Morgunblaðið - 23.12.2004, Síða 56

56 FIMMTUDAGUR 23. DESEMBER 2004 MORGUNBLAÐIÐ
MENNING
Írsk-spænski rithöfundurinn IanGibson hefur fengist við að ritaævisögur spænskra skálda og
listamanna undanfarin fjörutíu ár.
Hann hélt fyrirlestur um Federico
Garcia Lorca í Háskólanum í
Reykjavík síðastliðinn laugardag en
fyrsta bókin sem Gibson skrifaði
fjallaði um dauða Lorca í Granada
árið 1936 og nefndist La Muerte de
García Lorca.
Í fyrirlestrinum sagði Gibson
meðal annars frá umræðu sem fer
nú fram á Spáni
um að grafa
upp líkams-
leifar Lorcas og
annarra fórn-
arlamba falangista í borgarastríð-
inu 1936 til 1939. Í samtali við
blaðamann segir hann mikinn
áhuga meðal almennings á að veita
fórnarlömbunum kirkjulega greftr-
un en flest þeirra liggja í ómerktum
gröfum þar sem þau voru drepinn.
„Þegar Franco dó árið 1975 hefði
getað orðið annað blóðbað á Spáni
en pólitísk öfl í landinu ákváðu að
koma á lýðræði. Það var bæði góður
kostur og slæmur, sagan mun skera
úr um það, sjálfur er ég á báðum
áttum, hugsanlega hefðu átt að vera
eins konar Nürnberg-réttarhöld
þar sem glæpir Francos og borg-
arastríðsins hefðu verið rannsak-
aðir. Einstaklingar hafa rannsakað
þessa hluti og unnið gríðarlegt starf
án nokkurra opinberra styrkja en
nú, þrjátíu árum eftir að Franco dó
er sú krafa að verða háværari að
það verði að komast fyrir um það
hvað varð af fólkinu sem var drepið
í stríðinu. Á undanförnum miss-
erum hefur það síðan verið rætt á
Spáni að það eigi að grafa jarð-
neskar leifar fórnarlambanna upp
og grafa þær í vígðum reitum.“
Fjölskylda Lorcas hefur lýst and-
stöðu sinni við fyrirætlanir um að
grafa upp jarðneskar leifar hans.
„Með nýrri tækni væri hægt að
finna hann,“ segir Gibson. „Við vit-
um að hann er grafinn með kennara
og tveimur anarkistum sem voru
líka nautabanar en við gætum fund-
ið beinin hans með DNA-rannsókn.
Ég veit ekki af hverju fjölskyldan er
á móti uppgreftinum. Ég held að
hann gæti fært okkur meiri upplýs-
ingar um dauða hans. Ég held til
dæmis að hann hafi verið pyntaður
áður en hann var drepinn. Við gæt-
um hugsanlega séð það á beinum
hans. Það gætu verið byssukúlur í
gröfinni, það gæti verið úr eða hvað
annað sem myndi varpa meira ljósi
á manninn sem er mesta skáld
Spánar. Ég þoli ekki tilhugsunina
um að hann hafi verið skotinn af
þessum mönnum í Granada og að
borgarbúar hafi hugsanlega ekki
sagt satt og rétt frá því sem gerðist.
Svartur fáni mun blakta yfir borg-
inni um alla eilífð.“
  
Gibson fór í fyrsta sinn til Spánarárið 1965 að loknu há-
skólanámi í Dublin á Írlandi í
frönskum og spænskum bók-
menntum. Ætlun hans var að skrifa
doktorsritgerð um skáldskap
Lorcas.
„Ég byrjaði á því að tala við fólkið
á heimaslóðum skáldsins í Granada
um æskuslóðir hans. Fljótlega kom
hins vegar í ljós að stríðið lá mjög
þunkt á þessu fólki og það fór að
segja mér sögur af morðum og
fjöldagröfum. Þegar upp var staðið
var ég því ekki með efni í rit um
skáldskap Lorcas heldur dauða
hans.“
Bókin var fyrsta fræðiritið sem
kom út um einræðisstjórn Francos
en hún var gefin út í París árið 1971
enda Franco enn við völd á Spáni.
Verkið vakti mikla athygli og hlaut
alþjóðlegu blaðamannaverðlaunin
Prix International de la Presse.
„Ég tel að viðtökurnar megi
skýra að stórum hluta með því að ég
setti dauða Lorcas í samhengi við
önnur morð og glæpi sem gerðust á
Franco-tíma,“ segir Gibson. „En
bókin kom líka út á réttum tíma,
fólk var farið að þyrsta í að heyra
hvernig Franco-tíminn var í raun
og veru.“
Gibson segir erfitt að útskýra
hvers vegna beinlínis Lorca var
drepinn, hann var umdeildur, jafn-
vel í heimaborg sinni, Granada.
„Hann átti óvini í borginni og það
er í sjálfu sér undarlegt að hann
skuli hafa farið þangað þegar hann
var drepinn. En hann var á leið til
Mexíkó að fylgjast með uppsetningu
á leikritum sínum. Hann var lýð-
ræðissinni, hann hafði sterka sam-
kennd með hinum arabíska upp-
runa borgarinnar, hann var hommi
og hann var öfundaður af mörgum,
ekki síst í Granada sem er lítil borg
og fræg fyrir öfundina sem þrífst
þar á meðal borgarbúa.“
  
Gibson segir að það hafi tekiðmjög á að skrifa þessa fyrstu
bók sína og hann hafi því ætlað að
snúa sér að öðru. Menn sögðu hins
vegar að fyrst hann væri búinn að
skrifa bók um dauða Lorcas yrði
hann að skrifa bók um líf hans.
„Ég þráaðist við um tíma. Á end-
anum ákváð ég ásamt fjölskyldu
minni að flytja aftur til Spánar árið
1978 og hefja ritun ævisögu Lorcas.
Það tók mig sjö ár að koma út fyrra
bindinu 1985 og síðara bindið kom
út 1987.“
Fyrir ævisöguna, sem nefnist
Federico García Lorca: A Life, vann
Gibson einnig til fjölda verðlauna en
hún var útnefnd bók ársins af New
York Times og Boston Globe. Gib-
son segir að þetta sé mikilvægasta
verk sitt enda sé Lorca mesti snill-
ingur spænskra nútímabókmennta.
„Hann var ótrúlega hæfi-
leikaríkur, bæði sem ljóðskáld, leik-
ritaskáld, tónlistarmaður, leikstjóri
og leikari. Hann var stórmerkilegur
maður. Þrátt fyrir að hafa rann-
sakað hann í fjörutíu ár hef ég enn
ekki sagt skilið við hann. Síðustu ár
hef ég reyndar ekkert haft fyrir því
að rannsaka Lorca en ég fæ enda-
lausar ábendingar frá fólki. Ég held
dagbók þar sem ég skrifa allan
þennan fróðleik um skáldið, hugs-
anlega mun einhver geta nýtt sér
hana við rannsóknir síðar.“
Að grafa upp Lorca
’Ég held til dæmis aðhann hafi verið pynt-
aður áður en hann var
drepinn. Við gætum
hugsanlega séð það á
beinum hans.‘
AF LISTUM
Þröstur Helgason
throstur@mbl.is
Morgunblaðið/Kristinn
„Ég þoli ekki tilhugsunina um að
Lorca hafi verið skotinn af þessum
mönnum í Granada og að borg-
arbúar hafi hugsanlega ekki sagt
satt og rétt frá því sem gerðist.
Svartur fáni mun blakta yfir borg-
inni um alla eilífð,“ segir Ian Gib-
son sem nú vinnur að ritun ævisögu
Antonios Machado.
SMÁSAGAN heillar mig sem bók-
menntagrein, ekki síst vegna þess
hve knöpp hún er. Hún er nær frá-
sögninni en skáldsagan, nær rótum
skáldskaparins. Góðar smásögur
opna aukinheldur oft sams konar sýn
inn í tilveruna og langar skáldsögur,
einungis í knappara formi. Hitt er
annað mál að mjög vandasamt er að
skrifa góða smásögu. Skáldsagna-
höfundar geta leyft sér útúrdúra og
að slaka á frásögninni í lýsingum og
dramatík. Smásagnahöfundur verð-
ur að halda á hvað sem á gengur. Það
er raunar sjaldgæft fyrir bragðið að
rekast á góðar smásögur með frá-
sagnakjarna sem hrífur. Þess vegna
finnst mér það virðingarvert þegar
rithöfundar glíma við þetta erfiða
form.
Pjetur Hafstein Lárusson sendir
um þessar mundir frá sér smásagna-
safn sem hann nefnir Nóttin og al-
veran. Þetta er mjög alvarlegur
skáldskapur, fullur af einsemd og til-
vistarkvöl og segir frá hverfulu lífs-
láni. Þetta er með betri verkum Pét-
urs sem aðallega er þekktur fyrir
ljóðagerð sína og þýð-
ingar en haslar hér sér
völl sem ég hygg að
henti honum vel. Það er
dimmt yfir mörgum
sögunum enda einsemd
mannsins þess eðlis.
Yfir þeim er grá-
móskulegur blær sem
styrktur er af listi-
legum myndskreyt-
ingum Einars Há-
konarsonar, sem
vinnur einkum með
gráa tóna og dökka.
Viðfangsefni sagn-
anna tengjast með ein-
um eða öðrum hætti
einsemd, elli eða dauða.
Lifandi dauði er honum ásækið yrk-
isefni. Hverfulleiki tímans er líka
mikilvægt viðfangsefni og blekk-
ingar og sjálfsblekkingar með ýms-
um hætti. Sögupersónur Pjeturs og
sögumenn eru oft menn í sál-
arkreppu, tilvistarnauð eða þá í
glímu við einhvers konar lífsgátu.
Sögur Pjeturs eru einatt bein-
skeyttar og sumar með raunsæisblæ
sem þó minnir um sumt á express-
jónískar smásögur vegna þess
hversu innhverfar þær eru og hversu
einblínt er á ákveðin sérkenni, allt að
því mónómanísk sérkenni.
Aðrar sögur sækja
föng sinn í hugarburð.
Hér er þó ekki um
töfraraunsæi að ræða
heldur eru þær meira í
átt til fantastískra bók-
mennta á borð við smá-
sagna Borgesar þó að
ekki sé rétt að bera
þær saman við verk
hans að öðru leyti. Þó
má t.a.m. sjá í sögum
Pjeturs svipuð við-
fangsefni, t.d. tvífara-
minnið. Pjetur finnst
mér þó feta sig fullhik-
andi í sumum sögunum
út á braut fant-
asíunnar. Það er eins
og einhver raunsæishugsun, skyn-
semishyggja, haldi aftur af honum.
Hugarburðurinn má hins vegar ekki
vera fugl í búri ef hann á annað borð
fær vængi. Það verður að láta hann
lausan, leyfa honum að flögra um
eins og ekkert sé sjálfsagðara.
Pjetur Hafstein Lárusson fetar
sig hér inn á nýja braut í smásagna-
skrifum og ekki verður annað sagt
en það form henti honum vel því að
smásögur hans eru með hans bestu
verkum.
Smásagan og fantasían
BÆKUR
Smásögur
eftir Pjetur Hafstein Lárusson. 119 bls.
Salka 2004
NÓTTIN OG ALVERAN
Skafti Þ. Halldórsson
Pjetur Hafstein
Lárusson

   
  










  !" #$% 

  & '  (!  )"*!" +,# - .
   /-  0  #$% 

   1* 2 -!!" +,# - .


 3  +0) 3 !!" #$% 
   3  14!!"  $ )5
 
  6. 7  !!" +,# - .



60 2 8. #$% 
!

 ( 7"' 78 
"# 
 +0) 9! 80!0  :. " *
2! $  "$$; 
 !!"!










  !" #$% 

  & '  (!  )"*!" +,# - .


 3  +0) 3 !!" #$% 
 
  6. 7  !!" +,# - .



60 2 8. #$% 
!

 ( 7"' 78 

 $
   9! < :8 7 !0  :. " *
 $% 2 :. /*!!" :. " *
 &  7 3 !!" 78 
'  
 +0!0 $ :. " *


 !!
#
$


#%









   /-  0  #$% 
(
)  6"<* 6.!!"  )5

 

* #
#$ # (4 , $= +,# - .
'  
 $ 9! <   /!0  :. " *
  

 2" &"  +,# - .



2*>  ?5 7.0  " 0  @5 78
4!!"5 :. " *
+,,-.
:  :< +0!0  A ! 85B #$% 
/
 
+0 (4< 60 +0!!"   $- - $"*C<
1
 #
DE"  7F  1 >
2  


 G 9>>H #$% 
&'

!#%









   3  14!!"  $ )5
3

 1 180!!" I +
$ !0  J" 
# 
$3
+4,)5,,) 1  1 >< !! . K!  )5
3
  
  1L4 /*!!" :. " *
 6" 
7$
 & * "%,$ 1

 


888 /<!  1!!" 1$
2   #9 

 #$% 
:  ;

 60 /= 0 
2 < =<   :
><

 

   78
 78 
#( )*+,-./01( 234115 67727-77-
%8


!
&










   1* 2 -!!" +,# - .
"# 
 +0) 9! 80!0  :. " *
?   (0 78
!0  :. " *
2@A
  0 /*!!" +,# - .
2 

  J "! 3 !!" 1$
@ 
 
 M +")! #$% 


! 0 *!  /!!!" 70$N 
2B 

C  CD 
@  : )<! # 1L*!!" +,# - .

 E
#
&) ! 5 &"!! 70$- . 0 
:  9" >- 7O0!0  #$% 

 !!9









/

 +0)! - 9
* :. " *
3< 
/ 7. )5
"
&  1-! 78 *!!" 78 
/

+0 2 ! 25 /80!!" 2 ! 25 /80!!"
@  /* 7
4!!" 
C- .
$ # 
 

 1$. )" !- .
. 
7& ;
  >
 $ 4!!" :. " *5
2$ $ #$% 
!

 
6@ F; #G +0 +- <!!"
+,+ 
7$ <D    ! !!" 70$- . 0 
';
 # >" (>8 !0  +,# - .

 
 !"#



 


 
1* $ JN !4<!! " . !
 >0$  5 !5 5 I = :">  
JN  <! !$ >0$-  " JN  >0$% "  4! 5 9! >L$  $$
  * N >L$ !* $$  <  * 5
,%70$>- 9 4<$ 9 4<$
70! :"! !>L D84<$ 4 1 "!!
7"! 1 =$$!)0 * K! $= "
2 !!
* 70$4!  +0! 0*!!"
K! $C $= D 0 $! "
$= 9C5 #%-4  4**! 
,%70$4  4 ! L  $=
,%2=*!!" / . " $=
1*$C%4  /4<$ D84<$ 1 
3 ! ( 4<$ " -!4<$ 70$>- 2!$8
2!$
70$>- :. ! " * G4 :80 "
1<*-  70$!  ! -  4 >  70$0 $
1<*-  70$>- *>" 90C4"
2=*!!" 9  " 1*.  / 
1$ $C 2! " 9  1$
1*.  " 1C
 70! 1 8!
98
 9  " 
* >L
1C
 1*. " " 
 GL$8
 D 0 :80 " 1 4
,  *-  " 9  ,%
2=*!!" ! ! L  "  1*$C%
4