Morgunblaðið - 09.01.2005, Blaðsíða 38

38 SUNNUDAGUR 9. JANÚAR 2005 MORGUNBLAÐIÐ
UMRÆÐAN
Þrír helstu leiðtogar okkarnú á tímum voru allir ásvipuðum nótum íávörpum sínum til ís-lensku þjóðarinnar um
áramótin. Og sjaldan, ef þá nokk-
urn tíma, hafa orð þeirra vakið
meiri athygli.
Þeir töluðu allir um börnin.
Halldór Ásgrímsson, forsætis-
ráðherra, sagði á gamlárskvöld
ýmis teikn á lofti um að áður rót-
gróin og mikilvæg gildi væru á
undanhaldi í samfélaginu, með
óæskilegum afleiðingum, og boðaði
þau merku og gleðilegu tíðindi, að
ákveðið hefði verið að fara í gegn-
um þau mál öll, til að meta stöðu ís-
lensku fjölskyldunnar. Og orðrétt
sagði hann:
Hverju er um að kenna? Langur vinnudagur
margra er auðvitað nærtæk ástæða, en
örugglega ekki eina skýringin. Er mögulegt
að ýmiss konar afþreying tefji svo fyrir börn-
um og fullorðnum að heimanám, elskulegur
agi og uppeldi líði fyrir? Er ástæða til að sjá
fjölskyldugerð fyrri tíma í hillingum? Hefur
stórfjölskyldan gefið um of eftir? Látum við
aðra um uppeldi barna okkar – dýrmætustu
eignina í lífinu?
Það er bjargföst trú mín að samheldin og ást-
rík fjölskylda sé kjarninn í hverju þjóðfélagi.
Þann kjarna þarf að styrkja og treysta...
Karl Sigurbjörnsson, biskup,
léði einnig máls á annríki foreldra
og vanrækslu barna, í messu í
Dómkirkjunni á nýársdag, og
sagði:
Það er alveg ljóst að við þurfum að vakna upp
og meta börnin meira og gefa þeim tíma,
börnunum sem sannarlega er mikilvægasta
auðlind landsins. Sú auðlind virðist afgangs-
stærð á Íslandi. Það virðist enginn tími fyrir
börnin. Þau verða fórnarlömb lífsgæðakapp-
hlaupsins. Vanlíðan barnanna, kvíði og von-
leysi ber því vitni, og alls konar dæmi um
vanrækslu sem börnin okkar líða. Það er auð-
velt að skella skuldinni á kerfið en er ekki
eitthvað að hvað varðar gildismat okkar
sjálfra? Er ekki kominn tími til að horfa í eig-
in barm, er ekki eitthvað alvarlegt að þegar
við megum varla vera að því að sinna því sem
mestu máli skiptir?
Og Ólafur Ragnar Grímsson,
forseti Íslands, var á líkum slóðum
í nýársávarpi sínu, leggjandi þunga
áherslu á hlut öflugs menntakerfis
í baráttunni gegn nefndri upplausn
og öðrum vanda, sem að æsku
landsins steðjaði.
Litlu seinna var í fréttum, að
nýjar rannsóknir hefðu sýnt, að ís-
lensk ungmenni væru ofbeldis-
hneigðari en jafnaldrar þeirra á
öðrum Norðurlöndum. Því er
nokkuð ljóst, að varnaðarorð þre-
menninganna komu á réttu augna-
bliki.
Þetta leiðir hugann að athyglis-
verðu viðtali sem birtist í Tímariti
Morgunblaðsins 14. nóvember í
fyrra, en þar lýsti Ellen Kristjáns-
dóttir m.a. reynslu sinni af ung-
lingsárunum. Orðrétt sagði þar:
Hún var alin upp við það sem kallað er
barnatrú. „En sem unglingur, þegar upp-
reisnarandinn gagntekur mann, missti ég
hana. Það var mjög vont. Þá fer maður að
trúa á að hið vonda muni sigra. Ég finn til
með unglingum núna, sem þurfa að taka á
móti þeim hræðilegu fréttum sem berast til
okkar úr öllum heiminum alla daga. Það hlýt-
ur að vera mjög erfitt að trúa á Guð sem ung-
lingur í dag. En svo sigrar alltaf hið góða að
lokum. Það veit ég að gerist – þótt það geti
tekið langan tíma.“
Og hér vil ég meina að sé punkt-
ur, sem ekki má gleymast, í þeirri
vinnu sem framundan er; það er
hinn nauðsynlegi andlegi útbúnað-
ur og farareyrir barna okkar.
Brýnt er, að þau nái að skynja og
vita einhvern kraft utan við eigið
sjálf, og að gera ráð fyrir inngripi,
leiðsögn og vernd hans á lífsgöng-
unni.
Gunnar Dal, heimspekingur,
fullyrðir t.d. í nýjustu bók sinni,
„Þriðja árþúsundið – framtíð
manns og heims“, að trúin sé hem-
illinn sem forði manninum frá and-
félagslegri hegðun. Og hann bætir
við: „Það er von mín að þriðja ár-
þúsundið skilji að trú og þekking
eiga samleið, að veröld án guðs sé
innantóm veröld, veröld án merk-
ingar.“ Albert Einstein hefði tekið
undir það. Og veganestið sem Hall-
dór Laxness fékk, þegar hann fór
að heiman í fyrsta skipti, voru þessi
kveðjuorð móðurinnar: „Guð fylgi
þér.“
Framtíð sérhverrar þjóðar er
einfaldlega háð andlegum vexti og
þroska hennar.
Allt rímar þetta síðan við orð
biskups í nýársræðu 2002, þar sem
hann lýsti yfir áhyggjum sínum á
því sem væri að gerast hér á landi í
trúarlegum efnum. Þar sagði hann:
Á morgni 21. aldar spyr maður sig hvort
kristinn siður sé að hopa fyrir afstæðishyggju
og andlegu dómgreindarleysi og trúarlegu
ólæsi. Er nafn Jesú að dofna, er sú guðsmynd
og mannskilningur sem hann boðar að hverfa
úr minningum okkar og reynsluheimi? Það er
alvarlegt fyrir siðmenningu okkar, sálarheill
og þjóðaruppeldi. Vegna þess að við lifum
ekki af í gjörningaþokum afstæðishyggj-
unnar í guðvana heimi undir þöglum himni.
Trúarþörf mannsins er ólæknandi og mun
leita sér svölunar. Mannanna börn þarfnast
hins sanna Guðs, sem skapar, leiðbeinir, end-
urleysir, huggar og gefur von og kjark gegn
hinu illa valdi og vilja. Þess vegna fæddist
Kristur á jörðu. Ef nafn hans gleymist, ef
rödd hans drukknar eða týnist í síbylju sam-
tímans, ef frásögn, andleg leiðsögn og trú-
aruppeldi og iðkun kirkju Krists missir fót-
festu á vettvangi dagsins, þá verðum við
munaðarlaus og andlega villt. Andleg anor-
exía verður hlutskipti barnanna okkar. Hér
bera kirkja, heimilin og skólarnir mikla
ábyrgð, sem við megum ekki bregðast!
Ekki þarf að taka fram, að þessi
viðvörun hans og ábending og
hvatning er í fullu gildi, og eigin-
lega aldrei meira en einmitt núna,
þegar hin mikla rannsókn stendur
fyrir dyrum.
Lokasetningarnar hjá mér í dag
á svo hún Ellen Kristjánsdóttir,
sem í umræddu viðtali í fyrra sagði
– og í raun og veru er það ekkert
annað en boðskapurinn sem Hall-
dór, Karl og Ólafur fluttu okkur á
áramótunum síðustu:
Ég var lengi að læra. Hélt að hamingjan væri
bak við einhver fjöll. En hún er bara heima.
Hamingjan
sigurdur.aegisson@kirkjan.is
Í heimi sem ört breyt-
ist, og það til hins verra
að mörgu leyti, er
hugsandi fólki að verða
ljóst að sumt er dýr-
mætara en allt annað í
lífinu, þegar upp er
staðið og vel athugað.
Sigurður Ægisson
fjallar um þær pælingar
í byrjun hins nýja árs.
HUGVEKJA
NÚ ER búið að skipa stjórnar-
skrárnefnd. Í forsæti þeirrar nefnd-
ar hefur að vísu verið valinn hann
Jón Kristjánsson, eini maðurinn á
þingi sem maður gæti treyst til að
fjalla um málið, en meinið er bara að
þetta er ekki þingmál og forsætis-
ráðherra á ekki að skipa í nefndina
heldur þjóðin.
Stjórnarandstaðan
sér ekki út fyrir þing-
veggi frekar en fyrri
daginn og heldur að
aðalatriðið sé sam-
ræmt göngulag þing-
manna. Þrátt fyrir at-
burði síðasta sumars
áttar hvorki stjórn né
stjórnarandstaða sig á
því að við erum á
hraðri ferð inn í hrika-
lega hagsmuna-
árekstra.
Starfslýsing
Fyrsti áreksturinn er við þá stað-
reynd að stjórnarskráin er starfslýs-
ing þings og stjórnar og því alls ekki
við hæfi að þeir sem þar sitja skrifi
hana. Starfsmenn skrifa ekki starfs-
lýsingar. Ökumenn skrifa ekki um-
ferðarreglur. Kosning okkar á þing-
manni er samningur um að við felum
honum starf með miklum völdum og
mikilli ábyrgð og ekki glóra í því að
hann ráði meiru um samningsskil-
málana en við.
Við vitum og þeir vita, að vald,
sérstaklega vald án ábyrgðar, spillir
og þess vegna verður að setja þá
varnagla sem duga til að draga úr
áhrifum spillingarinnar. Það gerum
við meðal annars í stjórnarskrá. Við
berum ábyrgð á þingmönnum og
viljum tryggja að saman fari svo
skýrt sé vald þeirra og ábyrgð.
Við berum jú alltaf kostnaðinn á
endanum. Það er í okkar buxnavasa
sem þingmenn fara til að greiða út-
gjöld þessa fyrirtækis sem við rek-
um saman og þess vegna er það okk-
ar skýlausi réttur að setja reglurnar
um störf þingmanna og ráðherra.
Við viljum ekki reglur um þeirra
vald og okkar ábyrgð heldur um
okkar vald og þeirra ábyrgð.
Mannréttindi
Hinn áreksturinn er við þá stað-
reynd að stjórnarskráin er líka lýs-
ing á réttindum okkar allra og þar
eiga þingmenn og ráð-
herrar jafnan rétt til að
fjalla um þau efni á við
okkur hin en alls ekki,
ég endurtek, alls ekki
meiri rétt. Ef einhver á
að skammta mér
mannréttindi vil ég fá
að velja þann sem ég
treysti til verksins.
Stjórnarskrár verða
ekki til á hverjum degi,
látum þesa stjórn-
arskrá koma frá okkur
sjálfum og vera fyrir
okkur öll.
Hvers vegna á almenningur að
ráða meiru en þingmenn um gerð
stjórnarskrár? Jú af því að hags-
munir okkar eru meiri en þeirra. Við
búum við lög þeirra og stjórn alla
ævi, leggjum hvert okkar um 200
milljónir (GDP) til þjóðarbúsins á
þeim tíma og um 100 milljónir í
sköttum. Þingmenn staldra oftast
ekki við á þingi nema nokkur ár á
góðum launum og sposlum. Meiri
hagsmunir vega upp minni hags-
muni. Buxnavasar okkar eru fleiri
en þeirra.
Aldrei myndi þingmaður t.d. setja
af sjálfsdáðum í stjórnarskrá að rík-
istekjur megi ekki vera meiri en 20%
af vergri þjóðarframleiðslu því það
þýddi að þingmenn allir yrðu að
koma sér saman um hvaða þjónusta
eða framkvæmd væri mikilvægari
en önnur. Aldrei myndu þingmenn
binda í stjórnarskrá að enginn þing-
maður megi ráðstafa meiru en nem-
ur 1⁄63 af þjóðartekjum því það þýddi
að menn yrðu að komast að sam-
komulagi um verkefnin á þingi og
standa ábyrgir gerða sinna. Ákvæði
sem þessi væru í okkar þágu því þótt
þau ykju vægi þingmanna drægju
þau úr valdi ráðherra, gerðu þing-
mönnum nauðsynlegt að hlusta á
kjósendur og yfirsýn okkar yrði
betri.
Stjórnlagaþing og þjóðfundur
Auðvitað getum við ekki öll unnið að
nýrri stjórnarskrá en við eigum
heimtingu á að fá að kjósa þá menn
sem gera nýjar tillögur að stjórn-
arskrá. Við eigum heimtingu á að
greiða atkvæði um menn með mis-
munandi viðhorf til réttinda okkar.
Við eigum heimtingu á að greiða at-
kvæði um mismunandi tillögur.
Stjórnarskráin er okkar mál en ekki
þingmanna og alls ekki stjórn-
málaflokka.
Þingmenn og ráðherrar ættu að
sjá sóma sinn í því að greiða nú þeg-
ar götu stjórnlagaþings. Kjósa
mætti til þess í vor. Þingið kæmi
strax saman og ynni að undirbúningi
til næsta árs en fengi 90 daga sum-
arið 2006 til að ljúka umræðu um til-
lögur að stjórnarskrá fyrir opnum
tjöldum. Að því loknu yrði fullmótuð
tillaga eða tillögur að stjórnarskrá
kynnt og sumarið 2007 yrði haldinn
þjóðfundur á Þingvöllum þar sem
þjóðin greiddi atkvæði um þau frum-
vörp sem fram kæmu á þinginu. Þeir
sem ekki komast greiða atkvæði
heima.
Það er ekki á hverjum degi að
þjóð setur sér stjórnarskrá og yrði
eftir tekið um allan heim ef við Ís-
lendingar stæðum sómasamlega að
þessu.
Stjórnarskrá og buxnavasar
Stefán Benediktsson fjallar um
endurskoðun stjórnarskrár ’Við viljum ekki reglurum þeirra vald og okkar
ábyrgð heldur um okkar
vald og þeirra ábyrgð.‘
Stefán Benediktsson
Höfundur er arkitekt.
FORSÆTISRÁÐHERRA sagði
í kastljósi Sjónvarpsins 6. desem-
ber sl., að stuðningur Íslands við
innrásina í Írak hefði ekki verið
formlega samþykktur í ríkisstjórn.
Áður hafði verið upp-
lýst, að engin ákvörð-
un hefði verið tekin
um málið á Alþingi og
málið var heldur ekki
afgreitt í utanrík-
ismálanefnd eins og
lög gera ráð fyrir.
Heimildarlaus og
ólögleg athöfn
Eftir þessar nýjustu
upplýsingar forsætis-
ráðherra er ljóst, að
sú ráðstöfun forsætis-
og utanríkisráðherra
að setja Ísland á lista hinna stað-
föstu ríkja var heimildarlaus með
öllu og ólögleg athöfn. Í umrædd-
um kastljósþætti sagði forsæt-
isráherra, að innrásin í Írak hefði
verið gerð til þess að koma Sadd-
am Hussein frá völdum. Það er
rangt. Innrásin var gerð til þess
að uppræta gereyðingarvopn en
Bandaríkin sögðu slík vopn vera í
Írak. En einnig sögðu Bandaríkja-
menn, að Íraksstjórn væri í sam-
bandi við Al Kaida-hryðjuverka-
samtökin. Hvort tveggja reyndist
rangt. Það fundust engin gereyð-
ingarvopn í Írak og Írak reyndist
ekki í neinum tengslum við Al
Kaida. Innrásin var því gerð á
fölskum forsendum. Og þegar það
kom í ljós, að engin gereyðing-
arvopn voru í Írak þá byrjuðu
Bandaríkjamenn og fylgisveinar
þeirra hér að reyna að finna nýjar
ástæður fyrir innrásinni og þótti
þá nærtækast að segja, að koma
hafi þurft Saddam Hussein frá!
Stjórnarliðar í vandræðum
Stjórnarliðar eru í miklum vand-
ræðum með að verja
það athæfi forsætis-
ráðherra og utanrík-
isráðherra að setja Ís-
land á lista hinna
staðföstu ríkja. Þegar
þeim er bent á, að
ríkisstjórnin hafi aldr-
ei samþykkt það fara
þeir undan í flæmingi.
Og þegar þeim er
bent á, að hvorki Al-
þingi né utanríkis-
málanefnd Alþingis
hafi samþykkt að
setja Ísland á um-
ræddan lista svara þeir eitthvað á
þessa leið: Íraksmálið var margoft
rætt á Alþingi og í utanríkis-
málanefnd. En málið snýst ekki
um það hvort einhverjar umræður
hafi farið fram um Írak. Málið
snýst um það hvort lögleg ákvörð-
un hafi verið tekin í ríkisstjórn og
á Alþingi um að styðja innrás í
Írak og setja Ísland á lista þeirra
ríkja, sem studdu innrásina. Sú
ákvörðun var aldrei tekin á lögleg-
an hátt. Þess vegna er athæfi tví-
menninganna ólöglegt. Þeir höfðu
ekkert leyfi til þess að setja Ís-
land á lista þeirra ríkja sem
studdu innrásina.
Ábyrgð þeirra er mikil
Kjarni málsins er þessi: Það voru
tveir menn sem tóku ákvörðun um
stuðning Íslands við árásina á
Írak, þ.e. forsætis- og utanrík-
isráðherra. Þeir tóku þessa
ákvörðun í heimildarleysi. Þeir
bera því einir ábyrgð á þessu
máli. Ábyrgð þeirra er mikil. Þeir
bera meðábyrgð á drápi fjölda
manns í Írak, þar á meðal fjölda
barna og kvenna. Allir sem lýstu
yfir stuðningi við stríðið eru með-
ábyrgir. En talið er að alls 100
þús. manns, óbreyttir borgarar,
hafi látist í stríðinu.
Eiga að játa mistök sín
Forsætis- og utanríkisráðherra
ættu að játa mistök sín í þessu
máli og biðja Íslendinga og Íraka
afsökunar. Ljóst er, að þeir fengu
rangar upplýsingar frá Bretum og
Bandaríkjamönnum. Í janúar nk.
mun birtast auglýsing í New York
Times frá Þjóðarhreyfingunni,
sem nú safnar fjármunum hér á
landi til stuðnings umræddri aug-
lýsingu. Í auglýsingunni mun
Þjóðarhreyfingin og þeir Íslend-
ingar, sem að málinu standa, biðja
írösku þjóðina og allan heiminn af-
sökunar á því, að Ísland skyldi
styðja innrásina í Írak. Þetta er
lofsvert framtak hjá Þjóðarhreyf-
ingunni. Það ber að fagna því.
Íraksstríð: Ekki
samþykkt í ríkisstjórn
Björgvin Guðmundsson
fjallar um Íraksstríðið ’Forsætis- og utanríkis-ráðherra ættu að játa
mistök sín í þessu máli
og biðja Íslendinga og
Íraka afsökunar.‘
Björgvin Guðmundsson
Höfundur er viðskiptafræðingur.