Morgunblaðið - 09.01.2005, Blaðsíða 26

26 SUNNUDAGUR 9. JANÚAR 2005 MORGUNBLAÐIÐ
Öll góð list er auðvitað„heimslist“ og á vissanhátt tímalaus eða tengdöllum tímum. Þó var sér-
staklega grípandi að sjá hve mikið var
af góðri myndlist í New Orleans eftir
listamenn sem tengjast svæðinu og
eru að vinna út frá sérstöðu þess og
arfleifð en um leið að veita ný sjón-
arhorn á samfélag okkar allra. Einnig
var mikið að sjá af góðum verkum eft-
ir ýmsa heimsþekkta listamenn á
söfnum í New Orleans.
Baráttan gegn kynþáttamisrétti
New Orleans er í Louisianaríki sem
er eitt af þeim ríkjum sem þar kallast
stundum „the deep south“ eða „hið
djúpa suður“. Hún stendur við ósa og
fenjasvæði Mississippí og Mexíkóflóa.
Flestir munu kannast við hana sem
vöggu djass- og blústónlistar og einn-
ig sem svæði þar sem kynþáttaað-
skilnaðarstefna var stunduð langt
fram á 20. öldina með mjög skertum
mannréttindum fólks af afrískum
uppruna. Það eru ekki nema um 40 ár
síðan miklar mótmælaaðgerðir voru
víða í Suðurríkjunum til að fá lögleitt
bann gegn slíkri mismunun eða til að
fá bandarískum alríkislögum gegn
mismunun framgengt. Þarna býr því
mikið af fólki sem á uppruna að rekja
til Afríku. Það gildir auðvitað víðar
um Bandaríkin en í Suðurríkjunum
viðgekkst þrælahald og aðskilnaðar-
stefna lengur en í Norðurríkjunum og
baráttan gegn rasisma varð enn harð-
ari.
Franskt, afrískt og kreól
Svæðið var frönsk nýlenda að
mestu þar til um 1800. Fransk-kan-
adíski landkönnuðurinn Jean-Bapt-
iste Le Moyne stofnaði borgina New
Orleans í byrjun 18. aldar við ósa
Mississippí-árinnar þar sem greið leið
var fyrir skipasamgöngur út á
Mexíkóflóa. Þrátt fyrir harða baráttu
við flóð, gulu o.fl. í fenjalandi Miss-
issippí tókst að leggja grunninn að
borg. Frökkum var mikið í mun að
þarna byggðist frönsk nýlenda og
kynningarfulltrúi sem var starfi sínu
vaxinn fór til Evrópu og náði hópum
þaðan með fögrum lýsingum á að-
stæðunum við Mississippífenjasvæð-
ið.
Flestir komu frá Frakklandi en
einnig frá Þýskalandi og Sviss og síð-
ar frá öðrum löndum og öðrum
heimsálfum. Franski uppruninn varð
talsvert ráðandi í tungumáli og ann-
arri menningu. Fólk af frönskum
uppruna fætt á svæðinu var kallað
kreólar. Í New Orleans hefur lengi
verið samankomið fólk frá mismun-
andi menningarsvæðum sem hefur
sett lit sinn á þróun samfélagsins.
Náttúran getur líka verið óblíð með
flóð er engu eira, brennandi sumar-
hita, moskítóflugur í rakanum svo
eitthvað sé talið. Lífsbaráttan hefur
því oft mótast af þessum aðstæðum
og eins tjáning fólks í ýmsum list-
greinum.
Suðrið djúpa, blús, djass og fleira
Listamenn hafa margir speglað
þennan bakgrunn í tónlist, bókmennt-
um og myndlist.
Uppruni blústónlistar hefur verið
rakinn allt aftur til 1860 til fenja-
svæða Mississippí þar sem þrælar
strituðu, lifðu og dóu við hörmulegt
harðræði.
Djassinn átti þarna uppeldisstöðv-
ar. New Orleans fóstraði marga
helstu tónlistarmanna síðustu aldar
og má þar nefna Louis Armstrong
hvað frægastan.
Heimsþekktar bókmenntir hafa
líka fært nær okkur hinu djúpa suðri
eins og t.d. William Faulkner („Griða-
staður“, „Ljós í ágúst“), Tennessee
Williams („Sporvagninn Girnd“),
Mark Twain („Stikilsberja-Finnur“),
Tony Morrison („Ástkær“) og fleiri.
Myndlist í anda arfleifðar
Margir áhugaverðustu myndlistar-
mannanna á svæðinu vinna markvisst
í andblæ þessa bakgrunns úr hinu
djúpa suðri og miðla honum í list
sinni. Þeir sækja ákveðið í arfleifðina
og finna sína leið til að tjá ýmislegt
sem á mikið erindi til okkar núna.
Þeir sem eru af afrískum uppruna og
komnir um og yfir miðjan aldur hafa
flestir reynslu af kynþáttaaðskilnað-
arstefnu úr fortíð sinni, bæði hvað
varðar skólagöngu og fleira.
John Scott er afrísk-amerískur
listamaður með talsverða reynslu að
baki. Hann hefur starfað lengi í New
Orleans og unnið í alla mögulega
miðla myndlistarinnar en þó kannske
mest með skúlptúr, og svo tréristu.
Hann er prófessor við listadeild Xav-
ier-háskóla Louisiana. Nú er í upp-
siglingu yfirlitssýning á verkum hans
í Listasafni New Orleans.
Scott hefur gjarnan tekið fyrir visst
þema og oft er það eitthvað þjóð-
félagslegt sem hann hefur viljað vekja
upp. Þar má nefna seríu skúlptúra um
frelsisbaráttuna í Ródesíu forðum og
röð skúlptúra um flutninga á þrælum
frá Afríku. Einnig hefur hann gert
röð skúlptúra sem hann kallar „Á
ystu nöf “ sem eru helgaðir hugsun-
um um líf fólks í fátækrahverfum ým-
issa borga þar sem ungt fólk af afr-
ískum uppruna lifir oft við ógnir
ofbeldis og í návígi við dauðann, sem
sagt á ystu nöf, og er New Orleans
ekki undanskilin slíkum vandamálum.
Scott sækir oft hugmyndir í menn-
ingarheim Afríku og segist líka vera
undir miklum áhrifum frá djassinum
enda röð af skúlptúrum og tréristum
helguð því viðfangsefni. John Scott er
sannarlega fjölhæfur listamaður sem
hefur miklu að miðla um lífið og
listina með sterka og einlæga tján-
ingu í verkum sínum hvort sem þar er
litið á skúlptúra í tré, málm eða stórar
kraftmiklar tréristurnar.
Svartkrítarteikning á þil
Whitfield Lovell er afrísk-amerísk-
ur listamaður ættaður frá New Or-
leans. Hann hefur þó lifað og starfað í
New York og sýnt og verið kynntur
víða um Bandaríkin á söfnum og gall-
eríum. Hann hefur orðið þekktur fyr-
ir verk sem byggja á arfleifðinni úr
hinu afrísk-ameríska mannlífi eða
menningarheimi. Verk hans miðla
djúpri samkennd og veita hlutdeild í
reynsluheimi liðinna tíma á einhvern
óræðan hátt.
Þetta eru nærgætnislega útfærðar
samsetningar (eða innsetningar) þar
sem blandast yfirborð veggflatar,
teikning með svartkrít af manneskju
og hlutir eða húsgögn.
Lovell byggir teikningarnar á ljós-
myndum af afrísk-amerísku fólki frá
því um 1900-1950. Sumt er það úr
hans eigin fjölskyldu en flest verk-
anna eru unnin útfrá miklu safni
List úr arfleifðinni og
heimslist í New Orleans
Ljósmynd/Ragnar Sigurðsson
Á vinnustofu Johns Scotts. F.v. John Scott, Russel Gordon, Dana Bartel og greinarhöfundur.
Úr innsetningunni „Veggirnir hvísla" eftir Whitfield Lovell.
Ljósmynd/Jóhanna Bogadóttir
Í Ashe-menningarmiðstöðinni. Carol Bebelle forstöðukona til vinstri.
New Orleans í hinu djúpa suðri Bandaríkjanna í Louisiana-
ríki er hvað þekktust fyrir fjölbreytt og litríkt mannlíf og
ekki síst tónlist. Jóhanna Bogadóttir myndlistarkona var
þar á ferð að skoða myndlist og mannlíf.