Morgunblaðið - 13.09.2003, Blaðsíða 25

NEYTENDUR
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 13. SEPTEMBER 2003 25
Spurning: Mig langar til að
biðja þig um að fjalla um dróma-
sýki (narcolepsy). Eðli sjúkdóms-
ins og hliðarverkanir eins og t.d.
cataplexy og truflaðan næt-
ursvefn svo eitthvað sé nefnt.
Svar: Drómasýki er alvarlegur,
sjaldgæfur sjúkdómur sem leggst
jafnt á konur sem karla og al-
gengast er að hann geri vart við
sig á aldrinum 10 til 25 ára. Aðal-
einkenni drómasýki eru skyndi-
legur svefn hvar og hvenær sem
er, skammvinnar skyndilamanir
(cataplexy), skammvinnar lam-
anir eftir að sjúklingur vaknar og
ofskynjanir. Fáir sjúklingar hafa
þó öll þessi einkenni. Einkenn-
andi fyrir sjúkdóminn er skyndi-
leg syfja og svefn sem getur kom-
ið hvenær sem er og getur varað
frá mínútu upp í klukkustund eða
lengur. Sjúklingurinn getur sofn-
að við nánast hvaða aðstæður sem
er en hægt er að vekja hann. Ein-
kennandi fyrir drómasýki er að
svefnmynstrið er mjög afbrigði-
legt þannig að sjúklingurinn fer
næstum strax í svokallaðan
REM-svefn sem tekur venjulega
meira en klukkustund að ná hjá
heilbrigðum. Sjúklingar með
drómasýki sofa ekki áberandi
lengur á sólarhring en heilbrigðir
og dúrar yfir daginn valda því
truflunum á nætursvefni. Annað
nokkuð algengt einkenni í dróma-
sýki eru skyndilamanir eða vöð-
vaslappleiki sem oftast kemur við
geðshræringu eins og gleði, ótta
eða undrun. Þetta getur t.d. orðið
til þess að sjúklingurinn dettur
eða missir það sem hann heldur á
en allan tímann er hann glaðvak-
andi. Sjúklingurinn getur líka
verið eins og lamaður þegar hann
vaknar af svefni og getur fylgt því
mikill ótti. Þetta hverfur venju-
lega ef sjúklingurinn er ávarp-
aður eða ýtt er við honum. Sumir
fá ofskynjanir þegar þeir eru að
sofna eða vakna og þessar of-
skynjanir geta verið miklar og
jafnvel valdið ótta.
Greining byggist aðallega á
sögu og lýsingu einkenna en hægt
er að mæla svefnmynstrið og fá
þannig aukið öryggi í sjúkdóms-
greininguna. Meðferðarúrræði
byggjast á því að bæta næt-
ursvefn og draga úr einkennum
en engin lækning á sjúkdómnum
er þekkt. Mörgum sjúklingum
með drómasýki tekst þó að lifa
sæmilega eðlilegu lífi. Mikil reglu-
semi varðandi nætursvefn hjálpar
sumum og einnig er til bóta að
forðast áfengi og vaktavinnu.
Hægt er að beita lyfjameðferð til
að draga úr einkennum en þau
hverfa yfirleitt ekki alveg. Notuð
eru tvenns konar lyf, örvandi lyf
draga úr svefnköstunum og þung-
lyndislyf draga úr skyndilöm-
unum og ofskynjunum.
Orsakir drómasýki eru óþekkt-
ar en stundum virðist sjúkdóm-
urinn erfast og fundist hefur gen
sem virðist tengjast honum. Til er
svipaður sjúkdómur í músum og
hundum og rannsóknir á þeim
benda til þess að skortur á vissu
efni í heilanum tengist drómasýki.
Verið er að gera tilraunir með
þetta efni og ef vel tekst til gæti
farið að hilla undir áhrifaríkari
lækningu við þessum erfiða sjúk-
dómi á næstu árum.
Hvað er drómasýki?
MAGNÚS JÓHANNSSON LÆKNIR SVARAR
SPURNINGUM LESENDA
Greining bygg-
ist á sögu og
lýsingu ein-
kenna.
 Lesendur Morgunblaðsins geta spurt
lækninn um það sem þeim liggur á
hjarta. Tekið er á móti spurningum á
virkum dögum milli klukkan 10 og 17 í
síma 5691100 og bréfum eða símbréfum
merkt: Vikulok. Fax 5691222. Einnig
geta lesendur sent fyrirspurnir sínar
með tölvupósti á netfang Magnúsar
Jóhannssonar: elmag@hotmail.com.
FÁTT er dýrmætara en að eiga góða fjölskyldu og vini. Þó
að ekkert geti komið í stað tengsla við aðra manneskju get-
ur gæludýr uppfyllt ákveðna þörf fyrir vináttu og snert-
ingu. Margar rannsóknir hafa sýnt fram á góð áhrif af um-
gengni manna við dýr. Á þetta bæði við þá sem eru
heilbrigðir og einnig þá sem eru veikir. Sögulegar heimildir
herma að umgengni við dýr hafi verið notuð til lækninga allt
aftur til tíma Forn-Grikkja. Rannsóknir sýna að umgengni
við dýr eykur tilfinningalega og líkamlega vellíðan og eykur
m.a. sjálfstraust, einbeitingu og athygli, minnkar streitu-
viðbrögð, lækkar blóðþrýsting og hægir á hjartslætti.
Ennfremur hvetur umgengni við dýr til samskipta við aðra
og dregur þannig úr einmanaleika. Þannig hafa t.d. rann-
sóknir sýnt að sá sem gengur um með hund í taumi er frek-
ar ávarpaður af ókunnugum og fær fyrirspurnir eða vin-
samlegar athugasemdir um dýrið.
Dýr veita einstaklingnum vinskap, líkamlega snertingu
og sýna áhuga án nokkurra skilyrða. Í samskiptum manns
og dýrs skiptir ekki máli þótt maðurinn eigi erfitt um mál
og hugsun eða hvort hann á við alvarlega líkamlega fötlun
að stríða. Samskipti manns og dýrs geta uppfyllt ýmsar þarfir sem erfitt er að
uppfylla, t.d. þegar dvalið er á stofnun. Það að klappa og strjúka hundi getur
leitt til slökunar og vellíðunar sem endist mun lengur en sjálf heimsóknin. Þess
vegna hafa mörg hjúkrunarheimili í Bandaríkjunum tekið upp þá stefnu að
hafa heimilisföst dýr, t.d. ketti og hunda, íbúum heimilisins til ánægju.
Ein rannsókn hefur verið gerð á Íslandi á áhrifum hundaheimsókna inn á
deild fyrir minnisveika á Landakoti. Niðurstöður benda til þess að samskipti
við hundana hvetji sjúklingana til að tjá sig, örvi hjá þeim tilfinningaleg við-
brögð og hafi jafnframt róandi áhrif. Þeim sem á annað borð hafa ánægju af
dýrum er því hagur í því að umgangast dýr eða eiga gæludýr.
Aldraðir, sem eiga og hugsa um gæludýr, geta jafnvel búið við betra heilsu-
far en aðrir. Þetta má að hluta rekja til þess að hundaeigendur hreyfa sig oft
meira en aðrir og að sá sem býr einn en á fyrir gæludýri að sjá hefur hefur ýmis
verkefni sem leysa þarf af hendi. Eru þá ekki talin þau góðu áhrif sem félags-
skapur af dýrinu getur haft á eigandann. Það að eiga og annast gæludýr getur
því haft góð áhrif á bæði andlega og líkamlega heilsu.
Ingibjörg Hjaltadóttir,
sviðsstjóri hjúkrunar á öldrunarsviði LSH.
Frá Landlæknisembættinu.
Heilsan í brennidepli
Gæludýr eru gefandi
fyrir heilsu og líðan
Ein rannsókn
hefur verið
gerð á áhrifum
hundaheim-
sókna inn á
deild fyrir
minnisveika á
Landakoti.
Geðheilsa eldri landsmanna
HEILSA
ÞÓTT smáfólkið sé lágt í loftinu og
kaupgetan í sjálfu sér óveruleg eru
tök þess á innkaupum og mat-
arvenjum heimilisins sögð mikil.
„Áhrif yngra fólksins á versl-
unarmynstur foreldranna ein-
skorðast ekki við barnadót,“ segir
sagemag.com.
„Tvennum sögum fer af því hvað
áorkan barna við innkaupin þýðir í
krónum og aurum en allir eru sam-
mála um að hún sé veruleg og fari
vaxandi.“
Samkvæmt könnun „Packaged
Facts“, deildar innan Market-
Research.com, sem vitnað er í, er
hlutur 5–14 ára barna í veltu af
sölu matar- og drykkjarvöru 80
milljarðar króna árlega í Banda-
ríkjunum.
„Börn 3–14 ára hafa að með-
altali áhrif á 14 ákvarðanir í einni
innkaupaferð í stórmarkaðinn,“ er
haft eftir forstjóra ráðgjafarfyr-
irtækis Davids Biernbaum.
„Hvaða vörutegundir eiga í hlut
ræðst af aldri barnanna, en ekki
fer milli mála að ítök þeirra eru
mikil í hverri verslunarferð.“
Stórkaupmenn með viðskiptavit
í kollinum ættu því að gera sér far
um að bjóða börn velkomin í versl-
anir sínar, segir ennfremur.
„Fjölskylda með börn er besti
markhópur nýlenduvörukaup-
mannsins,“ er haft eftir forstjóra
Fresh Ideas, markaðs- og upplýs-
ingafyrirtækis verslunarkeðj-
unnar Fresh Brands.
Hagkerfi með svíni
Í febrúar á þessu ári setti Fresh
Brands á markað vörur ætlaðar
börnum í verslunum sínum. „Vöru-
merkið, Piggly Wiggly, virðist ekki
reist á mikilli skynsemi en sannast
sagna eru börn mjög hrifin af
táknmerki þess, svíninu,“ segir
hann.
„Þótt merkið virðist neikvætt
fellur það börnum í geð. Því höfum
við búið til deild innan hverrar
búðar, nokkurs konar svínshorn,
þar sem er að finna sjálfsala með
dóti í plasthylkjum. Þegar barn
eða barnafjölskylda kemur í búð-
ina og verslar fær hún afhentan
gervipening á stærð við kvartdoll-
ar sem hægt er að nota í sjálfsal-
ana í svínshorninu.“
Undirtektir viðskiptavina hafa
verið góðar og er tekið dæmi af
móður sem keyrir bæjarenda á
milli, í verslun Fresh Brands í
Sheboygan í Wisconsin, að áeggjan
barna sinna. Í Dorothy Lane Mark-
et í Dayton í Ohio hefur sérstakur
krakkaklúbbur verið settur á fót
„svo börnin geti tekið virkan þátt í
verslunarleiðangrinum“, eins og
talsmaður verslunarinnar orðar
það.
Um 6.000 börn munu vera í
klúbbnum og fá að vera fé-
lagsmenn þar til 13 ára aldri er
náð. Meðal þess sem er á dagskrá
fyrir klúbbfélaga er kökuskreyt-
ing fyrir mæðra- og feðradag,
barnamatreiðslunámskeið og verð-
launaleikur þar sem afmælisbarn
mánaðarins vinnur aðföng fyrir
veislu, svo dæmi sé tekið.
„Í hvert sinn sem krakkaklúbbs-
félagi kemur í verslunina fær hann
að velja sér smáköku í bakaríinu
eða sneið af kjötmeti eða osti úr
áleggsborðinu. Börnin þurfa ekki
að sýna skírteini í hvert sinn er þau
koma, enda verða klúbbmeðlimir
fljótt kunnugleg sýn,“ segir hann.
Að mati ráðgjafarfyrirtækis
Biernbaum er skynsamlegt fyrir
verslunareigendur að draga rauða
dregilinn fram fyrir börnin, sér-
staklega þar sem markmiðið er að
auka hvatvísi í innkaupum.
„Seljendur verða að ýta meira
undir kaupgleði fólks, því ábatinn
eykst því oftar sem viðskiptavin-
urinn velur eitthvað sem ekki var á
innkaupalistanum.“
Morgunblaðið/Sverrir
Ýmsar leiðir eru notaðar til þess að virkja börn í verslunarleiðangri.
Smáfólkið
hefur áhrif
á verslun-
armynstur