Morgunblaðið - 13.09.2003, Blaðsíða 31

UMRÆÐAN
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 13. SEPTEMBER 2003 31
Í TVEGGJA málsgreina viðtali í
sunnudagsblaði Mbl. velti ég því fyr-
ir mér hvernig á því gæti staðið að
svo margir íslenskir
leikritahöfundar –
eða 20 – væru með
verk á fjölunum í
vetur og átti við því
engin viðhlítandi
svör. Þótti það
merkilegt hversu
margir kysu að skrifa fyrir leikhús
sem hefði átt jafn lítið erindi við
samfélagið og íslenskt leikhús og
leikhúsfólk hefur átt undanfarin tíu
ár. Ég svaraði ekki sem utangarðs-
maður eða sem einn af „hinum“ því
sjálf var ég mestan hluta þess tíma
leiklistarstjóri RÚV og starfaði jafn-
framt sem leikstjóri. Ég hef því
fylgst með og stundum tekið þátt í
þeim tilraunum sem gerðar hafa ver-
ið til efla íslenska leikritun á þessum
tíu árum. Ábyrgð mín á stöðu ís-
lensks leikhúss sú sama og allra ann-
arra leikhúsmanna. Og hugsun mín
spannst utan um þá von að öflugur
hópur væri kominn fram á sjón-
arsviðið sem þrátt fyrir allsráðandi
markaðssjónarmið sæi í leikhúsinu
listform þar sem hann gæti átt sam-
tal við þjóðina og breytti um leið
ásýnd leikhússins. Auk þess gladdist
ég yfir því að aldrei hefðu verið jafn
mörg íslensk verk á sviðum Þjóðleik-
hússins eftir áralanga gagnrýni á
vanrækslu þess í þeim efnum. Og
spurði að lokum hvar allar konurnar
væru sem skrifa leikrit.
Nú skilst mér að ég hafi ekki átt
að hugsa einsog ég gerði. Heldur
hefði ég átt að hugsa einsog Stefán
Baldursson. Ég hefði átt að hugsa
um hverjum það væri að þakka að nú
skrifuðu tuttugu leikritaskáld verk
fyrir íslensk svið. Ég hefði átt að
hugsa með þakklæti til Stefáns Bald-
urssonar.
Jafnvel þó ég hefði verið í þakk-
arstuði, hefði mér ekki dottið Stefán
fyrst í hug. Þá hefði ég hugsað til
Leikskáldafélags Ísland sem hefur
verið óþreytandi að reyna að fá öll
leikhúsin, þ. á m. Útvarpsleikhúsið,
til samstarfs um stuðning við ís-
lenska leikritagerð. Leikskáldin
komu árið 1995 á samstarfi við Borg-
arleikhúsið undir forystu Hlínar
Agnarsdóttur um það að gera ýmsar
tilraunir í íslenskri leikritun sem
Þjóðleikhúsið nokkrum árum síðar
endurtók. Mér hefði einnig verið
hugsað til Borgarleikhússins sem
fyrst leikhúsa setti upp stóra drama-
túrgadeild (sem nú er búið að slátra
af fjárhagsástæðum) sem er und-
irstaða þess að leikhús geti ræktað
sambandið við leikritahöfunda. Og
mér hefði verið hugsað til Hafn-
arfjarðarleikhússins sem hefur nær
eingöngu haft íslensk verk á verk-
efnaskrá sinni. Mér hefði verið hugs-
að til ýmissa sjálfstæðra leikhópa og
hugrekkis þeirra. Og mér hefði verið
hugsað til Hávars Sigurjónssonar,
Jóns Viðars Jónssonar og Magnúsar
Þórs Þorbergssonar og margra fleiri
sem á undanförnum árum hafa reynt
að beina sjónum okkar að gildi ís-
lenskrar leikritunar.
Og svo hefði ég kannski farið að
hugsa til Stefáns, sem mér hefur oft-
ast virst vera skrefi á eftir þeim
framsæknu. Dæmi: Allan þennan
áratug og lengur hefur krafan um
tilraunasvið verið ofarlega á baugi
innan leikhússins. Það er fyrst í
fyrra sem Stefáni dettur í hug að
setja slíkt á laggirnar. Og hvers
vegna? Vegna þess að hið fátæka
Borgarleikhús var búið að hrinda
hugmyndinni í framkvæmd. Sama
gildir því miður um stuðning hans
við íslenska leikritun.
Ég vil þó núna þakka einhverjum
eitthvað. Semsé leiðarahöfundi Mbl.
á sunnudag fyrir að benda á þá
karlasýn sem birtist í vali Stefáns
Baldurssonar á leikritahöfundum og
leikstjórum og hve brengluð sú
mynd er sem birtist þar af samfélag-
inu og heiminum.
Svar hans við þeirri gagnrýni er
sú „að ein og ein kona sé að skjóta
upp kollinum“ í íslenskri leikritun,
nefnir tvö kvenleikskáld, og „það er
nú oft þannig í listum að ekki er
beinlínis hægt að fara eftir kynja-
kvóta“. Hér talar svo sannarlega sá
sem telur sig hafa efni á að tala niður
til fólks og notar til þess alltútfletj-
andi orðalag embættismannsins.
Eru Ásdís Thoroddsen, Björk Jak-
obsdóttir, Brynja Benediktsdóttir,
Beyglurnar, Elísabet Jökulsdóttir,
Hlín Agnarsdóttir, Gerður Kristný,
Guðrún Ásmundsdóttir, Ingibjörg
Hjartardóttir, Kristín Ómarsdóttir,
Kristlaug Sigurðardóttir, Linda Vil-
hjálmsdóttir, Steinunn Jóhann-
esdóttir, Steinunn Sigurðardóttir,
Súsanna Svavarsdóttir, Þórunn Sig-
urðardóttir og Kristín og Iðunn
Steinsdætur og svo framvegis „ein
og ein kona“? Gæti það verið ákveðin
afstaða til kvenna sem þrengir sýn
þjóðleikhússtjóra á þennan hátt? Og
hvað listræna kvótaúthlutun varðar
þá er það merkilegt að í nútíma-
samfélagi skuli karlar hafa einok-
unaraðstöðu á þeim listakvóta sem
Stefán Baldursson útdeilir. Dettur
honum virkilega ekki í hug að það sé
eitthvað athugavert við það?
Að lokum: Eftir að þetta snögg-
soðna viðtal birtist við mig í Mbl.
fékk ég samdægurs tölvupóst frá
Stefáni Baldurssyni. Sá póstur ilm-
aði ekki beinlínis af þeirri hógværð
og snyrtimennsku sem þjóðleik-
hússtjóri jafnan snýr að umbjóð-
endum sínum. Síðan hef ég komist
að því að Stefán hefur ástundað þess
háttar vinnubrögð gegnum árin, telji
hann að honum sé ekki sýndur næg-
ur sómi. Ég vil benda honum á að
einræðisherrar og þjónar þeirra
nota yfirleitt símann til að hræða þá
sem þeir telja undirsáta, því að slík-
um samtölum eru engin vitni og eng-
inn getur sannað að samtalið hafi átt
sér stað. Best væri þó að hann tæki
þátt í opinberri málefnalegri um-
ræðu um stöðu leikritunar og ís-
lensks leikhúss.
Tölvupóstur eða málefnaleg umræða
Eftir Maríu Kristjánsdóttur
Höfundur er leikhúsfræðingur og
leikstjóri.
LANDSVIRKJUN frestaði um
daginn Norðlingaölduveitu og það
lá við að ég hugsaði hlýlega til
stofnunarinnar í fyrsta sinn sem
hefur farið með yf-
irgangi í mörgum
tilfellum. Haft var
eftir Friðriki Soph-
ussyni að þeir gætu
út af fyrir sig knúið
málið í gegn en
hefðu hugsað sér að
gera það ekki. Og allt verður vit-
laust, þar á meðal á Akranesi, en
þar þykir byggð stefnt í voða ef
menn geta ekki fengið sitt stór-
iðjuver. Ég minni enn og aftur á orð
Guðmundar Páls Ólafssonar, sem er
einn okkar fremsti náttúrufræð-
ingur, að íslensk náttúra er of við-
kvæm fyrir stóriðju. Bramboltið á
öræfum og verksmiðjurnar ganga
of nærri náttúrunni. Við sem búum
hér verðum einfaldlega að finna
upp á einhverju sem passar betur.
Eða á ég kannski að fara að skrifa
sóðalegar klámbókmenntir ef eng-
inn vill kaupa bækurnar mínar?
Það er athyglisvert hvernig
Sveinn Kristinsson, forseti bæj-
arstjórnar á Akranesi, kynnir sitt
mál í Fréttablaðinu sl. miðvikudag.
Þar gerir hann hreppsnefnd-
armennina fjóra sem eru á móti
Norðlingaölduveitu að fjórhöfða
þurs sem ætli sér hvorki meira né
minna en að stefna framtíð Akra-
ness í voða. Það væri hægt að kalla
þetta ómálefnalega umræðu en það
er líka hægt að kalla þetta væl.
Sjálfur ætlar Sveinn við þriðja
mann austur að freista þess að
höggva hausana af þursinum. Getur
ekki verið að þessir hreppsnefnd-
armenn séu líka fulltrúar fólks í
sveitinni? Og kannski hefur það
fólk ekki önnur rök í málinu en að
þykja vænt um landið, vera sprottið
upp úr því, þekkja það, vera hluti af
því og öllum þeim þjóðsögum og
ævintýrum sem tengjast því öldum
saman?
Og af hverju ætlar Sveinn að
höggva þennan fjórhöfða þurs í ein-
hverju bulli sem hann kallar vin-
samlega umræðu. Er það vegna
þess að hann er búinn að höggva á
eigin rætur? Það vill nefnilega svo
til að Sveinn Kristinsson er eigandi
að mestu himnaríkisparadís á Ís-
landi; Dröngum í Árneshreppi. Þar
ríkir eilífðin ein, æðarfuglinn úar
og selurinn stingur upp kollinum,
það er eins og náttúran sé í leiðslu
og maður verður fyrir þeirri yf-
irskilvitlegu reynslu að vera hluti af
heild og líða vel. Og nú ætlar
Sveinn semsagt austur að heimta af
fólki þeirra himnaríkisparadís til að
geta byggt eitt stóriðjuhelvíti. Ég
man eftir því fyrir mörgum árum
þegar ég dvaldi fyrir norðan að sel-
veiðarnar hrundu vegna þess að
Birgitta Bardot fór í broddi fylk-
ingar gegn þeim. Drangamenn fóru
nú samt ekki á hausinn, það tók
tíma fyrir þá að finna jafnvægið á
nýjan leik og hluti af því var að
gera endalaust grín að Birgittu. Og
hvað hefðu Drangamenn gert ef
Birgitta Bardot hefði komið norður
á Strandir á sínum tíma að stoppa
selveiðar. Ég er smeyk um að þeir
hefðu tekið hana í bólinu. Svo ég
held að Sveinn verði að halda fastar
um eitthvað annað en sverðið þegar
hann fer austur í Þjórsárverin.
Það heitir einfaldlega mann-
dómur að finna hvað í manni býr en
vera ekki með hendurnar ofan í
hvers manns koppi sem vill ekkert
annað en að skvetta hlandinu í tún-
fótinn manns.
Og ég minni á orð Halldórs Hall-
dórssonar, bæjarstjóra á Ísafirði,
sem lýsti því yfir að þeir fyrir vest-
an afsegðu stóriðjuna. Og hvað ætla
menn að gera í staðinn? var spurt
eins og aldrei hefði verið lifað í
þessu landi nema í stóriðjuverum.
Jú, svaraði Halldór, við ætlum að
finna út úr því. Eftir fáein ár munu
Akranes og Reykjavík ná saman. Á
þá að vera stóriðjutorg í Hvalfirð-
inum?
Það þykir góður og gegn siður
norður á Ströndum að uppnefna
fólk. Það má ekki í Morgunblaðinu
en ég spyr þig enn einu sinni
Sveinn: Hverra manna ert þú?
Hvort viltu vera kenndur við Birg-
ittu Bardot eða Kristin á Dröngum?
Sveinn, hverra manna ert þú?
Eftir Elísabetu Jökulsdóttur
Höfundur er rithöfundur.