Morgunblaðið - 01.10.2005, Blaðsíða 6

6 LAUGARDAGUR 1. OKTÓBER 2005 MORGUNBLAÐIÐ
FRÉTTIR
Þunglyndi hjá unglingum ermjög algengt og í raunjafnalgengt og hjá full-orðnum. Um einn af hverj-
um 20 eða yfir 5% unglinga eiga við
þunglyndi að stríða. Hjá stúlkum er
þunglyndi þrefalt algengara en hjá
drengjum. Þannig að þetta er
kvennasjúkdómur hjá unglingum,“
segir Anne-Liis, sem er prófessor í
barna- og unglingageðlækningum við
háskólasjúkrahúsið í Uppsölum í Sví-
þjóð. Hún bendir sem dæmi á að
samfélagið í dag krefjist þess af kon-
um að þær séu fallegar, gáfaðar og að
þeim vegni vel í leik og starfi.
Lars, sem er prófessor í geðlækn-
ingum við háskólasjúkrahúsið í Upp-
sölum í Svíþjóð, og Anne-Liis héldu
fyrirlestra á Norður-Evrópuþingi Al-
þjóðasamtaka kvenna í læknastétt
sem hófst 28. september og lýkur í
dag. Meðal þess sem Anne-Liis
greindi frá var þunglyndi meðal ung-
linga í Svíþjóð og kynnti hún nið-
urstöður sínar á þinginu.
Hún ásamt doktorsnema rannsök-
uðu alla 16 ára nemendur í kringum
Uppsala í Svíþjóð um miðjan tíunda
áratug síðustu aldar. Nú 10 árum síð-
ar vinna þau Lars og Anne-Liis sam-
an að því að fylgja eftir þeim nið-
urstöðum sem komu í ljós fyrir
áratug eftir að ungmennin hafa full-
orðnast.
Fjöldi þunglyndra kom á óvart
Spurð um alvarleika sjúkdómsins
bendir hún á að hjá þeim sem greind-
ust með þunglyndi hefðu allir haft
sjálfsmorðshugsanir. „Þegar við
spurðum þá sem höfðu reynt sjálfs-
víg kom í ljós að nánast allir, eða um
90%, áttu við þunglyndi að stríða.
Þannig að augljós tengsl eru þarna á
milli,“ segir Anne-Liis og bætir því
við að það hafi komið henni á óvart
hversu margir hafi greinst þunglynd-
ir og reynt sjálfsvíg. Af um 2.400 sem
tóku þátt í rannsókninni höfðu yfir
300 reynt sjálfsvíg a.m.k. einu sinni.
Hún segist þó ekki hafa orðið hissa á
muninum á þunglyndi á milli karla og
kvenna. Hjá körlum var hlutfallið um
3% en um 8% hjá konum. „Sjö pró-
sent stúlknanna höfðu reynt sjálfsvíg
a.m.k. einu sinni 16 ára gamlar. Það
kom mér mjög á óvart,“ segir Lars.
Anne-Liis segir fjölda sjálfsvígstil-
rauna vera nokkuð svipaðan þegar
Norðurlöndin séu borin saman.
Aðspurð hvers vegna 5% ung-
menna í Svíþjóð hafi greinst með
þunglyndi og jafnvel reynt sjálfsvíg
segja þau ástæðurnar vera marg-
víslegar. „Skv. okkar niðurstöðum
má rekja hluta vandans til átaka inn-
an fjölskyldna. Ekki aðeins á milli
foreldra heldur líka milli ungmenn-
anna og foreldranna. Við vitum einn-
ig, sem kom fram í annarri rannsókn,
að þetta eigi að hluta til erfðafræði-
legar útskýringar. Þú getur séð það
hjá vissum fjölskyldum að þar sé
meira um þunglyndi en annars stað-
ar. Við vitum jafnframt að sl. 20 ár
hafi átt sér stað hlutfallsleg aukning
þunglyndis. Þannig að það er ljóst að
það er eitthvað í samfélaginu sem
skýrir þetta,“ segir Anne-Liis og
bendir m.a. á að í ljós hafi komið að
unglingum finnst þeir vera undir
miklum þrýstingi til þess að standa
sig vel í skóla og fá góða vinnu að
námi loknu. Hún bendir jafnframt á
að í Svíþjóð sé atvinnuleysi unglinga
mjög hátt.
Anne-Liis segir að unglingar með
einkenni þunglyndis leiti sér ekki
hjálpar. Það sé undantekning ef þeir
geri svo. Einkennin geta komið fram
með ýmsum hætti og viðbrögðin geta
verið t.a.m. þau að unglingar leiðist
út í að prófa fíkniefni. Hún segir að
það sé nauðsynlegt að kenna hvernig
megi greina einkenni þunglyndis hjá
unglingum. Ekki bara innan lækna-
stéttarinnar heldur einnig foreldrum
og öðrum sem unglingarnir umgang-
ist.
Anne-Liis segir aðrar rannsóknir
hafa sýnt fram að nokkuð algengara
sé um tvískauta geðröskun að ræða
þegar þunglyndiseinkenna verður
vart hjá unglingum miðað við full-
orðna, sem er alvarlegri sjúkdómur
heldur en þunglyndi. Hún segist
gjarnan vilja rannsaka það frekar.
„Við vitum einnig að mjög margir
sem glíma við þunglyndi eiga við lík-
amleg vandmál að stríða.“
Mikill kostnaður
Lars bendir á að um 25% alls
kostnaðar vegna sjúkdóma í hinum
iðnvæddu ríkjum stafi vegna geð-
sjúkdóma. Hann segir ljóst að það
skipti gríðarmiklu máli fyrir sam-
félagið í heild að geta spornað við
slíkum kostnaði. Kostnaðurinn vegna
þunglyndis sé t.a.m. um 12–13%
heildarkostnaðar vegna sjúkdóma.
„Við vitum út frá öðrum rannsóknum
að ef þú hefur greinst með þunglyndi
er mikil hætta á því að sjúkdómurinn
taki sig upp aftur og aftur. Þú gætir
átt von á því, skv. því sem við best
vitum, að þú sért þunglyndur í um
20% af ævi þinni,“ segir Lars og bæt-
ir því við að ef fyrstu þunglynd-
isköstin verði hjá fólki þegar það er
16 ára gamalt sé ljóst að um afar
langan tíma sé að ræða. Samfara
þessu fylgi aukin dauðsföll ekki ein-
ungis vegna sjálfsvíga heldur einnig
vegna smitsjúkdóma. „Vegna þess að
ónæmiskerfið fer úr skorðum við
þunglyndið.“ Miklar þjáningar fylgi
geðsjúkdómum fyrir einstaklinginn,
fjölskylduna auk gífurlegs kostnaðar
fyrir samfélagið. „Það sem við vitum
ekki, en vonumst til að vita á næstu
árum, er hvort hægt sé að koma í veg
fyrir þunglyndi og strax þegar ein-
staklingurinn er unglingur,“ segir
Lars.
Aðspurð hvernig maður komi í veg
fyrir þunglyndi benda þau á að ein-
kennum sé hægt að halda niðri með
lyfjagjöfum og með geðlækningum.
Breyttur lífsstíll skiptir ekki síður
sköpum að sögn Anne-Liis. Mik-
ilvægt sé að sofa vel, borða hollan
mat og hreyfa sig reglulega. Þá sé
mikilvægt að misnota ekki áfengi eða
aðra vímugjafa. Þau benda á að
breytt þjóðfélag með auknum hraða
hafi áhrif á fólk og þunglyndi, ekki sé
tekið nægjanlegt tillit til fólks sem
eigi við vandamál að stríða.
„Ekki er svo langt síðan íbúar í
Svíþjóð voru bændur, sem unnu
mestmegnis yfir sumarmánuðina.
Minna væri um að vera yfir veturinn.
Meira væri sofið yfir dimmasta tím-
ann o.s.frv. Í dag förum við í sumarfrí
yfir sumarmánuðina og vinnum eins
og brjálæðingar allan veturinn, sem
er dimmasta tímabil ársins. Reyndu
bara að vakna á morgnana á meðan
það er enn dimmt úti,“ segir Lars og
hlær.
Morgunblaðið/Golli
Lars von Knorring og Anne-Liis von Knorring voru með fyrirlestra á
læknaráðstefnu í gær, en þau hafa mikið rannsakað þunglyndi.
Hjónin og geðlæknarnir Anne-Liis von
Knorring og Lars von Knorring rannsaka
þunglyndi barna og fullorðinna. Jón Pétur
Jónsson ræddi við þau og komst m.a. að því að
þunglyndi leggst frekar á stúlkur en drengi.
jonpetur@mbl.is
Þunglyndi þrefalt algengara
hjá stúlkum en drengjum
SÍÐASTI vinnudagur Birgis Ísleifs
Gunnarssonar í embætti seðla-
bankastjóra var í gær. Af því til-
efni færðu samstarfsmenn hans í
bankanum honum yfirlit yfir vísi-
tölu gengisskráningar þann tíma
sem Birgir Ísleifur var seðla-
bankastjóri. Birgir Ísleifur tók við
starfi seðlabankastjóra 1. febrúar
1991 og formennsku í bankastjórn
frá 1994.
Á myndinni, sem tekin var í
kveðjuhófi sem haldið var til heið-
urs Birgi Ísleifi í gær, sjást seðla-
bankastjórarnir Jón Sigurðsson
(t.v.) og Eiríkur Guðnason (t.h.)
skoða þróun vísitölunnar ásamt
Birgi Ísleifi.Morgunblaðið/Sverrir
Gáfu Birgi
Ísleifi geng-
isvísitöluna
MEIRIHLUTI landsmanna er and-
vígur sölu áfengis í verslunum ef
marka má niðurstöður símakönnun-
ar sem PSN-samskipti gerðu dagana
9. – 13. maí sl. fyrir Samstarfsráð um
forvarnir. Spurt var: „Ertu fylgjandi
eða andvíg(ur) sölu áfengis í mat-
vöruverslunum ef allar gerðir áfeng-
is verða þar til sölu, einnig sterkt
áfengi?“ Um 62,1% svarenda kváð-
ust vera andvíg því að áfengi yrði
selt í matvöruverslunum ef sterkt
áfengi yrði þar á boðstólum.
Árni Einarsson, framkvæmda-
stjóri Fræðslumiðstöðvar í fíkni-
vörnum, segir niðurstöðuna sýna
með óyggjandi hætti að fólk vilji ekki
að áfengi verði selt í matvöruversl-
unum. „Við og ýmsir aðrir höfum
bent á að verði farið að selja t.a.m.
bjór eða léttvín í verslunum, eins og
ríflega helmingur Íslendinga styður
skv. könnunum, þá muni sterku
drykkirnir fylgja.“
Meiri andstaða hjá konum
Árni bendir á að ekki sé rekstr-
argrundvöllur fyrir verslun með
sterkt áfengi, það hafi t.a.m. Sigurð-
ur Jónsson, framkvæmdastjóri Sam-
taka verslunar og þjónustu, bent á.
Árni segir ljóst að þeir kostir sem
eftir standi séu að annaðhvort taki
menn allt eða ekkert, þ.e. annað-
hvort verði léttvín og sterkt áfengi
selt saman í matvöruverslunum eða
þá ástandið haldist óbreytt. „Við telj-
um að það séu ábendingar um að það
sé ekki rekstrargrundvöllur til að
halda úti sérverslun eingöngu með
sterkt áfengi. Þessvegna sé þessi
kostur í rauninni ekki til í stöðunni.“
Marktækur munur greindist á
milli kynja en konur voru í meiri
mæli mótfallnar heldur en karlar,
eða 72,3% á móti 56,3%. Þá greindist
marktækur munur eftir aldri en
eldra fólk er frekar andvígt heldur
en svarendur í yngri aldurshópun-
um. Íbúar á landsbyggðinni eru and-
vígari sölu áfengis í matvöruverslun-
um en íbúar á höfuðborgarsvæðinu.
Úrtakið var 1.200 manna slembi-
úrtak fólks á aldrinum 18 til 67 ára af
öllu landinu. Alls svöruðu 829.
62% andvíg
sölu sterkra
drykkja
í búðum