Morgunblaðið - 13.04.2003, Blaðsíða 34

SKOÐUN
34 SUNNUDAGUR 13. APRÍL 2003 MORGUNBLAÐIÐ
Bessastaðahreppur
- landspilda
Til sölu 7 ha landspilda í Bessastaðahreppi. Tilboð óskast.
Listhafendur leggi inn nöfn og símanúmer á auglýsingdeild Mbl.
merkt: „Landspilda — 13550 eða í box@mbl.is
ÞEGAR ríkisstjórnin tilkynnti
fyrir nokkrum árum að hún myndi
beita sér fyrir uppbyggingu menn-
ingarhúsa á landsbyggðinni með
því að nota hluta af söluvirði rík-
isbanka og annarra opinberra
stofnana voru tilgreindir nokkrir
staðir utan ákveðinnar fjarlægðar
frá höfuðborginni og var það ætl-
unin að byrja í þeim byggðarlög-
um áður en röðin kæmi að byggð-
um nær Reykjavík. Í fyrstu lotu
var gert ráð fyrir sérstakri upp-
byggingu menningarhúsa í öllum
kjördæmum utan Reykjavíkur
nema Vesturlandi, Reykjanesi og
Suðurlandi, en Vestmannaeyjar
sem eru hluti af Suðurkjördæmi
voru meðal þeirra staða sem rík-
isstjórnin ákvað, ugglaust með til-
liti til staðsetningar.
Menningarhús í tengslum
við heimssögulegan atburð,
eldgosið 1973
Skömmu eftir þessa ákvörðun
ríkisstjórnarinnar brást bæjar-
stjórn Vestmannaeyja við og lét
gera frumhönnun að menningar-
húsi inni í nýja hrauninu, nánar
tiltekið hrauntungunni sem rann
inn í miðbæ Vestmannaeyja. Þessi
hönnun að menningarhúsi var síð-
an send menntamálaráðherra án
nokkurrar skuldbindingar um end-
anlega gerð menningarhúss inni í
hrauninu eða utan þess,en í ljósi
þessara gagna vil ég reifa aðeins
þann magnaða möguleika sem nú
liggur fyrir til þess að byggja ein-
stætt menningarhús sem mun
vekja heimsathygli ef það verður
að veruleika.
Eldgosið í Heimaey 1973 er eina
eldgosið í sögu jarðar sem vitað er
um að hafi átt upptök í sjálfri
byggðinni. Eldgosið sem setti
Pompeii í kaf á sínum tíma átti sér
stað um 20 km frá byggðinni, en
öskufall setti byggðina í kaf. Það
hefur því aldrei verið tækifæri til
þess að byggja hús í nútímalegu
byggðarlagi á þeim forsendum
sem hægt er að gera í Vestmanna-
eyjum núna og leysa um leið þá
skyldu að gera eldgosinu og Eyja-
byggð þau skil sem vera ber með
gosminjasafni og byggingu fyrir
aðra félagslega þætti og ferða-
þjónustu inni í sjálfu hrauninu.
Hugmyndin sótt í Tempel-
kirkjuna í Finnlandi
Hugmyndin að menningarhúsinu
inni í hrauninu er sótt í Tempel-
kirkjuna í Helsinki í Finnlandi þar
sem gerð var gryfja inn í hraunhól
í borginni og glerþak reist yfir.
Hraunveggirnir fá að njóta sín að
mestu,en byggingin byggist í raun
á gólfi og þaki. Milljónir ferða-
manna hafa lagt leið sína í Temp-
el-kirkjuna, sem er einstæð bygg-
ing, og þangað koma sífellt fleiri
ferðamenn. Útfærsla Ark Ís
teiknistofunnar og teiknistofunnar
Landark er margfalt meira spenn-
andi en byggingin í Finnlandi sem
er þó ein af þekktustu byggingum
í Evrópu. Í stuttu máli byggist út-
færsla hugmyndarinnar um menn-
ingarhús í Vestmannaeyjum á því
að grafa göng frá Kirkjuvegi á
mótum Miðstrætis við bæjarrúnt-
inn í Eyjum, liðlega 100 metra inn
í nýja hraunið á gamla Heimatorg-
ið. Þar stóð m.a. Rafstöð Vest-
mannaeyja með 5 stórum aflvélum
sem framleiddu rafmagn fyrir
þessa stærstu verstöð Íslands.
Þessar vélar voru í gangi þegar
hraunið ruddist yfir þær í eldgos-
inu 1973, en vélarnar eru á sínum
stað í grunni Rafstöðvarinnar,
mölbrotnar að sjálfsögðu. Hug-
myndir eru til dæmis að halda
einni vél brotinnni eins og hún
kemur undan hrauninu kögruð
hrauni og gera jafnvel upp eina vél
sem væri til að mynda spennandi
verkefni fyrir vélaframleiðendur.
Það eru ævintýralegir möguleikar
í útfærslu þessa húss inni í hraun-
inu.
Staðsetning menningarhússins
miðast við það að úr aðalsal húss-
ins, sem ætlað er að vera fjölnota
salur fyrir tónlist, leiklist, sýning-
ar, ráðstefnur og fleira, sé gengt
inn í gosminjasafn sem yrði stað-
sett inni í hrauninu á grunni Raf-
stöðvarinnar þannig að til að
mynda mætti nota hluta af vélbún-
aði Rafstöðvarinnar sem kjarna í
gosminjasafni Vestmannaeyja og
hvar er meira spennandi að hafa
slíkt safn ef ekki inni í sjálfu
hrauninu, inni í vágestinum sem
menn hafa orðið að taka í sátt eins
og í öðru þar sem er sambýli fólks
og öflugrar náttúru.
Grunnhugmyndin að menningar-
húsinu byggist á aðalsal, gosm-
injasafnsrými og rými fyrir lifandi
náttúrugripasafn Vestmannaeyja,
en það er eina safnið sinnar teg-
undar á Íslandi. Frumhönnun
hússins er flóknari en þessi lýsing
gefur til kynna og spannar alls um
2.500 fermetra, en það er bæði
auðvelt og æskilegt að einfalda
gerð hússins til muna og það er
hægt að minnka það um þriðjung
a.m.k. án þess að rýra ævintýra-
lega möguleika þess og ímynd.
Bygging Óperuhússins í Sydney í
Ástralíu er heimsþekkt bygging.
Það er alveg ljóst að ef menning-
arhúsið inni í nýja hrauninu í Vest-
mannaeyjum verður að veruleika á
smekklegan og frumlegan hátt
verður sú bygging heimsfræg og
það er hægt að framkvæma verkið
með útsjónarsemi fyrir það fjár-
magn sem þegar liggur fyrir.
Þriðji þáttur menningarhússins,
utan aðalsalar og gosminjasafns,
er náttúrugripasafnið, en frumút-
færslan byggist á því að til norð-
urs úr aðalsal sé farið inn í gosm-
injasafnið en til suðurs inn í
náttúrugripasafnið.
Möguleikar að sníða hraun-
húsinu stakk eftir vexti
Á þeim teikningum sem liggja
fyrir um kynningu málsins hjá
menntamálaráðuneytinu og bæjar-
stjórn Vestmannaeyja er sýnt
hvernig hugmyndin er að ramma
af rými fyrir gosminjasafnið með
því að byggja forhlið gömlu Raf-
stöðvarinnar sem var glæsilega
gluggarík. Þá yrði gamla forhliðin
milliveggur milli aðalsalar og
gosminjasafns. Þá er hugmyndin
jafnframt sú að á milli aðalsalar og
náttúrugripasafns, beint á móti
gosminjasafninu, verði milliveggur
sem byggist á geysistóru jafnvel
tuga fermetra fiskabúri þannig að
í gegn um búrið megi sjá inn í að-
alsalinn og öfugt. Jafnframt hafa
verið ræddar hugmyndir um að
setja lítinn foss og /eða lón við að-
alsalinn ef náttúrugripasafnið fer
ekki inn í hraunbygginguna.
Aðalsalurinn er opinn frá yfir-
borði gamla Heimatorgsins og upp
úr hrauninu með glerþaki í stíl við
glerþakið yfir Perlunni á Öskju-
hlíð, en bæði gosminjsafnið og
náttúrugripasafnið eru hvelfingar
með hraunlofti í um það bil 7
metra hæð. Þykktin á nýja hraun-
inu þarna er um 20 metrar, en þar
af eru efstu 4-5 metrarnir laust
stórgrýti sem þarf að fjarlægja. Þá
eru eftir 16 metrar af „massívu“
hrauni sem búið er að bora í og
reyndist vera mjög þétt og að-
gengilegt bæði til þess að sprengja
eftir ákveðnum línum og búa til
fyrrgreindar hvelfingar, eins kon-
ar hliðarhella, en samkvæmt hönn-
un er aðalsalurinn um 600 fm og
gosminjasafn og náttúrugripasafn
um 400 fm hvor. Það er líka alveg
ljóst að ef hraunið verður opnað
eins og hönnunin gerir ráð fyrir
munu húshlutar eða annað úr
mannaverkum koma í ljós í berg-
veggjunum og það eitt út af fyrir
sig myndi setja ævintýralegan blæ
á bygginguna með smekklegum
frágangi, þar sem slíkt kemur upp
þannig að sögusýningin væri þann-
ig innbyggð í innviði hússins.
Teikningar sem liggja fyrir af
Hraunhúsinu eru upp á 2.500 fer-
metra. Það var viljandi gert að
teikna það í stærsta skala til þess
að það væri auðveldara að minnka
rýmið ef aðstæður kölluðu á það.
Eyjamenn eru vanir að sníða sér
stakk eftir vexti en þeir hafa hann
aldrei þröngan og persónueinkenni
Eyjamanna eru þannig að hlutir
eru gerðir myndarlega, stælgæja-
lega eins og sagt er um Þingholts-
ættina stóru í Eyjum og átti heima
við Heimatorgið, duglegt, snjallt
og skemmtilegt fólk, sem fer þó
aldrei offari.
Að tengja hraunhús og
salthús saman
Ef menn þurfa eða sjá ástæðu
til þess vegna kostnaðar að
minnka bygginguna inn í hraunið
og jafnvel taka til dæmis nátt-
úrugripasafnið út hafa margir
Eyjamenn einnig rætt þann mögu-
leika að freista þess að fá salthús
Ísfélagsins sem stendur 15 metra
frá væntanlegu gangaopi inn í
hraunmenningarhúsið og setja þar
upp náttúrugripasafnið, safn um
Guðrúnu Símonardóttur, Sjóminja-
safn, safn ljósmynda Sigurgeirs
Jónassonar og safn teikninga Sig-
munds teiknara svo nokkuð sé
MÖGULEIKI Á EINSTÆÐU
MENNINGARHÚSI Á HEIMS-
MÆLIKVARÐA Í EYJUM
Eftir Árna Johnsen „Það er al-
veg ljóst að
ef menning-
arhúsið inni í
nýja hraun-
inu í Vestmannaeyjum
verður að veruleika á
smekklegan og frum-
legan hátt verður sú
bygging heimsfræg.“
Nærmynd úr aðalsal af milliveggn-
um inn í gosminjasafnið, sem er
staðsett á grunni gamla Rafstöðv-
arhússins, en í þeim grunni er véla-
moð undir hrauninu.
Teikningin sýnir staðsetningu menningarhússins inni í hrauninu við
Kirkjuveg og Strandveg. Stóra húsið þar sem nafnið Kirkjuvegur stendur
gegnt gangaopinu inn í Hraunhúsið er salthús Ísfélagsins sem minnst er á í
greininni.
Efsta myndin sýnir þverskurð af jarðgöngunum inn í Hraunhúsið og sjálf-
an aðalsal mannvirkisins.
Miðmyndin sýnir húsið eins og það er teiknað, en það má gera það mun ein-
faldara og ódýrara í byggingu. Nr. 1 er inngangur, 2 aðkomugöng, 3 Þing-
vellir veitingahús, 4 forrými, 5 Heimatorg, fjölnota salur, 6 hraunveggir, 7
svið, 8 veitingasala, 9 fundarsalur, 10 geymsla, 11 gangrými, 12 gos-
minjasafn, 13 geymsla, 14 skrifstofa, 15 tæknirými, 16 vörumóttaka, 17
tækja- og stjórnklefi, 18 baksvið, 19 náttúrugripasafn, 20 fisktankur, gler-
búr, 21 neyðarútgangur, 22 geymslur og tæknirými, 23 skrifstofa, rann-
sóknarstofa, 24 snyrting, 25 fatahengi, 26 skrifstofa, geymsla og 27 miða-
sala og minjagripasala.
Neðsta myndin sýnir nærmynd af aðalsalnum með 16 metra lofthæð undir
glerkúpul og fyrir miðjum salnum sést framhlið Rafveituhússins, sem verð-
ur milliveggur á milli aðalsalar og gosminjasafns samkvæmt teikningu.
Hugmynd að fiskabúrinu á milli að-
alsalarins á Heimatorgi og nátt-
úrugripasafnsins.