Morgunblaðið - 09.01.2005, Blaðsíða 11

finnst þér hafa staðið uppúr á þessum fjórtán
árum þínum í Þjóðleikhúsinu?
„Það er mjög erfitt að gera upp á milli þeirra
hátt í tvö hundruð sýninga sem settar hafa verið
upp í minni tíð. Það ánægjulega er, að flestar
þessara sýninga hafa að mínu mati verið virki-
lega vel heppnaðar. Auðvitað getur það gerst að
sýning tekst ekki jafn vel og að var stefnt en í
rauninni má telja á fingrum annarrar handar
þær sýningar sem ekki hafa tekist á einhvern
hátt.
Það er auðvitað varhugavert að hampa sum-
um sýninum umfram aðrar, en til dæmis hefur
sérlega vel tekist til með klassísku verkin eins
og ég nefndi hér áðan: Tsjekov, Shakespeare,
Sófókles og Ibsen. Margar sýningar þeirra
Kjartans Ragnarssonar, Þórhalls og Baltasars
mætti nefna. Mörg íslensku verkanna tókust
vel, leikrit Ólafs Hauks Símonarsonar, Þrek og
tár, Hafið og Gauragangur gerðu mikla lukku.
Þá er ánægjulegt hve margar sýningar litlu
sviðanna hafa slegið rækilega í gegn. Það eru
ekki endilega léttar sýningar. Ég nefni sem
dæmi Kæra Jelena sem gekk hátt í tvö hundruð
sýningar, var gríðarlega vinsæl og náði nýrri
kynslóð leikhúsgesta inn í húsið. Þar voru ungu
leikararnir sem ég nefndi margir hverjir að
stíga sín fyrstu skref með miklum glæsibrag.
Ég nefni líka Taktu lagið Lóa, Listaverkið, Abel
Snorko, Með fulla vasa af grjóti, Veisluna og
Græna landið. Það er auðvitað stórhættulegt að
nefna nokkur nöfn, því margar fleiri sýningar
eiga skilið að vera í þessum hópi. En það eru
ótrúlega margar sýningar sem lifa í minning-
unni sem virkileg afrek.“
Á leikhúsið að búa til stjörnur, eða gerist það
óhjákvæmilega? Nú er ég að vísa til þeirra ungu
leikara sem hófu ferill sinn í húsinu skömmu eft-
ir að þú tókst við; leikara sem hafa notið gríð-
arlegra vinsælda.
„Það var mjög meðvitað að tefla fram þessu
unga fólki í burðarhlutverkum.
En það er ekki leikhúsið sem býr til stjörn-
urnar, heldur umhverfið og fjölmiðlarnir. Um-
fjöllun um leikara er orðinn meira áberandi
þáttur í okkar leikhúslífi en var fyrir 15 - 20 ár-
um. Ýmsum er hampað á kostnað annarra. En
það dugir engin jafnaðarstefna í leikhúsi. Sumir
skara einfaldlega framúr, það er afburðafólk
innan um og það verður að fá að njóta sín.“
Tíu íslensk verk á sviði í vetur
Ein af kröfunum sem gerðar eru til Þjóðleik-
hússins er að það sinni íslenskri leikritun.
Hvernig finnst þér hafa tekist til á því sviði í
þinni tíð?
„Það er ánægjuleg staðreynd að mörg vin-
sælustu verk leikhússins verið ný íslensk verk.
Við höfum alla jafna verið með þrjú til fjögur ný
íslensk verk á hverju ári og mun fleiri síðustu
ár. Fyrir nokkrum árum gerðum við átak í höf-
undamálum, stofnuðum höfundasmiðju og efnd-
um til námskeiða. Síðustu árin hefur hlutur ís-
lenskra verka aukist verulega. Á þessu leikári
eru tíu íslensk leikverk á fjölunum, bæði vinsæl-
ar sýningar frá fyrra ári og ný verk í vetur.“
Hvernig finnst þér íslensk leikritun standa í
dag? Stöndum við undir því að halda úti svo
mörgum íslenskum sýningum sem eiga að geta
talist góðar?
„Fólk virðist gera þær kröfur til nýrra ís-
lenskra verka, að þar komi hvert meist-
arastykkið á fætur öðru. Þessi krafa er ekki
raunhæf. Höfundar þurfa að fá ákveðna skólun
og þjálfun. Þeir læra af því að sjá verkin sín
sýnd, og þess vegna er það skylda leikhússins
að taka til sýninga spennandi, áhugaverð leikrit,
þótt þeim kunni að vera á einhvern hátt ábóta-
vant. Mér finnst hins vegar sorglegt, hvað gagn-
rýnendur eru oft miskunnarlausir gagnvart ís-
lenskum höfundum. Við megum ekki gleyma
því, að þegar ný erlend verk koma hingað til
sýninga, er margbúið að prófa þau og reyna úti í
löndum, meðan við erum að sinna frumsköpun.
Það er alltof stutt í það að í umfjöllun um ný ís-
lensk verk, ef gagnrýnendum finnst verkin ekki
vera alveg að springa út, að þeir fari um þau
háðuglegum orðum og jafnvel hlakki í þeim. Ég
veit dæmi þess að íslenskir höfundar hafa
ákveðið að skrifa ekki fleiri verk eftir svona um-
fjöllun. Við þurfum alltaf að gera kröfur, en það
þarf líka að gefa fólki tækifæri. Það er ekkert
verkefni sem ég sé eftir að hafa tekið til sýn-
inga, og leikhússstjóri stendur auðvitað með
sínu fólki fram í rauðan dauðann.“
Gagnrýni er fyrir leikhúsgesti
Hvert finnst þér þá hlutverk gagnrýni eiga að
vera?
„Gagnrýni er fyrst og síðast hugsuð sem
ákveðin upplýsing fyrir leikhúsgesti. Góður
gagnrýnandi þarf að búa yfir fagþekkingu, inn-
sýn í vinnubrögð leikhússins og vera samstarfs-
maður leikhússins að því langtímamarkmiði að
efla leiklistina og hjálpa áhorfendum til áfram-
haldandi þroska gagnvart henni.“
Þótti þér ekki slæmt að síðasta frumsýnda
verkið þitt við húsið, Öxin og jörðin, skyldi fá
jafn slæma dóma og raunin varð?
„Nei, það fannst mér ekki - þetta er aðeins
eitt verk af hátt í tvö hundruð sem ég hef staðið
fyrir að sýna. Allir sem koma að verkinu eru í
hópi okkar virtustu og fremstu listamanna og
eiga fullan rétt á að spreyta sig á þessu verki.
Enda fjöldi fólks, sem hefur lýst ánægju sinni
með sýninguna. Það má ekki gefa því einhverja
ofuráherslu, þótt tveir, þrír gagnrýnendur séu
ekki ánægðir. Mér finnst skipta meira máli sá
fjöldi sem lætur ánægju sína í ljós í lok hverrar
sýningar. Gagnrýnendur hafa þó fullan rétt á að
hafa skoðanir sínar, þótt við séum ekki sam-
mála. Annars ætla ég ekki að fara að tjá mig
frekar um gagnrýnendur, þeir eru svo ótrúlega
hörundsárir.“
Mannabreytingarnar erfiðastar
Það hafa stundum blásið kaldir vindar um Þjóð-
leikhúsið í þinni tíð, eins og mál fyrrum for-
manns byggingarnefndar hússins. Hafa slík mál
verið þér þung í skauti?
„Ólgusjórinn hefur sem betur fer ekki verið
mjög mikill. En umtal er eðlilegt, því þjóðin læt-
ur sig Þjóðleikhúsið varða. Mál Árna Johnsen
snerti Þjóðleikhúsið aðeins óbeint, en var samt
mjög erfitt, vegna þess að það kom fullkomlega
aftan að okkur öllum, en því er löngu lokið. Það
sem var erfiðast á mínum ferli voru þær manna-
breytingar sem ég gerði í upphafi. Þetta hafði
ekki verið gert áður, og í þessum hópi voru fé-
lagar mínir og vinir og fólk sem ég hafði starfað
með í leikhúsinu. Þessi aðgerð tók því á, en ég
fylgdi sannfæringu minni varðandi það sem ég
taldi leikhúsinu fyrir bestu -og það sýndi sig, að
þetta var nauðsynlegt.“
Nýr leikhússstjóri hefur haft orð á slæmri
fjárhagsstöðu Þjóðleikhússins nú. Hverjar eru
skýringarnar á henni?
„Þegar ég tók við leikhúsinu var fjárhags-
staða þess mjög slæm, og ég tók við miklum
skuldum. Það er dýrt að reka leikhús, en okkur
tókst að vinna okkur útúr þeim skuldum. Í síð-
ustu kjarasamningum árið 2000 urðu hins vegar
verulegar kjarabætur hjá listamönnum og öðru
starfsfólki leikhússins, sem er þó ennþá mikið
láglaunasvæði. Ríkið tók ekki á sig nema hluta
af þeim kjarabótum og vísaði mismuninum til
stofnunarinnar þannig að við höfum þurft að
taka á okkur aukakostnað af okkar rekstrarfé.
Það er hins vegar ánægjuleg staðreynd, að
þetta síðasta ár mitt var mjög hagstætt rekstr-
arlega þannig að við getum greitt niður veru-
legan hluta skulda okkar við ríkissjóð.
Það eru ekki veitt mörg leiklistarverðlaun á
Íslandi og leiklistarverðlaun DV voru til
skamms tíma þau einu. Þar hefur Þjóðleikhúsið
alla tíð verið hátt á blaði og okkar fólk fengið
þau mjög oft. Eftir að Íslensku leiklistar-
verðlaunin, Gríman, voru stofnuð, hefur Þjóð-
leikhúsið verið með þær sýningar sem flestar
tilnefningar hafa fengið. Síðast fengum við átta
af fjórtán Grímuverðlaunum. Leikhúsið stendur
því listrænt mjög sterkt. Þótt þessi verðlaun séu
enginn algildur mælikvarði á það sem gert er,
felst samt í þeim mat fagfólksins í leiklistinni.
Þetta staðfestir að Þjóðleikhúsið er það for-
ystuafl sem það á að vera í íslensku leikhússlífi.“
Hvað tekur nú við hjá þér eftir starfslokin í
Þjóðleikhúsinu?
„Mér stóð til boða föst góð staða erlendis en
ég fann að ég vildi meira andrúm og geta verið
sjálfs mín herra fyrsta kastið. Ég hef tekið að
mér nokkur leikstjórnarverkefni bæði hér
heima og í Danmörku og er strax byrjaður að
undirbúa þau. Ég sé fram á mörg spennandi
verkefni og hlakka til að takast á við þau.“
Kæra Jelena varð ein vinsælasta sýningin á
fyrstu árum Stefáns. Þar var yngstu leik-
urunum teflt fram í stórum burðarhlut-
verkum: Baltasar Kormákur, Ingvar Sigurðs-
son, Halldóra Björnsdóttir og Hilmar Jónsson
með Önnu Kristínu Arngrímsdóttur í titil-
hlutverkinu. Þórhallur Sigurðsson leikstýrði.
Sýningin gekk í tvö ár, náði 160 sýningum og
fór í sýningarferð um land allt.
Með fulla vasa af grjóti var það leikrit sem
mestum vinsældum náði í tíð Stefáns. Áhorf-
endur urðu yfir 40 þúsund á 160 sýningum.
Stefán Karl og Hilmir Snær léku 14 hlutverk
án þess að skipta nokkurn tíma um gervi.
Sýningin fór í leikferð um landið við frábær-
ar undirtektir.
Sýning Kjartans Ragnarssonar á Sjálfstæðu fólki Halldórs Laxness var ein áhrifamesta sýning tímabilsins. Verkið var sýnt á heimssýningunni
Expo 2000 í Hannover við frábærar undirtektir. Þetta var tæplega sjö klukkustunda sýning, sýnd ýmist á tveimur kvöldum eða einum löngum
helgidegi. Arnar Jónsson og Ingvar E. Sigurðsson léku Bjart, Steinunn Ólína Þorsteinsdóttir Ástu Sóllilju og Margrét Vilhjálmsdóttir Rósu,
konu Bjarts. Ingvar hlaut Menningarverðlaun DV fyrir leik sinn.
begga@mbl.is
MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 9. JANÚAR 2005 11
’Börnin eru sannarlega dýrasta djásnið,uppspretta gleði og hamingju foreldr-
anna, auður sem aldrei verður metinn til
fjár. En börnin eru líka lykill að framtíð-
arheill samfélagsins, að hagsæld og vel-
ferð á nýrri öld.‘Forseti Íslands, Ólafur Ragnar Grímsson , í nýárs-
ávarpi sínu.
’Er ástæða til að sjá fjölskyldugerð fyrritíma í hillingum? Hefur stórfjölskyldan
gefið um of eftir? Látum við aðra um upp-
eldi barna okkar – dýrmætustu eignina í
lífinu?‘Úr áramótaávarpi Halldórs Ásgrímssonar forsætis-
ráðherra.
’Aldrei nokkru sinni hefur foreldra-hlutverkið verið í meira uppnámi en ein-
mitt nú, og aldrei hefur uppeldishlutverk
foreldra verið minna metið en nú. Aldrei
fyrr hafa eins margir foreldrar yfirgefið
börn sín og nú, á mesta velmegunarskeiði
Íslandssögunnar.‘Karl Sigurbjörnsson , biskup Íslands, í nýársávarpi.
’Mér hefur fundist að þeir eigi að segjahvað þeir meina. Mér finnst þeir eigi um
leið að segja á hvern máta, úr því að þeir
segja að fjölskyldurnar séu í upplausn og
það þurfi að bæta um, hvaða hugmyndir
þeir hafi um þessar umbætur.‘Séra Auður Eir Vilhjálmsdóttir , innt álits á ummæl-
um í áramótaávörpum um stöðu barna og fjölskyld-
unnar.
’Aldrei hefur verið jafnerfitt að fagnanýju ári.‘Göran Persson , forsætisráðherra Svíþjóðar, minntist
í nýársávarpi sínu þeirra hundruða Svía sem fórust af
völdum flóðbylgjunnar í Asíu annan í jólum.
’Fjármálum Reykjavíkurborgar ber aðstýra af festu og ábyrgð og það munum
við í Reykjavíkurlistanum gera hér eftir
sem hingað til en láta sjálfstæðismönnum
eftir auglýsingar í dagblöðum.‘Steinunn Valdís Óskarsdóttir borgarstjóri svarar
gagnrýni borgarfulltrúa Sjálfstæðisflokksins á
gjalda- og skattahækkanir í Reykjavík, sem meðal
annars var sett fram í auglýsingu í Morgunblaðinu.
’Ef fólki er ekki hjálpað út úr svona, efþað festist í áhrifunum af þessu og nær
ekki að vinna úr þessum tilfinningum sín-
um, þá getur fólk fengið alvarleg geðræn
vandamál.‘Guðbjörg Sveinsdóttir geðhjúkrunarfræðingur og
sjálfboðaliði Rauða krossins, sem stödd var á Súm-
ötru, um langtímaáhrif þess að lenda í hörmungum á
borð við náttúruhamfarirnar í Asíu.
’Ef rétt er þá er það grafalvarlegt.‘Árni Magnússon félagsmálaráðherra um ásaknir Al-
þýðusambands Íslands á hendur Impregilo um alvar-
leg brot á virkjunarsamningi.
’Ég tel að fleiri andspyrnumenn séu íÍrak heldur en bandarískir hermenn.‘Mohamed Abdullah Shahwani , yfirmaður írösku
leyniþjónustunnar.
Ummæli vikunnar
Reuters
BJÖRGUNARSTARFI var haldið áfram eftir
flóðbylgjuna 26. desember. Íbúar þessa hús í
Nagapattinam á Indlandi reyna að bjarga
munum, sem ekki skemmdust í flóðbylgunni.
Talið er að rúmlega 15 þúsund manns hafi
látist í náttúruhamförunum.
Björgunarstarf