Morgunblaðið - 13.04.2003, Blaðsíða 22

22 SUNNUDAGUR 13. APRÍL 2003 MORGUNBLAÐIÐ
Brú er fallegt orð sem hefursmám saman fengið æ víð-tækari merkingu. Strangttil tekið merkir brú mann-virki sem gerir fært að
komast yfir vegartálma eins og ár og
gil, en við tölum líka um að brúa bil á
milli fólks, tíma, hugmynda. Það er
kunnara en frá þurfi að segja að brýr
hafa breytt ótrúlega miklu í byggð og
atvinnuháttum okkar strjálbýla lands
og oft hefur brúargerð breytt tals-
verðu um fasteignaverð á viðkomandi
svæði, má nefna sem dæmi brúna yfir
Borgarfjörð við Borgarnes og brúna
yfir Ölfusárósa milli Þorlákshafnar
og Eyrarbakka. Stöðugt eru nýjar og
nýjar framkvæmdir í gangi í brúar-
gerð og er skemmst að minnast hinn-
ar stóru brúar sem nú er verið að
byggja yfir Þjórsá
Gata eða vegur yfir vatnsfall
Einar Hafliðason verkfræðingur
er forstöðumaður brúadeildar Vega-
gerðinnar og hefur hann haft umsjón
með gerð margra þeirra brúa sem
landslýður ekur um umhugsunar-
laust að mestu, enda fyrir margt
löngu gleymdir þeir tímar þegar
vatnsföll voru mikill farartálmi sem
annaðhvort varð að leggja líf sitt í
hættu við að sundríða eða þá að fara
yfir á árabát eða ferju.
„Ítalski arkitektinn Palladio frá 16.
öld skilgreindi brýr þannig að brýr
skyldu vera hentugar, sterkar, falleg-
ar og notadrjúgar en hafa bæri hug-
fast að þær væru í raun ekki annað en
gata eða vegur yfir vatnsfall,“ segir
Einar þegar blaðamaður spyr hvað
einkenna skuli góða brú.
Fyrir 2000 árum samdi rómverski
arkitektinn Vitruvius fyrir Júlíus
Caesar tíu bækur um arkitektúr þar
sem hann ræddi hagnýtar lausnir í
fræðum sínum, m.a. hvað snerti brú-
argerð. Rómverjar gerðu fjölmargar
steinbogabrýr sem sumar eru til enn
og jafnvel í notkun, t.d. í Frakklandi.
„Vagga nútímabrúargerðar má
telja að hafi verið í París,“ bætir Ein-
ar Hafliðason við. „Á síðari hluta 16.
aldar voru t.d. byggðar brýr á Signu.
Til þeirra var oft gerð sú krafa að
herfylki gætu gengið yfir þær. Ein
þeirra er brúin Pont Neuf sem þýðir
nýja brúin og var byggð 1563. Sú brú
er enn í notkun. Á tíma Napoleons
voru komnar töluvert margar brýr
yfir Signu. Rómverjar voru á sínum
tíma á þessu svæði og kenndu mönn-
um að byggja steinbrýr og þeirra að-
ferðir eru hluti af þeirri arfleifð sem
nútíma brúargerð byggist í raun á.
Hinar fyrstu brýr voru raunar úr
tágum og voru gerðar löngu fyrir tíð
Rómverja. Síðar skiptu menn tágun-
um út fyrir stál. Árið 1515 voru t.d.
byggðar slíkar stag- og hengibrýr
með járnstögum í Mið-Evrópu en
fyrsta hengibrúin úr járni sem byggð
var í Englandi var gerð 1771 og var
hún kölluð vindubrúin. Þá má nefna
stóru keðjuhengibrúna sem byggð
var í Ameríku rétt fyrir 1800. Eitt
mjög gott dæmi um slíka hengibrú er
svo keðjuhengibrúin í Búdapest.
Íslendingar eiga sögu um
brúargerð frá miðöldum
Við Íslendingar eigum sögu um
brúargerð á miðöldum, þar ber hæst
brú yfir Jökulsá á Brú, þar er búið að
byggja fjölmargar brýr í gegnum ald-
irnar. Fyrstu heimildirnar um brúar-
smíð þarna eru í Hrafnkelssögu, þá
eru til heimildir um að Hansakaup-
menn hafi látið byggja þarna brú á
16. öld til að greiða fyrir verslun.
Tryggvi Gunnarsson, sá mikli at-
hafnamaður, var smiður að mennt.
Eitt af hans afrekum var að fá smiði í
Kaupmannahöfn til þess að smíða brú
yfir Eyvindará sem hann fór með
heim tilbúna. Hann fór gjarnan með
mál af brúarlengdinni með sér út og
lét smíða brýr eftir því og lét flytja
þær tilbúnar til Íslands, þar sem þær
voru síðan settar saman. Svona fór
hann að með brúna yfir Eyvindará
sem hann lét smíða til að svara brýn-
ingu heimamanna. Tryggvi gaf þeim
svo brúna með því fororði að þeir
kæmu henni upp, hún lá hins vegar á
Seyðisfirði þar til Tryggvi hótaði að
taka hana og fara með hana annað, þá
var henni komið á sinn stað. Tryggvi
hafði forgöngu um gerð margra fleiri
trébrúa og síðustu 30 ár 19. aldar
voru reistar slíkar brýr á Íslandi.
Á seinni hluta 19. aldar virðist hafa
orðið töluverð vakning hjá þjóðinni
og dönskum yfirvöldum í þá átt að
koma samgöngumálum á Íslandi í
betra horf. Menn gátu ekki komist
með varning yfir vatnsföll nema á
hestum eða í bátum og jafnvel bera
hann á bakinu þar sem fært var.
Oft var efniviður til brúargerðar þá
dreginn að hinu fyrirhugaða brúar-
stæði á ís, t.d. var þannig farið að
hvað snertir brúna hjá Kljáfossi yfir
Hvítá, þar sem er gömul saga brúar-
gerðar. Lengi vel fór brúargerð
þannig fram að brúað var milli
tveggja kletta þar sem styst var yfir
ána.
Ölfusárbrúin markaði tímamót
í brúargerð á Íslandi
Tímamót urðu í brúargerð á Ís-
landi þegar brúin yfir Ölfusá var
reist. Fenginn var danskur verkfræð-
ingur árið 1870 til að gera áætlun um
brúargerð bæði yfir Ölfusá og Þjórsá.
Þetta reyndist vera dýrt fyrirtæki –
mun dýrara en gert var ráð fyrir í
upphafi. Ákveðin fjárveiting var látin
renna til þessa verkefnis af opinberri
hálfu, en hún var ekki talin nægja til
þess að hafist yrði handa. Til eru frá-
sagnir af þessum framkvæmdum og
aðdraganda þeirra, m.a. frá hendi
bæði Tryggva Gunnarssonar og
Thorvald Krabbe verkfræðings. Svo
fór að Tryggvi bauðst loks til að koma
brúnni upp fyrir þá peninga sem
veittir höfðu verið til hennar, þótt
mikil áhöld væru um að þeir dygðu.
Tryggvi hafði ýmis spjót úti en þurfti
eigi að síður, að því er talið er, að
borga mikið úr eigin vasa vegna þess-
ara framkvæmda. Hann var sem
kunnugt mikill eldhugi og tókst að
láta flest það ganga upp sem hann
sneri sér að.
Árið 1891 var brúin yfir Ölfusá vígð
og á eftir fylgdi svo brúin yfir Þjórsá.
Tryggvi hlutaðist sem fyrr sagði til
um byggingu fleiri brúa, einkum
timburbrúa, t.d. brúna yfir Skjálf-
andafljót hjá Fosshóli árið 1880.
Um 1895 komu fyrstu íslensku
verkfræðingarnir til starfa
Árið 1895, þegar brúin yfir Þjórsá
var reist, voru að koma til starfa
fyrstu verkfræðingar okkar Íslend-
inga, þeir Sigurður Thoroddsen og
Jón Þorláksson. Í kjölfar brúnna yfir
Ölfusá og Þjórsá fylgdu svo fleiri
hengibrýr, sem að vísu voru styttri en
hinar tvær fyrstu. Ein þeirra, byggð
1899, er enn uppistandandi og í notk-
un, brúin yfir Örnólfsdalsá í Borgar-
firði. Henni þyrfti að sýna sóma.
Uppúr þessu fóru að koma fram
áleitnari kröfur um að fá brýr yfir
hinar fjölmörgu ár á landinu og Al-
þingi og fjárveitingarvald tóku að
leggja til þessara hluta miklu meira
fé en áður var. Á fyrstu 30 árum 20.
aldar varð hrein bylting í þessum efn-
um. Sú þróun er ekki síst að þakka
útsjónarsemi og snilli þeirra frum-
kvöðla sem við áttum.
Við eigum enn í dag mörg mann-
virki af þessu tagi sem þá voru reist.
Sum eru sýnileg en önnur hafa verið
lagfærð, t.d. brú á Vesturósi Héraðs-
vatna sem byggð var 1925, brú á
Hvítá hjá Ferjukoti sem byggð var
1928 og brú á Skjálfandafljóti hjá
Fosshóli sem byggð var 1931.
Bogabrýrnar yfir Hvítá og Fnjóská
Brúin yfir Hvítá í Borgarfirði hef-
ur löngum vakið aðdáun fólks, enda
mjög falleg brú. Hún var ekki fyrsta
bogabrúin á Íslandi, eldri er boga-
brúin yfir Fnjóská sem þó er nokkuð
ólík að gerð. Brúin yfir Fnjóská var
byggð 1908 og var hún þá lengsta
steypta bogabrúin á Norðurlöndum,
55 metra löng, hún hefur verið end-
urgerð. Með henni hófst alvörubrúar-
gerð úr steinsteypu hér á landi. Þessi
brú var teiknuð í Danmörku sam-
kvæmt franskri fyrirmynd, en Danir
sóttu þekkingu í þessum efnum
gjarnan til Frakklands. Árni Pálsson
verkfræðingur teiknaði aftur boga-
brúna yfir Hvítá.“
Nýa brúin yfir Þjórsá
Einar Hafliðason er frá Siglufirði,
menntaður í verkfræði frá Noregi og
kom til starfa árið 1970 á þessum
vettvangi þegar auglýst var starf hjá
brúadeild Vegagerðarinnar við eftir-
lit með smíði brúar yfir Elliðaár.
„Starfið heillaði mig frá upphafi,
enda hef ég löngum fengið verkefni
sem hafa þroskað mig í starfi og átt
góða vinnufélaga. Á sumrin fyrstu 15
árin starfaði ég meira og minna við
brúargerð út um land en síðar var
skipuriti hér breytt og aðskilin hönn-
unarvinna og framkvæmdir, eftir það
hef ég eingöngu starfað við að hanna
brýr,“ segir Einar.
Stærsta verkefnið sem nú er á
borðinu hjá honum er hin nýja brú yf-
ir Þjórsá sem nokkuð hefur verið í
fréttum vegna samninga við bændur
á svæðinu um land undir brúarstæð-
ið.
„Það stendur til að sú brú verði
vígð í haust og þetta er stærsta
mannvirkið af þessari tegund sem nú
er undir,“ segir Einar. Að hans sögn
verður gamla Þjórsárbrúin látin
standa og hafa ráðamenn haft við orð
að gera hana að reiðbrú.
„Framkvæmdir við brúna hófust í
nóvember sl. og hafa framkvæmda-
aðilar ár til að ljúka verkinu. Um er
að ræða bogabrú sem verður í hópi
stærri brúa á landinu, hún verður 170
metra löng, samverkandi stálbitabrú
með steyptu gólfi. Jafnframt er undir
henni að hluta 78 metra samverkandi
stálbogi yfir farveg árinnar. Brúin er
með 10 metra breiðri akbraut.
Hvað snertir hönnun brúarinnar
höfum við verið að takast á við viðbót-
arálag sem er vegna jarðskjálfta og
fengum til liðs við okkur Bjarna
Bessason verkfræðing hjá Rann-
sóknastofu Háskóla Íslands í jarð-
skjálftafræðum.
Í gömlu brúnni mældist lárétt
hröðun í jarðskjálftahrinunni árið
2000 með því hæsta sem sést hefur í
svona mælingum, eða 84% af þyngd-
arhröðun jarðar. Ástæða þess er að
brúin er grunduð á 10 metra þykku
hraunlagi að vestan en liggur aftur
ofan á 20 metra þykku setlagi. Að
austan, þar sem undirstöður brúar-
innar eru á þykku grágrýti, mældist
lárétt hröðun hins vegar 56% af
þyngdarhröðun jarðar. Á jarð-
skjálftasvæðum á Íslandi er skylt að
hanna mannvirki með hliðsjón af
jarðskjálftaálagi, þetta á einkum við
Suðurlandsundirlendi og á Eyjafjarð-
arsvæðinu utanverðu ásamt Öxar-
firði. Hin nýja brú yfir Þjórsá er
þannig hönnuð að hún á að standa af
sér stóran Suðurlandsskjálfta án
þess að verða fyrir skemmdum. Gerð
var úttekt á öryggi brúanna yfir Ölf-
usá, Þjórsá og Rangá við Hellu með
tilliti til jarðskjálfta. Verkfræðistofn-
un Háskóla Íslands fór yfir hvernig
þær væru líklegar til að standa af sér
jarðskjálfta. Það var ekki vandamál
hvað snertir brúna yfir Ölfusá, hún er
hengibrú þar sem massinn hangir all-
ur í vírunum sem verkar dempandi á
jarðskjálfta. Brúin yfir Rangá var
ekki talin í hættu en brúin yfir Þjórsá
var hins vegar talin ótrygg sem leiddi
til þess að skipt var um legur í henni
og settar jarðskjálftadempandi legur
í stað þeirra gömlu.
Stefnt er að því að taka nýja brú yfir Þjórsá í notkun í haust. Þessi bogabrú verður 170 metra löng og með lengri brúm á landinu.
Ljósmynd/Þjóðminjasafn
Brúin yfir Ölfusá var vígð 1891 og markaði tímamót í samgöngum hér á landi. Þjórsárbrú var reist 1895 og þá komu til starfa
Morgunblaðið/Jim Smart
Einar Hafliðason verkfræðingur.
Brýr eiga að vera sterkar, hen
Nýja brúin yfir Þjórsá er mikil framkvæmd. Brúin er hönnuð hjá brúardeild
Vegagerðarinnar sem Einar Hafliðason verkfræðingur veitir forstöðu. Guðrún
Guðlaugsdóttir ræddi við Einar um þessa brú og forvera hennar, sem og
margar aðrar þekktar íslenskar og erlendar brýr frá gamalli og nýrri tíð.