Morgunblaðið - 19.11.2004, Blaðsíða 54

54 FÖSTUDAGUR 19. NÓVEMBER 2004 MORGUNBLAÐIÐ
MENNING
ÞAÐ ER stór dagur í lífi hvers tón-
elskandi manns að upplifa ólgandi
tónaflóð og einnig þögnina sem rýfur
holskefluna og gagntekur hann með
„ofurmætti“ sín-
um. Þessi sann-
indi þekktu og
þekkja meistarar
sinfónískra tón-
smíða, og sann-
arlega þekktu
þeir Schumann og
Brahms þau. Það
eitt að veita tón-
listarunnendum
kost á að upplifa
æðaslátt þessara
vina og mótunarmanna sinfóníut-
ungutaksins er mikið tilhlökkunar-
efni og það að Sinfóníuhljómsveit
Norðurlands hefji vetrarstarf sitt
með svo miklu tilhlökkunarefni er
frábært. Auðvelt er að snúa út úr
þessu, því á maður ekki alltaf að
hlakka til tónleika?
Sellókonsertinn er í 3 þáttum: 1)
Nicht zu schnell, 2) Langsam, 3) Sehr
lebhaft. Það er kaldhæðni örlaganna
að 10 ár liðu frá því að Schumann
lauk verkinu, þangað til að það var
frumflutt og þá fjórum árum eftir
andlát tónskáldsins. Sú töf, og reynd-
ar miklu lengri á öðrum verka hans,
stafaði að hluta af fordómum á geð-
veikinni sem Schumann var haldinn
og jafnvel eiginkona hans Clara og
vinur hans Brahms töldu þessi verk
ekki gefa rétta mynd af handbragði
snillingsins. Í sellókonsertinum treð-
ur Schumann nýjar slóðir, stefin
stutt og vefurinn þéttur. Auk þess
sem hann lætur þættina renna að
nokkru saman, og sagt er að Schu-
mann hafi gert það til að forðast
klapp á milli þátta, sem þá tíðkaðist
og fór mikið í taugarnar á honum.
Verkið gerir óvægnar kröfur til ein-
leikarans, jafnvel svo að á stundum
var sagt að höfundur þessi hefði ekki
verið nógu góður að semja fyrir selló.
Verkið er knappt og oft snarstefjað,
en vinnur á við hverja nýja hlustun
þess. Það er táknrænt að Schumann
lýkur verkinu á einkar „brahms-
legan“ hátt í 6/8 takti og býður hinum
unga vini sínum sviðið, vini sínum
Brahms, sem hann áður kynnti svo
eftirminnilega til leiks í blaði sínu
„Nýja tímanum“.
Nicole Vala er verðugur og glæsi-
legur fulltrúi nýja tímans og hún
snart bæði verkið og áheyrendur
töfrasprota þar sem allt verður svo
frískt, ljóðrænt og litríkt. Flutningur
hennar var í senn gæddur næmi og
öryggi. Túlkun hennar á „kadensu“ í
lokaþættinum var í senn bæði frjáls
og öguð, mjúk og kröftug. Hraðaval
og styrkleikabreytingar hljómsveit-
arinnar bar góðri stjórn Guðmundar
Óla órækt vitni, sem átti svo eftir að
sannast enn frekar í Fjórðu sinfóníu
Brahms. Sú sinfónía varð síðasta sin-
fónía meistarans og sannarlega eins
og vel þroskað gullaldin á silfruðu
hausti.
Verkið er í fjórum þáttum með yf-
irskrift ítölsku hraðaorðanna:
Allegro non troppo; Andante mod-
erato; Allegro giocoso og Allegro
energico e. passionate.
Sinfónían kallast á við það besta
sem rómantíski tíminn miðlaði í sin-
fónískum verkum og kallast einnig á
við Gustav Mahler, sem á svo eft-
irminnilegan hátt hlýddi kalli með
sínum óviðjafnanlegu sinfóníum. Sin-
fóníuhljómsveit Norðurlands með 52
hljóðfæraleikurum flutti verkið af
miklum krafti og innlifun, svo mikilli
innlifun, að á stundum nálgaðist hún
ígildi mun fjölmennari hljómsveitar,
þeim fjölda hljóðfæraleikara sem
þessu verki er sniðinn. Brahms gæðir
verk sitt öllu því töframáli sem allt
tjáði á þeim tíma um galdur sinfón-
íuhljómsveitarinnar og kom öllum
þeim slungnu töfrum fyrir í einu
verki.
Þegar verkið rís hæst í lokaþætt-
inum er Bach sjálfur kallaður til með
„passakalíu“stef sem tekur róm-
antískum stakkaskiptum með öllum
þeim litbrigðum sem sú stefna leyfði.
Sérstakt lof ber blásurum fyrir fal-
legan og öruggan leik í krefjandi
verki. Bravó!
Guðmundur Óli Gunnarsson er þó
sá sem náði að magna upp sitt lið í
hrífandi anda þeirra snjöllu vina,
Brahms og Schumanns.
Um leið og ég þakka glæsilega tón-
leika fullyrði ég að Sinfóníuhljóm-
sveit Norðurlands og tónlistarmenn
okkar sem náð hafa svo langt í list-
grein sinni sem Nicole Vala eiga ekk-
ert minna skilið en nýtt menningar-
hús á Akureyri og það fljótlega.
Slungnir töfrar
TÓNLIST
Glerárkirkja
Sinfóníuhljómsveit Norðurlands og Nic-
ole Vala Cariglia einleikari á selló. Kons-
ertmeistari: Gréta Guðnadóttir. Stjórn-
andi: Guðmundur Óli Gunnarsson.
Sellókonsert í a-moll op. 129 eftir Robert
Schumann (1810–1856) og Sinfónía nr.
4 í e-moll op. 98 eftir Johannes Brahms
(1833–1897).
Sunnudaginn 14. nóvember 2004 kl.
16.00.
Sinfóníutónleikar
Nicole Vala
Cariglia
Jón Hlöðver Áskelsson
Félag íslenskra tónlistar-manna hefur um árabilveitt félagsmönnum sínum
styrki til tónleikahalds á lands-
byggðinni. Verkefninu er ætlað að
styðja við tónleikahald á lands-
byggðinni, að sögn Kristínar Mjall-
ar Jakobsdóttur, umsjónarmanns
þess. „Tónlistarfélög, menningar-
málanefndir og sveitarfélög yf-
irleitt eru ekki mjög fjársterk, og
hafa ekki haft ráð á að borga tón-
listarfólki í samræmi við taxta.
Þess vegna var
þessu verkefni
hrundið af
stað. FÍT sækir
árlega um
styrk til menntamálaráðuneytisins
til að fjármagna verkefnið, og aug-
lýsir svo meðal sinna félagsmanna
eftir umsóknum. Félagið styrkir
svo um tíu tónlistarmenn og hópa
á ári til að halda þrenna tónleika á
landsbyggðinni hverjir um sig.“
Kristín Mjöll segir að styrkirnir
og samstarf FÍT við landsbyggðina
séu forsenda þess að tónlistar- og
menningarfélög á landsbyggðinni
geti boðið upp á reglulegt tón-
leikahald með fyrsta flokks tón-
listarfólki sem fái greidd laun fyr-
ir sína vinnu. Á hverju ári fá
félögin lista frá FÍT yfir þá tónlist-
armenn sem hafa hlotið styrki, og
geta þá í kjölfarið leitað til FÍT um
aðstoð, eða beint til styrkþeganna.
Kristín Mjöll segir að áður fyrr
hafi skipulag á þessu tónleikahaldi
verið mjög erfitt. „Fyrir þremur
árum var svo ákveðið að hafa fast-
an tengilið í þessu starfi, og ég var
ráðin til þess að sinna því. Áður
voru tónlistarmennirnir sjálfir að
garfa í hlutunum sín megin og tón-
listarfélögin hinum megin. Allir
voru að hringja í sama fólkið þvers
og kruss um landið. Nú sé ég um
að miðla upplýsingum á milli og er
tengiliður við landsbyggð-
arfélögin.“
  
Kristín Mjöll segir að mikilvægtsé að frumkvæði að tónleika-
haldinu komi frá landsbyggð-
arfólki og oftast er það raunin. Þá
velja félögin sjálf tónlistarfólk til
að bjóða til sín af listanum sem
FÍT sendir út yfir styrkþega árs-
ins. Þó er það ekki einhlítt að þessi
háttur sé hafður á.
„Sum félögin eru vel skipulögð
og eiga auðvelt með þetta, en öðr-
um finnst þó gott að fá ráðgjöf
okkar. Þetta er upp og ofan. Sumir
vilja að við stingum upp á fólki og
við reynum þá að gera það. Annars
sjá félögin alveg um alla fram-
kvæmd tónleikanna.“
Aðstæður eru mjög mismunandi
eftir landshlutum að sögn Krist-
ínar Mjallar, og sem dæmi nefnir
hún, að á Norðvesturlandi er að-
eins eitt félag virkt í samstarfinu
við FÍT; það er á Hvammstanga.
„Sveitarfélög eru gagnrýnd fyrir
að styrkja menningarstarf sem
kostar mikið, og svo koma kannski
fáir að njóta þess, og auðvitað er
erfiðara að standa í slíkum mótbyr
þegar fjárhagurinn er erfiður. Það
er líka lenska að fólk vilji fá eitt-
hvað „létt“. Við höfum reynt að
koma til móts við það án þess að
þynna út okkar efnisskrár, og höf-
um gert það með því að hafa tón-
leika lifandi; komast í snertingu
við fólk með spjalli og kynn-
ingum.“
  
Suðvesturhorn landsins er í mik-illi uppsveiflu í tónleikahaldi
að sögn Kristínar Mjallar. Reykja-
nesbær kom til samstarfs við verk-
efnið fyrir tveimur árum. „Sveitar-
félagið Ölfus er líka komið með
hörkuduglegan menningarfulltrúa
og í Árborg er líka margt að ger-
ast. Höfn í Hornafirði er líka til
sérstakrar fyrirmyndar, Ísafjörð-
ur líka. Á Þórshöfn á Langanesi
sér sveitarstjórinn sjálfur um að
skipuleggja tónleikahaldið, og hef-
ur ekki látið neinn bilbug á sér
finna. Þetta er dreift, en við eigum
góða hauka í horni í öllum lands-
hlutum. Það er oft að stærri stað-
irnir gleypa þá minni. Við vorum í
samstarfi við Bolungarvík, en þeir
treystu sér ekki í samkeppni við
Ísafjörð.“
Spurð um hvort munur sé á við-
leitni sveitarfélaga eftir því hvort
þau hafa menningarfulltrúa á sín-
um snærum eða ekki, segir Kristín
Mjöll svo vera og miklu skipta
hver afstaða þeirra sem sjá um slík
mál sé til klassískrar tónlistar. „Ég
finn mikinn mun á því hvernig að
tónleikahaldinu er staðið og mis-
jafna þörf fyrir að halda uppi
merkjum tónlistarinnar.“
Samstarfsaðilar verkefnisins
eru nú yfir þrjátíu talsins um land
allt. Oft er efnt til frekara sam-
starfs við tónlistarmennina í
kringum tónleikana, til dæmis við
tónlistarskólana á staðnum,
grunnskóla, kóra eða tónlist-
armenn staðarins, með nám-
skeiðum, skólatónleikum, og þátt-
töku tónlistarnema í heimabyggð á
tónleikunum.
Um helgina verða tvennir tón-
leikar í samstarfi við FÍT. Tónlist-
arfélag Akureyrar er með tónleika
í Deiglunni kl. 16 á morgun með
Hallveigu Rúnarsdóttur sópran,
og Árna Heimi Ingólfssyni píanó-
leikara. Á sunnudag verða tón-
leikar á vegum Tónlistarfélags
Ísafjarðar í Hömrum kl. 17 með
Ármanni Helgasyni klarinettuleik-
ara og Miklos Dalmay píanóleik-
ara.
Klassísk tónlist
um allt land
’Á Þórshöfn á Langa-nesi sér sveitarstjórinn
sjálfur um að skipu-
leggja tónleikahaldið, og
hefur ekki látið neinn
bilbug á sér finna.‘
AF LISTUM
Bergþóra Jónsdóttir
begga@mbl.is
Morgunblaðið/Kristinn
Kristín Mjöll Jakobsdóttir í ljósri úlpu fyrir miðri mynd, og að baki henni
sú vaska sveit tónlistarmanna sem leika um land allt í vetur.
ENGIN sönn leið er til að lýsa veru-
leika, honum er ekki hægt að miðla
nema að litlum hluta, segir Patrick
Huse í sýningarskrá sýningar sinnar
Encounter, eða Kynni, á Listasafni
Akureyrar.
Sýningin er eins konar mann-
fræðimyndlist. Huse birtir á sýning-
unni niðurstöður og svipmyndir af
rannsókn sinni á Devoneyju í
Norðu-Kanada, einum eyðilegasta
og afskekktasta stað á jörðinni, eins
og hann lýsir honum sjálfur, auk
þess sem náin kynni hans af inúítum
í þorpinu Resolute Bay, þar skammt
frá, verða honum tilefni til listtján-
ingar. Sýningin skiptist í raun í verk
þar sem Huse er að túlka og vinna
með viðfangsefni frá þessum stöðum
með listrænum hætti, eða verk sem
eru einskonar heimildir, og án hins
beina listræna þáttar. Sýninguna er
hægt að horfa á sem heild, og það er
líklegast það sem Huse ætlast til,
þ.e. að eftir skoðun sýningarinnar
gangi maður út með ein skýr skila-
boð í höfðinu, eða að maður getur
rýnt í einstök verk og notið þeirra
hvers fyrir sig.
Huse, sem upphaflega er málari,
notar nú fjölda miðla til að tjá sig.
Málverk eru þarna reyndar ennþá
á sínum stað, sannarlega vel gerð og
tæknilega áhugaverð þar sem Huse
málar þykkt en vinnur svo ofaní þau
með sandpappír og slípar til. Þá not-
ar hann ljósmyndir og birtir seríur
af þeim. Vídeóið notar hann líka, og
sýnir myndbandsviðtal við tvo bræð-
ur sem kunna þá list að lifa af úti í
náttúrunni við ótrúlega erfiðar að-
stæður. Þá eru textaverk, sem hafa
kannski meira heimilda-, upplýs-
inga- og skemmtigildi en myndlist-
arlegt gildi. Textarnir eru þó mynd-
rænir enda eru þar útskýrð skrýtin
nöfn hinna ýmsu staða í landslaginu.
Qurvignaarjuk, Litla sæta klósettið,
Ivianginakuluk, Sú með stóru
brjóstin, Qabluk, Augabrún. Þá býr
hann til paramyndir, þ.e. stillir sam-
an ljósmynd og málverki, eða sýnir
þríleiki þar sem hann stillir saman
ljósmyndum, málverki og texta. Allt
lítur þetta út eins og góð og gild nú-
tímalist, fátt í framsetningunni kem-
ur á óvart, en allt fagmannlega
framsett og unnið.
Stór hluti sýningarinnar er mynd-
arlegur bæklingur með miklu mynd-
efni og oft áhugaverðum textum eft-
ir Huse sjálfan og aðra. Meðal
annars má lesa dagbókarfærslur
Huse í Norður-Kanada og héðan frá
Íslandi, sem er oft áhugaverð lesn-
ing. Honum verður m.a. tíðrætt um
það hvernig staðbundin menning sé í
hættu vegna alþjóðavæðingar, eins
og hann benti á í viðtali í Morgun-
blaðinu: „Alþjóðavæðingin fletur allt
út og eyðir staðbundinni þekkingu,
smærri tungumálum og þeirri list og
menningu sem er afrakstur árþús-
undasögu mannkynsins.“
Hámyndlistarlega séð er sýningin
ekki nema í meðallagi spennandi en
sem innsýn í „nýjan“ heim er hún
meira spennandi. Sem Grænlands-
fari og áhugamaður um harðbýlar
norðurslóðir, hvet ég alla til að skoða
sýninguna, en undirstrika, rétt eins
og Huse gerir sjálfur í upphafi þess-
arar greinar, að það er ekkert sem
toppar raunveruleikann.
Morgunblaðið/Kristján
Frá sýningu Patricks Huse í Listasafninu á Akureyri.
MYNDLIST
Listasafnið á Akureyri
Opið frá kl. 12–17 alla daga nema mánu-
daga. Til 12. desember.
Patrick Huse. Blönduð tækni.
Þóroddur Bjarnason
ÓLAFUR Jóhann Ólafsson hefur verið tilefndur til
IMPAC-verðlaunanna, fyrir bók sína Höll minning-
anna. Auk Ólafs Jóhanns eru þetta árið tilnefndir höf-
undar á borð við Margaret Atwood, Nóbels-
verðlaunahafann JM Coetzee, Mark Haddon, Monica
Ali og Booker-verðlaunahafana Peter Carey, Graham
Swift og DBC Vernon, sem og höfundur Da
Vinci-lykilsins víðfræga, Dan Brown.
IMPAC-verðlaunin eru virt alþjóðleg bókmennta-
verðlaun sem veitt eru ár hvert fyrir skáldverk á
ensku, ýmist frumsamið eða þýðingu, en verðlaunin
eru ekki hvað síst þekkt fyrir rausnarlegt verðlaunafé
er nemur 100.000 evrum, eða um 8,7 milljónum íslenskra króna. Þetta er í
annað skipti sem verk eftir Ólaf Jóhann er tilnefnt til verðlaunanna.
Tilnefndur til IMPAC-
verðlaunanna
Ólafur Jóhann
Ólafsson