Morgunblaðið - 13.09.2003, Qupperneq 28

TÓNLIST
Háskólabíó
Sinfóníuhljómsveit Íslands. Einleikari á
fiðlu: Chuanyun Li. Hljómsveitarstjóri:
Rumon Gamba. Victor Urbancic: Gaman-
forleikur í C-dúr, Emmanuel Chabrier:
Espana, William Walton: Siesta, Nikolay
Rimsky-Korsakov: Capriccio Espagnol
op. 34, Edouard Lalo: Symphonie
espagnole op. 21 og Maurice Ravel:
Tzigane. Fimmtudagurinn 11. september
kl. 19.30.
SINFÓNÍUTÓNLEIKAR
Fiðlusnillingur og
samstillt hljómsveit
ÞAÐ VORU mörgum mikil von-
brigði þegar út gengu boð um að
upphafstónleikar Sinfóníuhljóm-
sveitar Íslands féllu niður í síðustu
viku vegna forfalla fiðlusnillingsins
Maxims Vengerovs. Á aðeins einni
viku tókst ráðamönnum hljómsveit-
arinnar að finna annan fiðlusnilling,
hinn kornunga
Chuanyum Li
(Babeli), því var
mikil eftirvænt-
ing hjá tónleika-
gestum er þeir
gengu í salinn
sem var fallga
skreyttur með
blómakörfum og
ljósalömpum á
sviðsbrúninni.
Fyrst á efnisskránni á þessum við-
hafnartónleikum var Gamanforleik-
ur í C-dúr eftir Victor Urbancic.
Urbancic flutti til Íslands ungur að
árum frá Austurríki og var gífurlega
góður fengur fyrir íslenskt tónlistar-
líf sem kennari, organisti og kór- og
hljómsveitarstjóri færði hann upp og
kynnti Íslendingum mörg stærri
verk tónbókmenntanna. Gamanfor-
leikinn samdi hann 1952 og tileinkaði
Sinfóníuhljómsveit Íslands sem
frumflutti hann á tónleikum sínum í
Þjóðleikhúsinu 30. september 1955
undir stjórn höfundar. Forleikurinn
er virkilega vel skrifað verk fyrir
hljómsveitina og er í tónmáli ansi
ólíkur flestu öðru sem samið var hér
á þessum tíma, stutt glaðlegt verk
fullt af fjöri og gáska með fallega
syngjandi stefjum og lúðrafanfare
sem naut sín vel í flutningi hljóm-
sveitarinnar. Hátíðlegt og mjög við-
eigandi upphaf starfsársins á aldar-
afmæli tónskáldsins.
Meginþema tónleikanna var
spánska bylgjan svokallaða sem á
upptök sín í Frakklandi á síðari hluta
19. aldar og fram á 20. öldina, þegar
nokkur frönsk tónskáld gerðu
spánska tónlist að e.k. sérgrein sinni.
Franska tónskáldið Emmanuel
Chabrier samdi rapsodíuna Espana
1883 eftir heimsókn til Spánar
(1882–1883) og byggir verkið á
spænskum lögum og hryn. Tón-
skáldið leyfir hinum ýmsu hljóðfæra-
hópum að njóta sín með því að kasta
stefjunum á milli þeirra. Þetta gríp-
andi og seiðandi verk fékk virkilega
að njóta sín í lifandi flutningi hljóm-
sveitarinnar með vel útfærðum og
samtaka áherslum.
Siesta er hugtak sem yfirleitt
tengist Ítalíu enda eru þeir frægir
fyrir eftirmiðdagslúrinn sinn. Enska
tónskáldið William Walton samdi
verkið Siesta 1926 og endurskoðaði
það 1962. Verkið mun ekki vera und-
ir beinum áhrifum frá ítölsku hvíld-
inni heldur hugsað sem hugleiðing
yfir kyrrð og stemningu eftirmið-
dagsins. Mikill friður og ró hvílir yfir
verkinu sem líður áfram á ljúfu nót-
unum og deyr að lokum út í eilífðina.
Nikolay Rimsky-Korsakov er
þekktur fyrir þjóðlegan rússneskan
tón en í Spænsku kaprísunni (Capr-
iccio espagnol) op. 34 frá 1887 bregð-
ur hann út af vananum. Verkið er í
fimm samtengdum þáttum þar sem
hann nýtir hin ýmsu hljóðfæri í ein-
leik og sem fjölskyldur innan hljóm-
sveitarinnar. Í verkinu bregður fyrir
ýmsum áhrifum, dönsum og eldheitri
sígaunatónlist.
Eftir hlé var komið að einleikara
kvöldsins, hinum margverðlaunaða
23 ára Chuanyun Li sem leikur á
Guadagnini-fiðlu frá 1773. Fyrra
verkið sem hann lék með hljómsveit-
inni var Symphonie espagnole op. 21
eftir Éduard Lalo. Lalo átti lengi vel
erfitt uppdráttar sem tónskáld, en
þegar Pablo de Sarasate frumflutti
1. fiðlukonsert hans 1874 vakti hann
athygli og með Spönsku sinfóníunni
sló hann loksins í gegn 1875, einnig
með Sarasate sem einleikara. Verk-
ið, sem er mjög lagrænt, er í fimm
fjölbreytilegum þáttum þar sem
skiptast á dans og gleði, hátíðleiki og
angurvær blíða. Li lék verkið af
hreinni snilld í góðu samspili við
hljómsveitina og náði með innlifun
sinni að gefa verkinu persónulegt líf.
Frakkinn Maurice Ravel og Lalo
eiga það sameiginlegt að vera spán-
skættaðir í aðra ættina og var Ravel
mjög undir spænskum áhrifum.
Verkið Tsigane er eins og nafnið
bendir á sígaunatónlist. Upphaf
verksins er langur einleikskafli þar
sem Ravel reynir að nýta fiðluna til
hins ýtrasta og vel það, síðan kemur
hljómsveitin með og sígaunalögin
fljóta hvert á eftir örðu. Þetta verk
gerir brjálæðislegar kröfur til ein-
leikarans og er óhætt að segja að
Chuanyum Li hafi heillað alla í hús-
inu með leik sínum á þessu kynngi-
magnaða verki og var klappað lof í
lófa af hljómsveit jafnt sem áheyr-
endum. Það er engin furða þótt þessi
ungi maður sé margverðlaunaður og
lofaður. Hann er ekki bara tækni-
legur snillingur heldur er tónninn í
fiðlunni persónulegur, mjúkur og
hlýr og hann náði að láta mann
gleyma stað og stund með leik sín-
um.
Aðalstjórnandi hljómsveitarinnar,
Rumon Gamba, er fantagóður
stjórnandi, hann stjórnar ekki held-
ur leiðir hljómsveitna í gegnum efn-
isskrána í smáatriðum, hver hreyf-
ing hefur hnitmiðaðan tilgang og
engin hreyfing er án tilgangs enda
var leikur hljómsveitarinnar mjög
góður, vel samstilltur, tónninn tand-
urhreinn og öll dýnamik samtaka og
áhrifamikil, mig langar að nefna sér-
stkalega hvað hún náði að hljóma vel
aftur og aftur í píanissimó, þannig að
það hljómaði meira að segja í dauð-
um og þurrum tón Háskólabíós.
Eina sem skyggði á tónleikana var
ótímabært lófatak nokkurra áheyr-
enda á milli allra kaflanna í sinfóníu
Korsakovs og kannski mætti stjórn-
andinn rétta út hendurnar til að
stöðva svona úthlaup.
Rumon Gamba
Jón Ólafur Sigurðsson
LISTIR
28 LAUGARDAGUR 13. SEPTEMBER 2003 MORGUNBLAÐIÐ
LEIKLIST
L.A. og Sögn í Freyvangi
Höfundur upphaflegra skáldsagna: Ingv-
ar Ambjörnsen. Höfundur leikgerðar: Ax-
el Hellstenius. Þýðing og staðfærsla:
Hallgrímur Helgason. Leikstjóri: Bene-
dikt Erlingsson. Leikmynd og búningar:
Axel Hallkell Jóhannesson. Hönnun lýs-
ingar: Björn Bergsteinn Guðmundsson og
Ingvar Björnsson. Hljóðmynd: Hallur Ing-
ólfsson. Förðun: Sigríður Rósa Bjarna-
dóttir. Leikarar: Hildigunnur Þráinsdóttir,
Jón Gnarr, Skúli Gautason og Stefán
Jónsson. Fimmtudagur 11. september.
ERLING
Í viðjum eigin hugarheims
Morgunblaðið/Ásdís
Stefán Jónsson í hlutverki Erlings.
hrárri íbúðinni. Ódýr húsgögnin,
gjarnan ennþá í pakkningunum, hafa
bæði táknrænt og raunverulegt nota-
gildi. Erling og Kalli hafa hvorki
kunnáttu né getu til að geta markað
hana persónulegum smekk, né virð-
ast þeir hafa fengið neina þjálfun til
að geta tekist á við lífið á eigin spýtur.
Þegar sögusviðið er flutt úr stað er
flutningurinn sýndur með ljósabreyt-
ingum. Þar hefur ljósahönnuðunum
tekist dálaglega upp enda er þröngt
leiksviðið varðað ljósarám á alla vegu.
Sérstaklega er þetta eftirminnilegt
þegar Erling og Kalli þurfa að komast
yfir umferðargötu, en þar tekst ljósa-
hönnuðum og hljóðmyndarsmið að
sýna á mjög skemmtilegan hátt hve
þessi athöfn getur reynst ógnvekj-
andi.
Í verki sem þessu veltur mest á að-
alleikaranum. Stefán Jónsson sýnir
enn einu sinni að hann hefur ótrúlega
hæfileika til að lifa sig inn í kynlega
kvisti mannfélagsins. Það skiptir
miklu um listrænt gildi sýningarinnar
hve hann hefur nálgast hlutverkið á
frumlegan máta og gert það að sínu.
Spenntur líkaminn, handahreyfing-
arnar og umfram allt augnatillitið
segja áhorfendum meira um líðan að-
alpersónunnar en nokkuð í textanum.
Í raun leikur Stefán nokkuð á móti
kímni textans og gefur mun dýpri og
skiljanlegri mynd af þjáningu Erlings
og hve daglegt amstur reynist honum
erfitt en t.d. var sýnt í kvikmyndinni.
Hann sýnir ótrúlegt vald á leik-
tækninni án þess að missa samúð
áhorfenda. Erling er í meðförum hans
umfram allt manneskja læst í viðjum
eigin hugarheims sem reynir af veik-
um mætti að sigrast á höftunum og
finna leið til að tengjast umheiminum
á einhvern þann hátt sem hentar per-
sónuleika hans og sjálfsmynd. Fyndn-
in skilar sér en áhorfendur eru sér á
sama tíma meðvitandi um að Erling
þykir skemmtilegra að fólk hlæi með
honum en að honum.
FLESTIR muna eflaust eftir
norsku myndinni Elling, sem hlaut
tilnefningu til Óskarsverðlauna sem
besta erlenda myndin 2002 og var
sýnd hér á landi við miklar vinsældir.
Titilpersónan kemur fram í nokkrum
skáldsögum rithöfundarins Ingvars
Ambjörnsen en Axel Hellstenius
gerði þessa leikgerð 1999 eftir skáld-
sögunni Brödre i blodet sem út kom
1996. Fyrsta bókin úr flokknum, Ell-
ing, er svo nýkomin út hjá Almenna
bókafélaginu.
Flest af því sem fjallað er um í leik-
gerðinni kemur fram í kvikmyndinni,
en Ambjörnsen og Hallstenius sömdu
kvikmyndahandritið í sameiningu.
Kvikmyndin hefur samt víðara sjón-
arhorn, gefur svolitla forsögu og fyllir
meira upp í söguna með fleiri per-
sónum, útisenum o.þ.h. eins og formið
býður upp á.
Leikgerðin er mun meitlaðri, hefst
á litlum forleik á Arnarholti á Kjal-
arnesi þar sem þeim félögum er lofað
íbúð í bænum ef þeir uppfylli ákveðin
skilyrði, en heldur sig að mestu við
sögusviðið í íbúðinni sem þeir kump-
ánar Erling og Kalli Bjarna fá úthlut-
að frá félagsmálayfirvöldum og fer
aðeins út fyrir þann ramma í örfáum
atriðum. Þar sem erfitt er að hnika
mikið til sviðsmyndinni í Freyvangi
má segja að tekið hafi verið á það ráð
að láta íbúðina fylgja þeim hvert sem
þeir fara. Leikritið fjallar um draum
þeirra um að geta lifað „eðlilegu“ lífi.
Þetta reynist þeim erfitt, upplag og
atferlismótandi aðstæður í uppvexti
hafa gert þeim það nær ómögulegt.
Þeim tekst samt með hjálp stuðn-
ingsfulltrúa að sigrast á ýmsum erf-
iðleikum og kynnast öðrum og meira
þroskandi aðstæðum en gefast innan
veggja hins nýja heimilis þeirra, sem
er á sama tíma griðastaður þeirra og
fangelsi.
Axeli Hallkatli Jóhannessyni tekst
nokkuð vel upp að draga upp sann-
færandi mynd af ópersónulegri og Sveinn Haraldsson
Jón Gnarr leikur Kalla Bjarna, oft
bráðfyndinn eins og hans er von og
vísa og náði mörgum góðum sprett-
um. Vandamálið liggur í því að túlkun
hans á hlutverkinu gaf ekki trúverð-
uga heildarmynd af persónunni. Kalli
Bjarna er í meðförum Jóns ekki að
öllu leyti sjálfum sér samkvæmur og
áráttan að fanga hin ýmsu fyndnu
augnablik varð ofan á heildstæðri
túlkun á þrívíðri persónu. Það þarf
meiri innlifun, kraft og umfram allt
leiktækni til að skila jafn víðtæku og
sérstöku hlutverki.
Hildigunnur Þráinsdóttir er eini
leikarinn í sýningunni sem leikur
fleiri en eitt hlutverk. Hún leikur
Gunnhildi gæslumann á Arnarholti,
Karen sem afgreiðir félagana á veit-
ingastað og Freyju Rún, nágranna-
konu þeirra. Hlutverk Gunnhildar og
Karenar eru vel af hendi leyst, hlut-
verk sem bjóða ekki upp á mikil tilþrif
í leik en Hildigunnur skilar þeim með
prýði og hefur greinilega töluverða
hæfileika til að leika margar vel að-
greindar persónur í sömu sýningu.
Stóra stökkið er svo þegar hún bregð-
ur sér úr gervi Karenar og skellir sér í
líki Freyju Rúnar á augabragði. Túlk-
un hennar á síðarnefndu kvenpersón-
unni er hárbeitt og fljúgandi fyndin,
leikurinn gaf mun fyllri mynd af for-
tíð, skapsmunum, löngunum og fram-
tíðardraumum Freyju Rúnar en text-
inn gefur nokkurn tíma til kynna.
Stuðningsfulltrúinn Frank Heiðar
varð í meðförum Skúla Gautasonar
full litlaus og kraftlítill. Það er eins og
persónan sé ekki fullæfð og Skúli
virðist hvorki sannfæra sig né aðra á
sviðinu um raunverulega tilvist henn-
ar.
Það kemur kannski engum á óvart
sem séð hefur kvikmynd um sama
efni að leikgerðin af sögunni um Er-
ling er bráðfyndin. En leikur Stefáns
Jónssonar gefur áhorfendum dýpri
innsýn inn í veröld þar sem mann-
eskjan býr aðþrengd af veggjum,
múrum og þröskuldum sem hún hef-
ur byggt sér upp sem varnarviðbrögð
við vályndum heimi. Benedikt Erl-
ingsson leikstjóri hefur einsett sér að
móta þennan efnivið eftir eigin höfði.
Þetta hefur honum tekist dável með
dyggri aðstoð Stefáns Jónssonar og
Hildigunnar Þráinsdóttur. Aftur á
móti hefði mátt vinna betur með þátt
Jóns Gnarrs og Skúla Gautasonar,
brokkgengi þeirra dregur kraft úr
sýningu sem hefði ella getað orðið lít-
ill slípaður gimsteinn.
Morgunblaðið/Ásdís
Claudia Müller ritstjóri með þýsku
eintökin af Mýrinni og Grafarþögn.
FJÖLMARGIR erlendir gestir
leggja leið sína á Bókmenntahátíð í
Reykjavík. Ein þeirra er Claudia
Müller, ritstjóri skandinavískra bóka
hjá útgáfufyrirtækinu Lübbe í
Þýskalandi, sem gefur m.a. út bækur
Arnaldar Indriðasonar þar í landi.
„Bók hans Mýrin, sem út kom í
Þýskalandi í byrjun árs, hefur þegar
selst í hundrað þúsund eintökum,
sem verður að teljast afar vel af sér
vikið þegar um fyrstu bók óþekkts
höfundar er að ræða.“ Viðbrögð
gagnrýnenda hafa heldur ekki látið á
sér standa. Þannig segir t.d. í bóka-
dómi Die Welt: „Nú hefur Ísland
einnig eignast sinn Mankell: Arn-
aldur Indriðason er fyrsti trúverðugi
glæpasagnahöfundur eyjarinnar,“
og í Süddeutsche Zeitung: „Fram-
úrskarandi skáldsaga sem hefur ver-
ið verðlaunuð. Hún er ekki aðeins
spennandi skáldsaga með sannfær-
andi sálfræðilegu ívafi, heldur hlaut
hún einnig Glerlykilinn 2002.“ Flest-
ir gagnrýnendur virðast vera á einu
máli um að Arnaldur hafi verið vel að
Glerlyklinum kominn og með bók
sinni tekist að sanna að „hægt sé að
skrifa spennandi morðsögur á Ís-
landi“, eins og einn gagnrýnandinn
kemst að orði.
Að sögn Müller hreifst hún strax
af Mýrinni þegar hún las hana fyrst
og segir að samstarfsfólki sínu og yf-
irmönnum hafi litist mjög vel á bók-
ina og fundist spennandi að gefa út
íslenska glæpasögu. „Þótt þegar
hefðu verið gefnar út allnokkrar vin-
sælar skandinavískar glæpasögur á
síðustu árum höfðum við hjá Lübbe
aldrei gefið út íslenska glæpasögu og
því var þetta mikil nýjung. Svo
skemmtilega vildi til að Arnaldur
fékk Glerlykilinn í fyrra skiptið
skömmu áður en þýsk útgáfa Mýr-
innar kom úr prentun og það hjálp-
aði auðvitað til við kynninguna.
Við hjá Lübbe leggjum ætíð metn-
að okkar í að byggja upp útgáfuferil
höfunda okkar. Til marks um hve
mikla trú við höfum á Arnaldi erum
við þegar búin að tryggja okkur út-
gáfuréttinn á öllum bókum hans í
Þýskalandi og höfum verið svo hepp-
in að fá Coletta Bürling, fyrrum for-
stöðukonu Goethe stofnunarinnar á
Íslandi, sem þýðanda. Stefnan er að
gefa næstu bók hans, Grafarþögn,
líka út í kiljuformi strax á næsta ári,
en þriðja bókin hans verður síðan í
hörðum kili. Til gamans má geta
þess að þótt Grafarþögn sé ekki enn
komin út er þegar farið að kenna
hana í þýskum háskóla.“
Hver hafa viðbrögð þýskra les-
enda verið?
„Þau hafa verið framar björtustu
vonum og var Mýrin á mikilvægasta
þýska bóksölulistanum í þrettán vik-
ur. Það er greinilegt að bókin spyrst
afar vel út þannig að gott gengi
hennar skýrist ekki einvörðungu af
öflugu kynningarstarfi okkar. Miðað
við jákvæð viðbrögð lesenda má ljóst
vera að þeir bíða óþreyjufullir eftir
næstu bók hans. Auk þess má nefna
að Arnaldur hefur fengið sérstaklegt
lof fyrir hve samfélagslega meðvit-
aðar bækur hans eru. Sökum þess
hve vel Mýrinni hefur vegnað eru
þýskir bóksalar líka farnir að treysta
okkur fullkomlega þegar við bendum
þeim á aðra íslenska höfunda og
munum við því í framtíðinni áfram
gefa Íslandi góðar gætur.“
Hvað er það við bækur hans sem
heillar svona?
„Ég held að vinsældir hans megi
að miklu leyti rekja til þess að hann
er ekki aðeins að skrifa góðar glæpa-
sögur, heldur er hann alltaf líka að
kljást við málefni sem eru ofarlega á
baugi í samfélagsumræðunni. Þann-
ig beinir hann sjónum sínum að
erfðagreiningu í Mýrinni og í Graf-
arþögn er heimilisofbeldið í brenni-
depli. En kannski má segja að allt
leggist á eitt, bæði eru bækur hans
einstaklega vel skrifaðar auk þess
sem Ísland heillar marga Þjóðverja,
sem finnst landið meira spennandi
og framandi en t.a.m. Svíþjóð eða
Danmörk. Ég held að margir þýskir
lesendur hafi virkilegan áhuga á að
vita meira um hverdagslega lífið hér
á Íslandi, en glæpasögur henta ein-
mitt vel til þess þar sem þær tengj-
ast alltaf raunveruleikanum afar
sterkum böndum.“
Müller hefur margsinnis komið til
Íslands áður, en er í fyrsta sinn að
koma á Bókmenntahátíð í Reykja-
vík. „Mér finnst afskaplega gaman
að geta tekið þátt í bókmenntahátíð-
inni hér og er mjög hrifin af því hve
vönduð og góð dagskráin er. Það er
auðvitað ómetanlegt að hitta alla
þessa stóru höfunda og geta hlustað
á þá bæði í umræðunum og upplestr-
unum.“
Claudia Müller verður meðal þátt-
takenda í pallborðsumræðum um
möguleika íslenskra bókmennta á
erlendum vettvangi sem fram fara í
Norræna húsinu í dag og byrja kl.
10.
Íslenskar glæpa-
sögur vekja athygli