Morgunblaðið - 06.12.2003, Blaðsíða 40

LISTIR
40 LAUGARDAGUR 6. DESEMBER 2003 MORGUNBLAÐIÐ
HVAÐ skal kalla bækur sem góð-
gerðar- og líknarfélög gefa út í
ábataskyni? Orðið vantar. Stoð og
styrkur heitir eitt þessara félaga.
Árlega sendir það frá sér ritið Á
lífsins leið, nú í fjórða skiptið. Bókin
er aðeins tíu arkir að stærð og ekki
þéttprentuð. Höfundarnir eru á
hinn bóginn tuttugu og tveir, flestir
þjóðkunnir. Ætla mætti að allir
hefðu þeir nokkuð að segja. En
hvort tveggja er að þeim mun vera
skammtað naumt rúm og ljóst er að
sumir nýta það rúm verr en skyldi.
Þættirnir eru mislangir og mismun-
andi efnismiklir. En ritstjóranum
var sannarlega vandi á höndum.
Tæplega getur hann endursent og
afþakkað framlag sem hann var
sjálfur búinn að panta, þó svo að
það standist naumlega væntingar.
Menn eru sem sé misjafnlega
mælskir eða misjafnlega upplagðir.
Og svo misjafnlega viljugir. Sumir
koma sér af stað með inngangsorð-
um eins og: Ég var beðinn að – og
svo framvegis. Það mun oftast vera
varnagli, afsökun fyrir því sem á
eftir kemur.
En þarna er líka að finna prýð-
isgóða þætti sem skrifaðir eru af
innlifun, ástríðu og ítrustu hrein-
skilni. Ökufíkillinn, Páll Halldór
Halldórsson, skrifar einn slíkan.
Allt frá bernsku hefur líf hans snú-
ist um bíla. En bíllinn getur verið
hvort heldur er, gleðigjafi eða skað-
valdur, jafnvel ógnvaldur. Frásagn-
ir Páls Halldórs eru uppfullar af
hraða, lífsháska, blóði og tárum þar
sem hann er sjálfur annað tveggja,
þátttakandi eða áhorfandi. En þeg-
ar maður er ítrekað búinn að standa
þannig augliti til auglitis við hásk-
ann og dauðann, hvert liggur þá
leiðin? Auðvitað beina leið á miðils-
fund. Aðeins eitt vantar í frásögn
Páls Halldórs: Skýringuna á því
hvers vegna menn sækja aftur og
aftur í þvílíka spennu, hraða og lífs-
hættu eins og Páll Halldór hefur
óneitanlega sótt, og það eftir að
hafa horft upp á sorglegar afleið-
ingar uppátækjanna.
En Páll Halldór er ekki einn um
að leita svara hjá æðri máttarvöld-
um. Sú ágæta þingkona, Guðrún
Ögmundsdóttir, var einu sinni ung
og draumlynd og keypti sér risíbúð
til að geta verið sjálfrar sín en varð
þar fyrir þrálátri aðsókn, svo magn-
aðri að hún þorði varla að stíga fram
úr rúmi sínu um nætur. Þá vildi svo
til að hún átti innangengt í Sálar-
rannsóknafélaginu og datt í hug að
biðja Sigvalda Hjálmarsson, sem
þar var nokkurs konar andlegur
leiðtogi, að koma og hreinsa íbúðina
af þessum slæðingi. Er svo ekki að
orðlengja að Sigvaldi kom á vett-
vang og »ómaði« reimleikann á
brott. Frásögn Guðrúnar hefði orðið
bæði fyllri og betri ef hún hefði
bætt við þátt sinn allnokkrum slög-
um. Efni virðist hana tæpast skorta.
Og þá er það knapinn mikli, Sig-
urbjörn Bárðarson. Hann segir frá
hestamannamóti í París 1979. Þar
vakti íslenski hesturinn óskipta at-
hygli, eins og raunar hvar sem hann
kemur fram. Vegna óvæntrar hindr-
unar varð Sigurbjörn – allsendis
óvænt – að bjarga lífi sínu og gang-
varans á þeysireið á skeiðvellinum.
Tókst það svo áfallalaust og giftu-
samlega að Frakkarnir spurðu, óðir
og uppvægir, hversu lengi hann
væri búinn að æfa það atriðið!
Afríka er hér ofarlega á blaði.
Þrír segja frá reynslu sinni af henni,
Kristján Pálsson og Pálmi Jónsson
frá Afríkuferðum og Ragnar Gunn-
arsson kristniboði frá starfi sínu í
Kenía. Nafnið eitt, Afríka! Hvað
framkallar það í hugskotinu? Mynd-
ir af hörmungum, hungri, fátækt,
styrjöldum, sjúkdómum og yfirhöf-
uð hvers kyns óáran. Lýsingar
Ragnars kristniboða, sem eru að
sjálfsögðu á jákvæðu nótunum en
mættu vera markvissari, koma í
raun heim við þá mynd. Þó svo að
hann geri talsvert úr árangri starfs
síns verður lesandinn ekki jafnsann-
færður að lestri loknum. Reynslan
hefur sýnt að hvorki kristniboð né
matar- og peningagjafir virðast geta
fleytt þessari langhrjáðu álfu yfir þá
heimatilbúnu erfiðleika sem hún á
einatt við að búa. Á mæltu máli heit-
ir það að vera ekki við bjargandi.
Ferðasaga Pálma er bæði fróðleg
og skipuleg eins og besta landa-
fræði, en hann hélt til Egyptalands
þar sem hann kannaði söguslóðir
víðs vegar um landið. Leið Kristjáns
lá hins vegar til Malaví sem er eitt
fátækasta land álfunnar þrátt fyrir
ofgnótt margs konar landgæða.
Kristján upplýsir að forsetinn hafi
látið »reisa sér gríðarlega stóra
sumarhöll, skreytta marmara og
gullhúðuðum handföngum, fyrir
þróunarpeninga«.
En þróun er víðar skammt á veg
komin. Sigrún Klara Hannesdóttir
var búsett í Perú þegar yfir landið
reið sá hrikalegasti jarðskjálfti sem
hugsast getur. Terremoto heitir það
á hinni fögru spænsku tungu. Svo
ógurlegar voru hamfarirnar að okk-
ar frægi Suðurlandsskjálfti mundi
skoðast eins og hvert annað þægi-
legt vagg í samanburði við feikn þau
sem þarna dundu yfir. Samstundis
kom í ljós að landið var gersamlega
varbúið að mæta skaðanum. Talið
var að sextíu þúsund manns hefðu
týnt lífi. En talan var ágiskun ein,
segir Sigrún Klara, þar sem engin
þjóðskrá var til. Sú var ein afleið-
ingin að vatn mengaðist og sjúk-
dómar breiddust út. Sigrún Klara,
sem þarna hafði verið ráðin til
starfa, veiktist heiftarlega og varð
þá að hverfa heim til Íslands. Land-
ið bókstaflega hristi hana af sér.
Ég hef drepið hér á þá þættina
sem mér þykja áhugaverðastir. En
það byggist á persónulegu mati sem
hvergi þarf að fara saman við álit
annarra. Að mínum dómi eru þætt-
irnir alltof margir miðað við stærð
bókarinnar og sumir þar af leiðandi
of stuttir og ágripskenndir. En þá
er á að líta að tilgangurinn með
samantekt og útgáfu ritsins var ekki
sá einn að þjóna duttlungum les-
enda heldur allt eins að afla fjár til
styrktar göfugu málefni. Þess vegna
hefur útgefandinn leitað til frægð-
arfólks sem þjóðin þekkir og metur.
Myndir af því prýða kápu bókarinn-
ar í bak og fyrir.
Til styrktar málstað
BÆKUR
Frásöguþættir
Umsjón: Karl Helgason. 162 bls. Útg.
Stoð og styrkur. Prentun: Oddi hf.
Reykjavík, 2003.
Á LÍFSINS LEIÐ VI
Erlendur Jónsson
SÍÐASTA sýning fyrir jól á Rík-
arði þriðja eftir William Shake-
speare í Þjóðleikhúsinu verður í
kvöld.
Í titilhlutverkinu er Hilmir
Snær Guðnason og konurnar í lífi
Ríkarðs leika Edda Heiðrún Back-
mann, Guðrún Gísladóttir, Stein-
unn Ólína Þorsteinsdóttir og
Nanna Kristín Magnúsdóttir.
Auk þeirra leika í sýningunni
Brynhildur Guðjónsdóttir, Arn-
björg Hlíf Valsdóttir, Pálmi Gests-
son, Sigurður Skúlason, Rúnar
Freyr Gíslason, Hjalti Rögnvalds-
son, Jóhann Sigurðarson, Baldur
Trausti Hreinsson, Valdimar Örn
Flygenring, Randver Þorláksson,
Ívar Örn Sverrisson, Björn Thors,
Björgvin Franz Gíslason og Frið-
rik Friðriksson.
Fyrsta sýning eftir jól verður 2.
janúar.
Síðasta
sýning á
Ríkarði
þriðja
fyrir jól
Morgunblaðið/Árni Sæberg
EGGIÐ eftir Áslaugu Jónsdóttur
er stutt myndasaga fyrir yngstu
börnin. Sagan hefst á því að lítið egg
fellur niður úr tré og vaknar í faðmi
villikattar undir trénu. Villiköttur-
inn hugsar sér gott til glóðarinnar
að klekja unganum út og éta. „Jæja!
Láttu þig bara dreyma!“ segir eggið
kotroskið og kemst með naumindum
undan. Eggið er þó ekki úr allri
hættu því áður en sagan er á enda
hefur það með naumindum sloppið
undan strætisvagni, danskennara,
keilukastara, meistarakokki, þvotta-
konu, öndum, skáldi, hrafni og síð-
ast en ekki síst aftur með naum-
indum undan villi-
kettinum. Eggið skellur
á stigatröppu og brotn-
ar svo unginn kemst úr
egginu og nær að hefja
sig til flugs rétt fyrir
framan nefið á villikett-
inum.
Eins og fram hefur
komið er söguþráðurinn
í sjálfu sér ekki flókinn
og minnir um margt á
þekktar sögur um lífs-
háska piparkökukarls
og pönnuköku svo eitt-
hvað sé nefnt. Hinu er
ekki að leyna að textinn
er ákaflega vandaður og
sumar senurnar
óborganlegar eins og
þegar eggið rúllar
framhjá sköllóttu
skáldi og nýju kon-
unni hans. „Eins og
egg,“ sagði konan
blíðlega og strauk
skáldinu um kollinn.
„Þetta er egg!“ sagði
skáldið hissa og starði
á eggið. „Brothætt
egg!“ Hvað þú getur
verið skáldlegur,“
hvíslaði konan og
kyssti skáldið sitt of-
urvarlega á skallann.“
Þarna spilar reynd-
ar myndskreytingin stórt hlutverk
því lesandinn eins og skáldið sér
eggið. Hins vegar er nýja kona
skáldsins alltof upptekin af ástinni
sinni til að taka eftir nokkru í um-
hverfinu. Almennt verður að segjast
eins og er, að yfirleitt verður teng-
ingin milli texta og myndar mun
skemmtilegri þegar einn og sami
höfundurinn er að verki eins og í
„Egginu“ heldur en þegar tveir eru
að verki eins og algengara er í
myndasagnagerð.
Þrátt fyrir ófrumlegan söguþráð
stendur Eggið fyrir sínu. Samspil
texta og mynda kalla fram lifandi
frásögn og ekki aðeins í huga barna
heldur hina fullorðnu líka – sem er
ekki lítið atriði þegar litið er til þess
að oft þurfa þeir að lesa sömu bæk-
urnar aftur og aftur.
BÆKUR
Börn
Texti og myndir eftir Áslaugu Jónsdóttur.
Mál og menning, Reykjavík 2003.
EGGIÐ Egg í lífsháska
Áslaug Jónsdóttir Anna G. Ólafsdóttir.
Bland í poka og
Dýrin í hálsakoti,
20 ljóð og lög eftir
Birgi Svan Sím-
onarson er komin
út. Viðfangsefni
bókarinnar eru dýr-
in sem okkur þykir
vænst um; Keikó,
kindin Dollý, gler-
augnaslangan og
þúsundfætlan sem þurfti að fá sér nýja
skó. Í bland við þetta er fjallað um vin-
áttu, einelti, hvernig samviskan verður
til o.m.fl.
Bókin hefur þá sérstöðu að henni
fylgja nótur og gítargrip sem hentar fyrir
þá sem hafa gaman af spili og söng.
Samhliða útgáfu bókarinnar er gefinn
út geisladiskur með 16 lögum úr bók-
inni.
Útgefandi er Fótmál - Neðanjarðar.
Kristín Arngrímsdóttir myndskreytir
bókina. Bókin fæst í betri bókabúðum,
í Tónastöðinnni og frá höfundi sjálfum.
Bókin er 46 bls., Prentuð í Gutenberg.
Börn
Ferð um fornar
sögur – Nor-
egsferð í fótspor
Snorra Sturluson-
ar er eftir Þorgrím
Gestsson. Höf-
undur fléttar sam-
an ferðasögu sína
og söguþræði úr
Heimskringlu,
Eglu, Gunnlaugs sögu ormstungu,
Grettlu og Gísla sögu Súrssonar, Kjal-
nesinga sögu, Eyfirðinga sögum og
Landnámu.
Vorið 2001 tók höfundur land í Frið-
riksstað í Austur-Noregi og ferðaðist
um slóðir konungasagna, fyrst Yng-
lingasögu en síðan Hálfdanar sögu
svarta og Haralds sögu hárfagra. Höf-
undur leiðir lesendur í fótspor Har-
alds konungs norður yfir Dofrafjöll til
Þrándheims og þaðan sjóleiðina norð-
ur með strönd Hálogalands, allt til Ló-
fótar. Frá Lófæti fór höfundurinn land-
leiðina suður, um Sálpta og eyjarnar
Álöst og Þjóttu, kom við í Hrafnistu,
þaðan sem Íslands Hrafnistumenn
eru ættaðir, þræddi söguslóðir í
Þrændalögum og Vestur-Noregi, allt til
Hafursfjarðar þar sem lokaorrusta
Haralds hárfagra stóð. Sögunni lýkur í
Hvini í Suður-Noregi, við fótstall styttu
Þjóðólfs skálds, sem orti Ynglingatal,
eina af helstu heimildum Snorra.
Þorgrímur Gestsson er fæddur árið
1947 og hefur lengst af stundað
blaða- og fréttamennsku. Hann nam
við blaðamannaskólann í Ósló á ár-
unum 1977–79 og stundaði þá einnig
blaðamennsku þar í landi. Meðal rita
eftir hann eru Mannlíf við Sund, saga
Laugarness við Reykjavík frá land-
námi til 1930, Steinsnar, um ævi og
list Gests Þorgrímssonar myndhöggv-
ara, og Hraustir menn, saga Karla-
kórs Reykjavíkur í 75 ár.
Útgefendur eru Hið íslenska bók-
menntafélag og Sögufélag. Bókin er
230 bls. í stóru broti, ríkulega mynd-
skreytt. Oddi hf. Verð: 4.290 kr.
Fræði
Ruth Reginalds er
skráð af Þórunni
Hrefnu Sigurjóns-
dóttur. Ruth lýsir
lífshlaupi sínu af
mikilli einlægni
segir frá uppvext-
inum í New York
og Keflavík, popp-
bransanum og
blindgötum lífsins. „Engin íslensk
barnastjarna hefur skinið eins skært
og Ruth Reginalds. Plötur hennar
seldust í tugþúsundum eintaka, hún
var dáð af ungum og öldnum og rödd
hennar hljómaði á hverju heimili og í
öllum útvarpsþáttum um nokkurra ára
skeið. En í einni svipan var fótunum
kippt undan ferli hennar og frægasta
stelpa landsins háði harða baráttu
við eiturlyf, ofbeldi og átröskun,“ seg-
ir í frétt frá forlaginu. Þórunn Hrefna
Sigurjónsdóttir er bókmenntafræð-
ingur og blaðamaður.
Útgefandi er Forlagið. Bókin er 253
síður, prentuð í Odda hf. Kápu hann-
aði Auglýsingastofa Skaparans en
mynd á kápu tók Gísli Egill Hrafnsson.
Verð: 4.690 kr.
Lífshlaup