Morgunblaðið - 13.04.2003, Blaðsíða 32

32 SUNNUDAGUR 13. APRÍL 2003 MORGUNBLAÐIÐ
15. apríl 1993: „Upplýsingar
um eignarhaldstengsl sjö af
stærstu almenningshluta-
félögum landsins, sem birtar
voru í viðskiptablaði Morgun-
blaðsins á skírdag, hljóta að
vekja athygli. Um er að ræða
Eimskipafélagið, Flugleiðir,
Íslandsbanka, Skeljung,
Sjóvá-Almennar, Granda og
Sameinaða verktaka, fyrir-
tæki sem öll eru áberandi og
umsvifamikil í atvinnulífi
landsmanna. Eignarhalds-
tengsl þeirra eru flókinn
frumskógur. Sem dæmi má
nefna, að Eimskipafélagið á
stóran hlut í fjórum af hinum
fyrirtækjunum sex og sex fé-
laganna eiga í því sjöunda,
Íslandsbanka. “
. . . . . . . . . .
13. apríl 1983: „Ragnar Arn-
alds, fjármálaráðherra, hefur
verið skrautblóm ríkisstjórn-
arinnar og íhaldssemi hans
hefur verið dæmd sem fyrir-
myndar róttækni af Alþýðu-
bandalaginu. Aðdáunin á
Ragnari Arnalds stafar af því
að hið eina sem ráðherrar og
stuðningsmenn þeirra hafa
getað bent á þegar allt annað
er í kalda koli undir þeirra
forsjá er að ríkissjóði sé sko
vel stjórnað. Við ríkiskassann
sitji maður sem kunni sitt fag
og sjái til þess að hann tæm-
ist ekki.“
. . . . . . . . . .
13. apríl 1973: „Mikilvægur
áfangi hefur náðst í þeirri
viðleitni að sameina íslenzku
flugfélögin tvö með því sam-
komulagi, sem tekizt hefur
þeirra í milli um aðferð til að
ákveða eignahlutföll félag-
anna í sameinuðu flugfélagi.
Enda þótt samkomulag hafi
tekizt um þetta er þó ljóst, að
margt er ógert áður en sam-
eining getur orðið að veru-
leika og þess vegna fer bezt á
því, að hófleg bjartsýni ríki
um endanlega niðurstöðu.“
Fory s tugre inar Morgunb laðs ins
Hallgrímur B. Geirsson.
Styrmir Gunnarsson.
Framkvæmdastjóri:
Ritstjóri:
STOFNAÐ 1913
Útgefandi: Árvakur hf., Reykjavík.
Aðstoðarritstjórar:
Karl Blöndal, Ólafur Þ. Stephensen.
Fréttaritstjóri:
Björn Vignir Sigurpálsson.
V
andi tengdur vatni rennur
saman, eins og við höfum
séð, á krossgötum efna-
hagslegra, umhverfislegra,
félagslegra og – ekki má
gleyma – menningarlegra
viðfangsefna. Við verðum
að afla þekkingar um sam-
verkan á milli og innan þessara ólíku sviða til
þess að hafa raunhæfan vísindalegan grundvöll
fyrir aðgerðum,“ sagði framkvæmdastjóri
Menningarmálastofnunar Sameinuðu þjóðanna,
UNESCO, Koïchiro Matsuura, er hann hleypti
Alþjóðlegu ári ferskvatnsins 2003, af stokkunum
í lok síðasta árs. Einhverjum gæti fundist sem
það væri að bera í bakkafullan lækinn að fjalla
um vanda tengdan skorti á vatni á Íslandi, ein-
hverju vatnsauðugasta ríki veraldar, en sérfræð-
ingar eru engu að síður sammála um að brýnn
vandi heimsbyggðarinnar á þessu sviði verði
ekki leystur nema allir – ekki síður þeir sem eiga
vatn – láti sig hann varða þar sem framtíð alls
mannkyns sé í veði.
Það er því ekki að undra að Sameinuðu þjóð-
irnar láti til sína taka á þessu sviði, en aðrir hafa
fylgt í kjölfarið. Jafnvel fjölmiðlar á borð við
BBC hafa hrint í framkvæmd rannsóknum af áð-
ur óþekktri stærðargráðu um vatnsiðnaðinn af
þessu tilefni, en efni tengt rannsókninni var flutt
á viku vatnsins hjá BBC er hófst 23. mars sl.
BBC sinnir þar að auki fjölda annarra verkefna
er tengjast vatni á þessu ári.
Í einum þeirra fjölmörgu þátta sem BBC hef-
ur látið framleiða að undanförnu um vatn segir
þáttastjórnandinn,Virginia Crompton, frá
Eþíópíumanninum Toufah Bayou, sem er á
fimmtugsaldri, en hann hefur eytt stórum hluta
lífs síns í það eitt að ná í vatn fyrir sig og sína.
Fyrir Vesturlandabúa sem sækja vatn með því
einu að skrúfa frá krana er erfitt að gera sér þá
staðreynd í hugarlund að milljónir manna um
heim allan ganga marga kílómetra á dag til að
nálgast lífsnauðsynlegt vatn. Þannig var það þó
einmitt í tilfelli Baoyou, sem þurfti að ganga 25
kílómetra leið að næstu á, eftir vatni. Gangan tók
hann heilan dag, síðan fyllti hann ílát sín, hvíldist
og gekk til baka daginn eftir.
Aðstæður hans og annarra á því svæði sem
hann býr á gjörbreyttust þegar fólkinu var
hjálpað til að grafa stóra holu þar sem regnvatni
er safnað saman. En það eru einmitt einfaldar
aðgerðir á borð við þessa sem reynast best á
þurrkasvæðum heims, þar sem tæknikunnátta,
fjármagn og vélar eru af skornum skammti.
Viðfangsefni
okkar allra
Á heimasíðu BBC þar
sem fjallað er um
þennan þátt kemur
jafnframt fram að
ferskvatn sé umfangsmesta og alvarlegasta mál-
efni sem heimsbyggðin stendur frammi fyrir í
dag. „Hreint vatn er ef til vill mikilvægasta mál-
ið – Alþjóða heilbrigðisstofnunin WHO telur að
yfir milljarður manna hafi engan aðgang að
hreinu vatni – fjórðungur mannkyns er í bráðri
hættu vegna sjúkdóma er berast með menguðu
vatni. Á hverju ári valda u.þ.b. fjórir milljarðar
tilfella af niðurgangi dauða um það bil 2,2 millj-
óna manna, mestmegnis barna undir 5 ára aldri.
Því má jafna við að eitt barn deyi á 15 sekúndna
fresti, en þeirri tölfræði hefur einnig verið líkt
við að 20 júmbóþotur fullar af börnum hrapi á
degi hverjum,“ segir BBC.
Alþjóðleg ráðstefna um málefni tengd vatni
sem haldin er árlega í Stokkhólmi, á vegum
Stockholm International Water Institute, (al-
þjóðleg regnhlífarsamtök um vísindaleg málefni
tengd vatni), eða SIWI, gaf á síðasta ári út yfir-
lýsingu í ráðstefnulok sem er um margt eftir-
tektarverð. Þar er meðal annars bent á að það sé
yfirlýst markmið Sameinuðu þjóðanna að
minnka hlutfall þeirra sem búa við sára fátækt í
heiminum um helming fyrir árið 2015, þ.e.a.s.
þeirra sem þjást af hungri eða geta ekki nálgast
viðunandi drykkjarvatn. „Það verður aldrei
hægt að ná þessu markmiði nema ríkisstjórnir
geri sér grein fyrir því að vatn er það grund-
vallarskilyrði sem er forsenda fyrir allri þróun
og mannlegri athöfn. Eitthvað í okkar grund-
vallarforsendum hlýtur að vera rangt þegar
ótrúlegum hagsmunum og fjármunum er fórnað
til þess að finna vatn á öðrum hnöttum, á sama
tíma og við veitum því vatni sem er á okkar eigin
hnetti litla sem enga athygli þrátt fyrir að lífs-
gæði mannkyns og það hvort við lifum af sé al-
gjörlega undir því komið. Þótt hluta ástæðunnar
megi eflaust rekja til þess hversu hversdagslegt
vatn er í flestum iðnvæddum löndum, má ekki
horfa framhjá því að meirihluti landa, sem hafa
litlar tekjur og mikinn fjölda vannærðra ein-
staklinga, er á þurrum svæðum heimsins þar
sem daglegur aðgangur að vatni er fyrsta for-
gangsatriði allra,“ segir í yfirlýsingunni.
SIWI bendir á að helmingur alls votlendis í
heiminum hafi þegar verið eyðilagður, stærstur
hlutinn á síðustu 50 árum og ef svo heldur áfram
sem horfir munu tveir þriðju hlutar heimsins
búa við mjög alvarlegan vatnsskort eða ekkert
vatn, strax árið 2025. Í yfirlýsingu þeirra kemur
ennfremur fram að „sú skoðun sem nú ríkir um
að nauðsynlegt sé að stýra vatni sé byggð á mis-
skilningi. Sú áskorun sem við stöndum frammi
fyrir felst í því að stýra sjálfu fólkinu sem reiðir
sig á og tekur ákvarðanir um ferskvatn. Öfugt
við það sem flestir halda, eru málefni tengd vatni
alls ekki eingöngu fyrir sérfræðinga að takast á
við. Þau eru hvorki meira né minna en grund-
vallarforsenda þess að maðurinn lifi af: vatn er
viðfangsefni okkar allra“.
Vatnsforðinn
En hver er þá vatns-
forði veraldarinnar? Í
bókinni „Blue Gold“
(Blátt gull), eftir Kanadamennina Maude Barlow
(sem m.a. var náinn samstarfsmaður Pierre
Trudeau þegar hann var forsætisráðherra Kan-
ada) og Tony Clarke, sem vakið hefur mikla at-
hygli frá því hún kom út á síðasta ári, kemur
fram að það heildarvatnsmagn sem jörðin býr
yfir hefur ekkert breyst frá sköpun hennar, þar
sem það er í lokuðu kerfi sem ekki eykur við sig
nema þá örsjaldan að ís berst inn í gufuhvolfið
utan úr geimnum.
Af þessu vatni á jörðinni er ekki nema um ½
prósent aðgengilegt ferskvatn, restin er sjór,
vatn frosið á pólunum, eða vatn í jörðu sem við
getum ekki nálgast. Megnið af ferskvatni jarðar
er að finna neðanjarðar; ýmist rétt eða djúpt
undir yfirborðinu. Það er hið eiginlega grunn-
vatn, og er um 60 sinnum meira að umfangi en
það ferskvatn sem finnst á yfirborðinu. Það
grunnvatn sem hægt er að bora eftir og endur-
nýjast ekki af regnvatni er því ekki endurnýjan-
leg auðlind eins og margir halda, heldur mjög
takmörkuð auðlind sem gengið er á með ógn-
vænlegum hraða til þess að bæta upp þann skort
á vatni sem mannkynið er farið að finna fyrir á
yfirborði jarðarinnar.
Þar sem ferskvatn endurnýjast ekki nema í
hringrás regnvatns, hefur mannkynið þegar allt
kemur til alls því í raun aðeins það vatnsmagn
sem til fellur með rigningu úr að spila ef vatns-
notkun á jörðinni á að vera innan þeirra marka
að hún sé sjálfbær og ekki sé haldið áfram að
ganga freklega á grunnvatnsforðann.
Sem stendur er gengið ótæpilega á allar
vatnsbirgðir heimsins, ekki síst á Vesturlöndum
þar sem einstaklingar þurfa tiltölulega lítið fyrir
vatnsöflun að hafa. Vatnsnotkun í heiminum er
því langt frá því að vera sjálfbær. Og þar sem
mannkyninu fjölgar hraðast er vandinn ákaflega
brýnn. Mannkyninu, sem nú telur um 6,1 millj-
arð, mun fjölga um 2,6 milljarða á næsta aldar-
fjórðungi og samkvæmt upplýsingum frá Mat-
væla- og landbúnaðarstofnun Sameinuðu
þjóðanna, FAO, verður að auka framleiðslu land-
búnaðarafurða um 50% til að mæta næringar-
þörf þessa mannfjölda. Augljóst er að þörfin fyr-
ir vatn mun að sama skapi aukast til mikilla
muna. Í bók þeirra Barlow og Clarke, er haft eft-
ir Allerd Stikker hjá Ecological Management
Foundation (Umhverfisstjórnunarstofnuninni) í
Amsterdam að „málið í dag sé þannig í hnot-
skurn að þótt eina endurnýjanlega uppspretta
ferskvatns sé það regn er fellur á heimsálfurnar
… [þ.e. takmarkað vatnsmagn], heldur fólks-
fjöldinn í heiminum áfram að aukast sem nemur
um 85 milljónum manna á ári. Af þeim sökum er
það vatnsmagn sem til ráðstöfunar er miðað við
höfðatölu stöðugt að minnka“.
Vatnsnotkunin
Þegar litið er til heild-
arinnar hefur vatns-
neysla miðað við
höfðatölu þar að auki vaxið stöðugt, eða um
helming á tuttugu ára fresti – sem er tvöfalt
meiri aukning en sem nemur fólksfjölguninni.
Tækniöldin og fullkomin hreinlætiskerfi ríkra
iðnríkja hafa gert fólki kleift að nota margfalt
meira vatn en það þarf nauðsynlega á að halda,
en í því sambandi má t.d. nefna þá hversdags-
legu staðreynd að venjulegur salerniskassi losar
10–18 lítra í hvert sinn sem sturtað er niður. Inn-
viðir vatnsveitna eru þar að auki ekki alltaf í við-
unandi ásigkomulagi og því glatast milljarðar
lítra af ferskvatni í lekum kerfum sem ekki er
haldið nægilega vel við um heim allan. Rannsókn
BBC leiddi t.d. í ljós að um 4,5 milljarðar lítra
ferskvatns leka daglega úr ónýtum leiðslum í
Bretlandi, en það vatn myndi duga til þess að
nánast allir íbúar landsins færu í bað á hverjum
degi. Sóunin er því gífurleg.
„FJÖLMIÐLAFRÆÐI“
OG SAMFYLKING
Kristján Ari Arason, blaðamaðurog kennari í fjölmiðlafræði,skrifar grein hér í Morgunblað-
ið í gær, þar sem hann leitast við að
sýna fram á með rökum að Morgunblað-
ið mismuni stjórnmálaflokkum í frétt-
um. Ber út af fyrir sig að virða það við
greinarhöfund að hann leitist við að
draga fram röksemdir til að rökstyðja
staðhæfingar af þessu tagi sem fæstir
af gagnrýnendum Morgunblaðsins
gera.
Í grein sinni ber Kristján Ari saman
fréttir Morgunblaðsins af Landsfundi
Sjálfstæðisflokksins fyrir skömmu og
Vorþingi Samfylkingar og gerir það
með því að mæla dálksentímetra. Er
niðurstaða hans sú að þrisvar sinnum
fleiri dálksentímetrar hafi farið undir
fréttir af Landsfundi Sjálfstæðisflokks-
ins en af Vorþingi Samfylkingarinnar.
Nú háttar svo til að Landsfundur
Sjálfstæðisflokks var settur síðdegis á
fimmtudegi og stóð allan föstudag,
laugardag og fram á síðdegi á sunnu-
dag. Fundurinn stóð sem nemur þrem-
ur heilum dögum.
Vorþing Samfylkingar var sett síð-
degis á föstudag og því lauk um kl. 16 á
laugardag skv. upplýsingum á heima-
síðu Samfylkingarinnar. Vorþingið stóð
sem nemur einum heilum degi.
Þótt ekkert annað kæmi til er því
ljóst að sá mælikvarði sem Kristján Ari
Arason, kennari í fjölmiðlafræði, vill
leggja á fréttaflutning af þessu tagi,
þ.e. fjöldi dálksentímetra, sýnir að full-
komið jafnræði er í fréttum af þessum
tveimur pólitísku viðburðum.
Hitt er svo annað mál að samanburð-
ur af þessu tagi er fráleitur. Það er ekki
hægt að bera saman umfjöllun um
landsfundi og flokksþing stjórnmála-
flokka og annars konar fundi þeirra.
Fyrrnefndu fundirnir eru veigamestu
fundir flokkanna og yfirleitt haldnir á
tveggja ára fresti. Þar fer fram kjör for-
manna og varaformanna og annarra
trúnaðarmanna og yfirleitt standa
þessir fundir í 2–3 daga. Væntanlega
verður flokksþing Samfylkingar haldið
síðar á þessu ári og gefst þá Kristjáni
Ara Arasyni tækifæri til að bera saman
frásagnir af landsfundum og flokks-
þingum Sjálfstæðisflokks og Samfylk-
ingar og mun Morgunblaðið með
ánægju birta slíkan samanburð frá hon-
um.
En það er heldur ekki einhlítur mæli-
kvarði að bera saman flokksþing og
flokksþing. Það sem máli skiptir auðvit-
að er hvort eitthvað fréttnæmt gerist á
slíkum þingum. Ef t.d. Ingibjörg Sólrún
Gísladóttir færi í framboð gegn Össuri
Skarphéðinssyni við formannskjör á
flokksþingi eða landsfundi Samfylking-
ar síðar á þessu ári mundi sá fundur
verða mjög fréttnæmur.
Ef sátt og samlyndi ríkti við leiðtoga-
kjör á slíkum fundi yrði fundurinn að
sjálfsögðu fréttnæmur en á annan veg.
Ef sá hluti Samfylkingarinnar, sem
kemur úr Alþýðuflokknum, tæki til
hendi á flokksþingi Samfylkingar síðar
á árinu og lýsti megnri óánægju með að
hafa verið settur út í horn og að helztu
áhrifamenn flokksins væru allir komnir
úr Alþýðubandalaginu eða áþekkri átt,
m.ö.o. að Alþýðubandalagið hefði yfir-
tekið Samfylkinguna, mundi slíkt
flokksþing verða mun fréttnæmara en
ella.
Ef gamlir alþýðuflokksmenn innan
Samfylkingarinnar, sem jafnan hafa
verið traustir fylgismenn þeirrar stefnu
í utanríkis- og öryggismálum, sem Ís-
lendingar hafa fylgt áratugum saman,
lýstu andstöðu á slíku flokksþingi við
þann tón í utanríkismálum, sem sleginn
var á Vorþingi Samfylkingarinnar af
hálfu talsmanns flokksins, yrði flokks-
þing Samfylkingar fréttnæmara en ella.
Auðvitað er Kristjáni Ara Arasyni,
blaðamanni og kennara í fjölmiðlafræð-
um, þetta ljóst og er Morgunblaðinu
áreiðanlega sammála um að pólitískir
viðburðir af því tagi, sem hér hafa verið
nefndir á flokksþingi eða landsfundi
Samfylkingar, mundu að sjálfsögðu
leiða til þess að fleiri dálksentímetrar
en ella mundu verða lagðir undir fréttir
af fundinum alveg með sama hætti og
þeir landsfundir Sjálfstæðisflokks, þar
sem átök hafa verið um t.d. formanns-
kjör eða varaformannskjör eða átök um
fiskveiðistefnuna í umræðum hafa leitt
til enn meiri umfjöllunar í fréttum
Morgunblaðsins en ella hefði orðið.
Meðal annarra orða: það er rétt að
geta þess vegna þeirrar umkvörtunar
Kristjáns Ara Arasonar að mynd af
Ingibjörgu Sólrúnu Gísladóttur á Vor-
þingi Samfylkingar hafi birzt í svart-
hvítu að því miður býr Morgunblaðið
ekki enn yfir þeirri prenttækni að hægt
sé að prenta allar síður blaðsins í lit. Á
því verður hins vegar breyting haustið
2004 þegar ný prentvél verður tekin í
notkun. Hins vegar birti blaðið tvær
myndir af Össuri Skarphéðinssyni, for-
manni Samfylkingarinnar, í lit frá Vor-
þinginu en þess er af einhverjum ástæð-
um ekki getið í grein Kristjáns Ara
Arasonar.