Morgunblaðið - 06.12.2003, Blaðsíða 39

LISTIR
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 6. DESEMBER 2003 39
AF stríði Afbók#1 er ferskur og
frumlegur straumur á íslenskum
bókamarkaði. Hér er á ferðinni safn-
rit með efni úr ýmsum áttum sem
beint eða óbeint fjallar um pólitískt
þema. Bækur af þessu tagi eru al-
gengar víða erlendis, fara kannski
ekki hátt, en fá oft talsverða út-
breiðslu meðal háskólanema og
menntafólks af öllum stærðum og
gerðum. Þær höfða til fólks sem fylg-
ist með atburðum líðandi stundar,
hneigist til gagnrýni gegn ríkjandi
pólitík og ríkjandi viðhorfum og ná
kannski sérstaklega til þeirra sem
taka virkan þátt í baráttu fyrir mál-
stað – hvort sem sá málstaður er um-
hverfismál, andstaða við stríð, eða
annað sem í samtímanum verður til
þess að hreyfa við fólki.
Eins og titill bókarinnar gefur til
kynna er þema hennar stríð en hvað
forskeytið af á nákvæmlega að
merkja er lesandanum látið eftir að
hugleiða. Nafn ritraðarinnar bendir
til að Afbækur eigi eftir að koma um
fleiri efni og sennilega mun einkenni
þeirra verða eins og þessarar að
safna saman á einn stað gagnrýni
sem hefur ekki beint það markmið að
upplýsa lesandann um viðfangsefnið
(hann er væntanlega nægilega upp-
lýstur fyrir) heldur afhjúpa það eða
afbyggja. Af stríði hefur greinilega
þennan tilgang. Efnið sem birt er í
ritinu er af öllu tagi, allt frá ydduðum
ádeilugreinum til loftkennds skáld-
skapar. Að þessu leyti er ritið dæmi-
gerð afurð samtímans. Ádeilan er
ekki hvöss eða beitt þó að hún leyni
sér ekki. Hún er ekki hugmynda-
fræðileg. Hún er miklu
frekar launhæðin og
jafnvel kaldrifjuð og
birtist ekki síst í efnis-
valinu.
Fyrsta grein bókar-
innar er eftir ritstjóra
hennar, Hauk Má
Helgason, sem á hug-
myndina að ritröðinni.
Haukur hefur ásamt
fleirum haldið úti vefrit-
inu Nyhil.com sem hef-
ur undanfarin ár staðið
fyrir ýmsum uppákom-
um og birt skrif Hauks
og fleiri um pólitík og
menningu. Inngangur
Hauks er strákslegur með afbrigðum
og má segja ein samfelld háðsádeila á
Ísland og Íslendinga. Þó að háðið hitti
að mörgu leyti í mark, þá einkennist
inngangurinn af hálfkveðnum vísum
og samlíkingum sem ekki er fylgt
nægilega vel eftir til að þær verði
áhugaverðar. Þetta gerir að verkum
að inngangurinn nær ekki að brýna
lesandann nægilega fyrir það sem á
eftir fer, því miður, því hér hefur
ýmsu fyrirtaksefni verið safnað sam-
an.
Af því er fyrst að nefna tvær prýði-
legar þýðingar á annarsvegar erindi
Arundhati Roy um stríðið í Írak og
Bandaríkin sem heimsveldi sem hún
flutti í New York fyrr á þessu ári.
Þetta erindi sem gert hefur víðreist
um heiminn á vefmiðlum er kjarn-
mikil gagnrýni á framferði Banda-
ríkjamanna. Hinsvegar er þýðing á
kafla um Íraksstríðið úr Bók Slavoj
Zizeks Love without mercy. Þessar
tvær þýðingar bera uppi pólitísk skrif
bókarinnar, einkum er grein Zizeks
gott dæmi um vel hugsaða röksemda-
færslu sem beitir áhugaverðum
tengslum og samlíkingum til að vekja
spurningar um hinar raunverulega
ástæður stríðsins í Írak – og hina
raunverulegu ástæðu
þess að vestrænir leið-
togar telja þetta stríð
nauðsynlegt – eða telja
sig þurfa á stríðinu að
halda.
Texti einþáttungs
eftir Vanessu Badham
og ljóð eftir Steinar
Braga, fylgt úr hlaði
með inngangsorðum
Eiríks Arnar Norð-
dahls, koma í kjölfar
greinanna tveggja um
Íraksstríðið. Einþátt-
ungurinn er samtal
tveggja Ameríkana sem
leggja á ráðin um leiðir
til að fegra aðgerðir og framferði
sinna manna. Textar Eiríks Arnar og
Steinars Braga herða enn frekar á
því þema sem er leiðarstef bókarinn-
ar en það er harðsnúin gagnrýni á
Bandaríkin og stríðsrekstur þeirra í
heiminum. Leiktextinn er snjall að
mörgu leyti og sömuleiðis ljóð Stein-
ars Braga en þau eru skemmtileg og
dálítið fáránleg ljóðræn hugleiðing
um heimsmálin og nokkra helstu kar-
aktera þeirra um þessar mundir.
Steinar Bragi birtir sömuleiðis
grein um pólitík sem að mínu mati er
mun síður heppnuð en skáldskapur
hans. Það er erfitt að skilja hvað
Steinar Bragi ætlast fyrir með grein
sinni. Hann leikur sér með hugtök
eins og lýðræði, mismunur og vald og
virðist meðal annars vera að velta
fyrir sér hlutverki og mætti lista-
mannsins í pólitík samtímans en titill
greinarinnar er „Um möguleika
skálda“. Kannski er Steinar Bragi
með þessari grein að gera grín að því
hvernig talað er um heimsmálin og
um heimspólitík, en það er ekki gott
að segja.
Viðar Þorsteinsson er höfundur
nokkurskonar úttektar á áhrifum
tveggja þekktra kenningasmiða um
stjórnmál samtímans, Francis Fuku-
yama og Samuels Huntingtons, á
bandaríska utanríkispólitík. Viðar
heldur því fram að kenning hins fyrr-
nefnda sem kennd er við endalok sög-
unnar og kenning hins síðarnefnda
um átök á milli menningarheima séu í
einhverjum skilningi báðar nauðsyn-
legar Bandaríkjamönnum og banda-
mönnum þeirra í réttlætingu á stefnu
og aðgerðum. Greinin er hinsvegar
ekki nema að litlu leyti tilraun til þess
að gera kenningunum skil, Viðar gef-
ur sér í raun niðurstöðuna, en það
sem vakir fyrir honum er einkum og
sér í lagi að brýna meðborgara sína til
gagnrýninnar og virkrar hugsunar
um eðli þeirra réttlætinga og skýr-
inga sem bornar eru á borð fyrir okk-
ur í fjölmiðlaumfjöllun um stríð,
hernað og kúgunaraðgerðir af ýmsu
tagi.
Í bókarlok eru birtir ýmsir smærri
textar sem líklega mundu flokkast
undir pólitískan skáldskap. Hér eru
meðal annars ljóð Rumsfelds, en það
eru textar úr skýrslum og ræðum
Donalds Rumsfelds, varnarmálaráð-
herra Bandaríkjamanna, sem sniðug-
ur amerískur blaðamaður stillti upp í
nokkurskonar ljóðform. Ritstjóri
bókarinnar hefur kosið að birta text-
ana óþýdda – sem mér finnst synd.
Það hefði verið gaman að sjá ein-
hvern spreyta sig á þýðingu þeirra
þeir hefðu svo getað fylgt með á
frummálinu. Einnig eru örsögur, ljóð
og textabrot eftir Val Brynjar Ant-
onsson, Eirík Örn Norðdahl og Reto
Pulfer. Allt ágæt lesning en kannski
dálítið út í loftið. Örsögur Vals eru
skemmtilega gamaldags og minna
mig á eitthvað sem ég hef lesið áður:
Kannski eru þær meðvituð tilraun til
að mynda tengsl við orðræðu annarra
tíma og annarra baráttumála, þegar
barist var gegn Víetnamstríði, kjarn-
orkusprengjum og slíkum hlutum.
Stríð um stríð frá stríði til stríðs
BÆKUR
Ritröð
Ýmsir höfundar. Ritstjóri:
Haukur Már Helgason. 2003.
AF STRÍÐI AFBÓK#1
Jón Ólafsson
Haukur Már Helgason
Iðnó kl. 14 Súdanska konan
Mende Nazer er stödd hér á landi
og segir frá lífi sínu og þrælahaldi í
nútímanum. Nazer hlaut Spænsku
mannréttindaverðlaunin fyrir að
vekja athygli á nútíma þrælahaldi í
bók sinni, Ambáttin, sem út er
komin á vegum JPV-útgáfunnar.
MÍR-salurinn, Vatnsstíg 10 kl.
14 Árleg bókmenntakynning
Menningar- og friðarsamtaka ísl.
kvenna: Þráinn Bertelsson (Ein-
hvers konar ég), Elísabet Jökuls-
dóttir (Vængjahurðin), Sigrún Ást-
ríður Eiríksdóttir (María
Magdalena eftir Marianne Fred-
riksson), Guðfinna Eydal og Álf-
heiður Steinþórsdóttir (Konur og
karlar í blóma lífsins), Magnea
Björk Valdimarsdóttir (Hvar?
Myndskreytt barnabók eftir Guð-
rúnu Hannesdóttur), Viðar Hreins-
son (Andvökuskáld: ævisaga
Stephans G. Stephanssonar), Krist-
ín Helga Gunnarsdóttir (Stranda-
nornir), Vigdís Grímsdóttir (Þegar
stjarna hrapar). Valgeir Guð-
jónsson flytur lög af nýútkomnum
diski við ljóð Jóhannesar úr Kötl-
um, Fuglar tímans. Kynnir er Mar-
grét Guðmundsdóttir. Sigrid Ös-
terby sýnir myndlist í kaffistofu.
Gallerí T-18, Tryggvagötu 18
Þorkell Þórisson (Keli) sýnir um 50
olíu- og akrýlmyndir sem spanna
að mestu hans unga feril. Þorkell
nam við Myndlistarskóla Reykja-
víkur og hélt síðan til náms í
Malaga og var þar fjóra vetur. Er
þetta fjórða einkasýning hans á Ís-
landi, þrjár á Spáni og tvær í Sví-
þjóð auk samsýninga. Gallerí T-18
var stofnað í þeim tilgangi að koma
á framfæri jaðarlist.
Nonnabúð v. Smiðjustíg kl. 18
Bjarni Massi, fyrrum myndlist-
armaður, er með innsetningu á
ljósmyndum og öðru efni. Til 3.
janúar.
Topphúsið, Lækjargötu 2a Gall-
eríið Svarta fiðrildið sýnir verk eft-
ir myndhöggvarann Hörð B. Thors
(f. 1970). Verkin eru níu talsins og
eru ýmist brons- eða járnblandaðar
afsteypur. Hörður lærði styttugerð
í The Sculpture Academy í London
árin 2000–2001. Þetta er fyrsta
sýning Harðar og lýkur á morgun.
Opið kl. 14–21.
Gamla góðtemplarahúsið, Suð-
urgötu 7, í Hafnarfirði Sýning
Leikminjasafns Íslands, Frumherji
og fjöllistamaður – Sigurður Guð-
mundsson málari, verður opin frá
kl. 14.00–17.00 í dag og á morgun.
Þjóðmenningarhús kl. 14 Elías
Snæland Jónsson les upp úr nýrri
bók sinni, Valkyrjan, í Sögustund
Gevalia.
Elías Snæland hefur fengið marg-
víslegar viðurkenningar fyrir skrif
sín, m.a. Íslensku barnabókaverð-
launin og tilnefningu á alþjóðlegan
heiðurslista IBBY-samtakanna.
Vigdís Finnbogadóttir, fyrrverandi
forseti Íslands, er verndari Sögu-
stunda Gevalia.
Gallery Tukt í Hinu húsinu kl. 16
Elitsa Georgieva opnar myndlist-
arsýningu sem standa mun til 27.
desember. Opin mánudag til föstu-
dags kl. 13–18.
Hole in one, Bæjarlind 1, Kópa-
vogi kl. 12–15 Anna Día og Ingi-
mar Jónsson kynna og árita bæk-
urnar Berskjölduð á fyrsta teig og
Alfræðibókin um golf.
Goðaland í Fljótshlíð kl. 16 Að-
ventutónleikar þar sem fram koma
Kvennakórinn Ljósbrá undir stjórn
Eyrúnar Jónasdóttur, undirleikari
Julian Edward Isaacs. Karlakór
Rangæinga og Samkór Rangæinga
undir stjórn Guðjóns Halldórs Ósk-
arssonar, undirleikari Hédi Maróti.
Einnig koma fram nemendur Tón-
listarskóla Rangæinga, Unnur
Lilja Hermannsdóttir, Unnur Lilja
Bjarnadóttir, Helga Guðrún Lár-
usdóttir, Hlíf Hauksdóttir og Rakel
Óskarsdóttir.
Blómakaffi, Húsasmiðjan, Sel-
fossi Norma E. Samúelsdóttir
opnar sýningu á olíumálverkum,
vatnslitamyndum, gouacheklippi-
myndum og tússmyndum. Til 7.
janúar.
Í DAG
 Sjá einnig Staður og stund á mbl.is
Passía op. 28 eftir Hafliða Hallgrímsson er komin út á
geislaplötu. Flytjendur eru bandaríska mezzósópr-
ansöngkonan Mary Nessinger og Garðar Thór Cortes
tenór ásamt Mótettukór og Kamm-
ersveit Hallgrímskirkju undir stjórn
Harðar Áskelssonar.
Listvinafélag Hallgrímskirkju pant-
aði verkið af Hafliða í tilefni af 1000
ára afmæli kristnitöku á Íslandi og
var það frumflutt í Hallgrímskirkju 18.
febrúar 2001. Textinn er byggður á Passíusálmum séra
Hallgríms Péturssonar og ljóðum eftir skáldin Stein
Steinarr, Matthías Johannessen, Hannes Pétursson og
Baldur Óskarsson. Í Passíu er glímt við spurningar um
samband manns og guðs. Trúarlegar vangaveltur skáld-
anna lifna við í tónmáli Hafliða Hallgrímssonar. Hörður
Áskelsson fékk bæði Íslensku tónlistarverðlaunin og
Menningarverðlaun DV fyrir flutning sinn á verkinu.
Þá er Passía tilnefnd til Íslensku tónlistarverð-
launanna sem hljómplata ársins í flokki sígildrar- og nú-
tímatónlistar.
Útgefandi er finnska útgáfufyrirtækið Ondine. Hljóm-
plötuverslunin 12 tónar annast dreifingu hér á landi í
samvinnu við Credo. Nánari upplýsingar má finna á vef-
slóðinni www.credo.is.
Klassík
Morgunblaðið/Sverrir
Hörður Áskelsson tekur við plötunni úr hendi Halldórs Haukssonar, framkvæmdastjóra Credos.