið af
a og það
r hvernig
ur. Þegar
ra fram í
væntan-
rusvæðið
að núver-
ambands-
viðskipta-
upp evru
Evrópu-
. Evran
gt í utan-
þær að-
if á um-
tið hér á
vænlegri
viðskipta
til
tir, hag-
nds Ís-
yglisverð-
ka seðla-
ðuna hér
éttilega á
usn til í
greininni
galla þess
miðil ann-
p annan
ns sé sú
n til varð-
ar en svo
margt annað. Það sem gera þurfi
nú sé að draga fram kostina og
gallana við núverandi fyrirkomulag
í samanburði við aðra raunhæfa
kosti. Að hennar mati sé þar bara
um einn kost að ræða utan þess að
halda í óbreyttan gjaldmiðil og það
sé aðild að Evrópusambandinu og
að gerast þátttakandi í myntbanda-
lagi Evrópu.
„Það er það sem við þurfum að
ræða og ættum að gera nú þegar
við virðumst vera að ná lendingu í
efnahagslífinu. Þegar þessi umræða
fór í gang síðastliðið vor markaðist
hún af ójafnvægi vegna tímabund-
innar gengislækkunar krónunnar á
þeim tíma og það er ekki hentug
umgerð um jafn mikilvæga um-
ræðu og þarf að fara fram í þessum
efnum,“ sagði Rannveig.
Hún sagði að slík umræða þyrfti
að fara fram. Fólk þyrfti að leggja
niður fyrir sér kosti og galla í þess-
um efnum. Að hennar mati væri
það til að mynda ekki raunhæfur
kostur að festa gengi krónunnar
við evruna án aðildar að Evrópu-
sambandinu. Ef aðild fylgdi ekki
hefðum við enga möguleika á að
hafa áhrif og þó við yrðum smáir í
slíku samstarfi værum við þó þátt-
takendur á jafnréttisgrundvelli.
Rannveig sagði ennfremur að
miklu skipti að fólk áttaði sig á því
að fyrirkomulag gengisskráningar
væri engin töfralausn í efnahags-
málum, eins og nýsjálenski seðla-
bankastjórinn benti á. Það sem
skipti ekki síður miklu máli væri
hagstjórnin. Fyrirkomulag gengis-
skráningarinnar vægi ekki upp
slæma hagstjórn. Það vægi til að
mynda ekki upp ef ekki væri reynt
að auka framleiðni í hagkerfinu
o.s.frv. Það væru augsýnilega kost-
ir samfara aðild að evrusvæðinu,
m.a. þeir að vextir yrðu væntan-
lega lægri en ella, en á hinn bóginn
yrðum við að fórna mikilvægu
hagstjórnartæki þar sem væri
sjálfstæð peningamálastefna, sem
skipti gríðarlega miklu máli í ljósi
íslenskrar hagsögu. Efnahagslíf á
Íslandi væri sveiflukennt og hætt-
an væri sú að ef við hefðum ekki
sjálfstæða peningamálastefnu yrðu
sveiflurnar meiri og þá kannski
sérstaklega niður á við. Atvinnu-
leysi gæti þar af leiðandi orðið
meira en ella og það væri mjög stór
galli við það að taka upp annan
gjaldmiðil.
Staða Íslands og
Nýja-Sjálands í gengis-
málum er ólík
,,Staða Íslands og Nýja-Sjálands
í gengismálum er ólík,“ segir Ás-
geir Jónsson, hagfræðingur hjá
Hagfræðistofnun Háskóla Íslands.
,,Engin stór viðskiptaheild er ná-
læg fyrir Nýja-Sjáland til þess að
tengjast, nema Ástralía sem er til-
tölulega lítið hagkerfi og ekki ýkja
mikilvægur markaður fyrir nýsjá-
lenskar framleiðsluvörur. Aukin-
heldur hafa Nýsjálendingar ekki
völ á myntstarfi í anda þess sem
þekkist í Evrópu. Þeir hafa aðeins
þann kost að taka upp mynt annars
lands, þó líklega muni milliríkja-
samningar fylgja upptöku Ástralíu-
dals, þar sem t.d. myntsláttuhagn-
aði er deilt á milli landanna. Ísland
er aftur á móti á útjaðri tveggja
stórra viðskiptaheilda og önnur
þeirra hefur skipulagt yfirþjóðlegt
myntsamstarf. Vaxandi fjöldi rann-
sókna hefur sýnt fram á mikilvægi
sameiginlegs gjaldmiðils fyrir ut-
anríkisviðskipti og hagvöxt, en t.d.
eru viðskipti á milli ríkja sem deila
einni mynt þrisvar sinnum meiri en
á milli þeirra ríkja er nota ekki
sama gjaldmiðill, þrátt fyrir að
leiðrétt sé fyrir fjarlægð, tollum,
sameiginlegri þjóðtungu og svo
framvegis. Þetta er ávinningur sem
liggur nærri Íslendingum en er
fjarri Nýsjálendingum vegna fjar-
lægðar þeirra frá helstu markaðs-
svæðum veraldar,“ segir hann.
Minni raungengissveiflur
fylgja föstu gengi
,,Hvað varðar umræðu um kosti
og galla myntbandalags
gætir tveggja missagna
hjá Brash,“ segir Ás-
geir. ,,Í fyrsta lagi mun
upptaka annarrar
myntar ekki aðeins
festa nafngengi heldur einnig leiða
til stöðugra raungengis ef mikil
viðskipti eru innan myntsvæðanna.
En það er þrautreynt atriði að
minni raungengissveiflur fylgja
föstu gengi en fljótandi, vegna þess
að verð samræmist á neysluvörum.
Aftur á móti er það vel þekkt að
þegar lönd efnast hækkar raun-
gengi varanlega eins og gerst hefur
hjá Hong Kong og Írlandi, sem
Brash nefnir ranglega sem dæmi
um raungengisflökt með fastgengi.
Í öðru lagi, er það álit margra
hagfræðinga að í samþættu mynt-
bandalagi muni eftirspurnarsveifl-
ur lenda í takt og ekki sé því þörf á
sjálfstæðri peningamálastjórn til
þess að mæta eftirspurnarskellum
og halda verðlagi stöðugu eins og
Brash heldur fram. Hins vegar hef-
ur því oft verið haldið fram að
nauðsynlegt sé að hafa peningalegt
sjálfstæði til þess að geta mætt
ósamhverfum framboðsskellum,
t.d. frá sjávarútvegi hérlendis, og
þá fyrst og fremst til þess að geta
tryggt atvinnustöðugleika.
Ræða dr. Donald Brash geymir
marga áhugaverða punkta og það
getur verið áhugavert að bera sam-
an lönd sem eru lík hið innra þar
sem bæði Ísland og Nýja-Sjáland
reiða sig á útflutning náttúruauð-
linda, en eru í mjög ólíku ytra um-
hverfi,“ segir Ásgeir Jónsson.
Lítið land missir alla eiginlega
stjórn á peningamálum
,,Það er almenn niðurstaða dr.
Brash að valið á gengisskráning-
araðferð sé í reynd val um eðli
þeirra erfiðleika sem við kjósum að
mæta vegna óvæntra sviptinga í
efnahagsmálum. Þetta er afleiðing
þess að í myntbandalagi missi lítið
land alla eiginlega stjórn á pen-
ingamálum,“ segir Yngvi Harðar-
son, hagfræðingur hjá Ráðgjöf og
efnahagsspám ehf.
,,Hvað Ísland varðar þá er ég
sammála þessu að svo miklu leyti
sem ætla má að stjórn peninga-
mála hafi áhrif á þróun framleiðslu,
atvinnu og verðbólgu. Það er al-
mennt mat hagfræðinga í dag að
stjórn peningamála geti haft áhrif
á einhvern þessara þátta en ein-
ungis að litlu leyti á alla í senn.
Hérlendis er það markmið pen-
ingamálastjórnar að hafa hemil á
verðbólgu en það þýðir að lítil áhrif
er unnt að hafa á framleiðslu og at-
vinnu með peningastefnunni.
Næstu misseri blasir við fyrsta
prófraun fyrir Seðlabanka Íslands
innan núverandi fyrirkomulags
gengis- og peningamála hvað varð-
ar verðbólgumarkmiðið,“ segir
Yngvi.
Fórna stærstum hluta
myntsláttuhagnaðar
,,Önnur áhugaverð niðurstaða
dr. Brash er sú að með aðild að
myntbandalagi fórni lítið land
stærstum hluta af svokölluðum
myntsláttuhagnaði til erlends aðila.
Er ég sammála þessu og einnig því
að eðlilegt sé að ætlast til að fyrir
það sé bætt með einhverjum hætti.
Brash nefnir fríverslun,“ segir
Yngvi.
,,Af kostum myntbandalags
nefnir Brash sparnað á kostnaði
sem fylgir gjaldeyrisyfirfærslum,
að áhættuþóknun í formi vaxta-
munar við útlönd hverfi og að nafn-
gengisóvissu sé útrýmt. Allt þetta
álít ég að eigi einnig við hérlendis.
Að auki má benda á að Nýja-Sjá-
land sem Brash fjallar um í grein
sinni hefur nærri 4 milljónir íbúa
og er því um 13 sinnum stærra en
Ísland. Hérlendis hefur verið bent
á að smæð markaðarins og fæð við-
skiptavaka með gjaldeyri setji
mark sitt á verðmyndun gjaldeyris.
Hún sé því ef til vill ekki eins góð
og hún væri í stærra hagkerfi með
alþjóðlegan gjaldmiðil þar sem
fleiri aðilar í mörgum löndum koma
að verðmynduninni. Myntbandalag
hefði því þann viðbótarkost hér að
útrýma því vandamáli.
Aðaláhyggjuefni hvað varðar
hugsanlegt myntbanda-
lag Íslands og annars
lands eða landa álít ég
vera það hversu ósam-
stiga hagsveiflan hér-
lendis hefur haft til-
hneigingu til að vera með
hagsveiflu í viðskiptalöndunum
einkum vegna sveiflna í áætlaðri
stærð fiskistofna. Þannig er ekki
augljóst að verðmyndun fleiri aðila
í mörgum löndum henti okkur bet-
ur en fljótandi og markaðsákvarð-
að gengi,“ segir Yngvi Harðarson.
tjóra Nýja-Sjálands áhugaverð vegna umræðna á Íslandi
öfralausnir
ngismálum
„Í gildandi geng-
isskráningarvog ís-
lensku krónunnar [...]
vegur evran aðeins
31,66%.“
Birgir Ísleifur Gunnarsson
„…þegar þessir kostir
og gallar eru vegnir og
metnir leiða þeir ekki til
einhlítrar niðurstöðu út
frá hreinu hagsmuna-
mati.“
Hannes G. Sigurðsson
„…það sem við þurfum
að ræða og ættum að
gera nú þegar við virð-
umst vera að ná lend-
ngu í efnahagslífinu.“
Rannveig Sigurðardóttir
abanka Nýja-Sjálands, fjallaði um kosti og galla
engisskráningar frá sjónarhóli Nýsjálendinga í
inu um helgina. Blaðið leitaði álits nokkurra
nahagsmálum á sjónarmiðum Brash og hvort
erindi í umræður hér á Íslandi nú.
Efnahagslíf á
Íslandi er
sveiflukennt